Trên mảnh đất người đời
Tác giả: Anatoli Ivanov
Dịch
giả: Thái Hà
Nhà xuất bản Văn Học - Năm 1985
1
Buổi ngày, khi mặt trời lạnh vừa sà xuống
thấp thì sương mù bắt đầu lan trên bãi cỏ bên kia sông trên những cánh đồng đã
gặt ở phía xa, dâng lên trên những khu đất trũng ngập nước. Đến chiều, những cụm
sương thấm lạnh, trở nên dầy đặc và mỗi lúc một nở to hơn. Cuối cùng, chúng lặng
lẽ kết lại với nhau. Màn hơi nước mờ đục ngày càng nặng hơn, trườn dần về phía
đông, thoạt tiên nó phủ kín bờ bên kia, sau đó che khuất nửa dòng sông Ôbi rộng
lớn nhưng đã yếu hẳn đi sau một mùa hè oi ả, rồi cứ thế lan dần sang ngôi làng
bên này, đe doạ phủ kín và đè lên ngôi làng bằng cái sức nặng không trọng lượng
của nó.
- Cậu nói phét, Samian ạ, - Paven Đêmiđôp
thốt lên. Cũng như mọi hôm, ông đang ngồi bên vách túp lều đất của mình, nhìn
sang phía những cánh đồng sẫm tối bên kia sông.
- Bố vừa nói gì đấy? - cậu bé Grinka, lên
tám, con nuôi của Đêmiđôp, bước vào sân hỏi. Hai bàn tay dính đầy mực của cậu
ôm chiếc cặp học trò đã sờn da. - Bố bảo ai nói phét cơ?
- À, bố nói gã sương mù! - Đêmiđôp hất hàm
về phía sông Ôbi. - Hắn đúng là thằng bịp.
Grinka khịt một cái, đưa ngón tay lên quệt
mũi ngẫm nghĩ.
- Nó bịp thế nào ạ?
- Thì nó đang dọa chúng ta đấy, con không
thấy sao?
Cả hai lại im lặng một lúc. Grinka - nhỏ
bé, đội mũ lưỡi trai rộng thùng thình của bố, mặc chiếc áo vét dạ vừa mua ở cửa
hàng bách hóa xã trước hôm khai trường. Đêmiđôp - người khô gầy, thô kệch, hai
đầu gối khẳng khiu nhô hẳn ra phía trước, dưới tấm áo bông dầy cũng thấy rõ đôi
vai nhọn. Tuy đã ngoài sáu mươi tuổi, đã về hưu nhưng vẫn không thể gọi ông là
ông già được. Mặt ông vẫn cạo, tuy rất họa hoằn, hôm nay ông cũng vừa cạo xong,
và đôi má vẫn còn đầy đặn, chưa hề bị nhăn nheo của ông bóng lên dưới ánh nắng
nhạt lúc trời chiều.
- Có, con có thấy, - Grinka nói, - Buổi chiều
sương càng dầy bao nhiêu, thì sáng hôm sau trời càng trong bấy nhiêu. Bố vẫn bảo
thế.
- Đúng. Nhưng con còn thấy gì nữa không?
- Không, không thấy gì nữa.
- Lắng tai nghe thật kỹ xem. Thế nào, có thấy
gì không?
Grinka nhíu hẳn trán lại, đứng im không
nhúc nhích.
- Không thấy gì cả. Chỉ thấy tiếng chó đực
sủa thôi.
- Đồ ngốc, đấy là tiếng chó cái. Của anh đội
trưởng Mitrôfan. Còn gì nữa không?
- Hình như có tiếng xe tải ở sân sau. Cả tiếng
gì như tiếng con gái la hét.
- Đấy là tiếng cô con gái bác Artamôn chăn
ngựa cho nông trang, tiếng cô Klapka.
- Cả tiếng những cô khác, vì có nhiều tiếng
cười khúc khích. - Grinka cãi lại.
- Nhưng có cả tiếng cô Klapka. Trong số đó
có cả tiếng cô Klapka. Giờ là tiếng đàn phong cầm của anh lái máy kéo Lenka.
Cái anh chàng Lenka khốn khổ. Có cái đàn đắt tiền, bóng như gương, thế mà không
biết chơi. Nghe cứ như tiếng cưa gỗ ấy... Nhưng anh chàng cũng là tay khá, có mớ
tóc trông cũng bảnh.
Quả nhiên, chỉ một lát sau bắt đầu vẳng đến
những âm thanh rời rạc, sai điệu, nghe rất nhỏ vì khoảng cách quá xa, của chiếc
phong cầm.
- Đấy, thấy chưa? Thế mà hắn ta lại đe doạ,
- Đêmiđôp lại hất đầu về phía bên kia sông, nơi sương mù đang lan đến.
- Hắn dọa cái gì ạ? - Grinka vẫn chưa hiểu.
- Hắn dọa ai? Mà làm sao hắn dọa được hả bố?
- Đồ ngốc! - Mắt Đêmiđôp ánh lên giận dữ. -
Thôi đi vào nhà. Có khoai tây luộc để phần con đấy. Cả hũ sữa trên bậu cửa sổ nữa...
Bố còn ngồi đây lúc nữa đã...
- Bố ơi, nhưng bố đừng đến cửa hàng cô
Marka nhé, - Grinka van nài bố giống như Nađegiơđa, người chị nuôi đã hai năm nay
vào làm ở trại quy hoạch rừng của cậu, vẫn thường van nài. Rồi cũng bắt chước
chị, cậu nói thêm: - Bố đừng uống cái thứ vốtka chết tiệt ấy nữa, bố nhé!
- Thôi, bước đi cho khuất mắt! - Đêmiđôp
quát lên. - Đã bảo là bố sẽ ngồi đây, không đi đâu cả.
Grinka bỏ vào trong nhà, và trong lúc ngồi
ăn một mình, cậu thầm nghĩ, như đã thành lệ, hễ khi nào cái “mắt sói” sáng lên
(“mắt sói” là tên lúc đầu bố cậu đặt ra, sau cả làng bắt chước dùng theo để gọi
cái cửa sổ thấp của nhà Maria Maksêeva, cứ tối tối lại sáng ánh đèn và mụ chủ
nhà dùng ô cửa ấy làm chỗ bán rượu vốtka “chẵn tiền” cho khách, nghĩa là bốn
rúp một chai!), là thế nào bố cậu cũng mò đến đó; những lúc say, bố cậu thường
tỏ ra hiền lành, có khi hiền hơn cả lúc tỉnh, ông thường mang về cho cậu có lúc
thì những cái kẹo hay bánh đa rẻ tiền, lúc thì một chai nước chanh cũng mua ở ô
cửa đó. Và trong lúc chất men chưa giã hẳn, bố cậu cứ đi vòng quanh căn buồng hẹp
bảo rằng ông uống thế là đủ rồi, và hứa với cậu, với Grinka, rằng ông sẽ thôi
không uống nữa, ông hay xoa đầu cậu, và có lần hình như còn khóc. Nhưng sợ
Grinka nhìn thấy nước mắt, nên ông cứ phải lắc đầu thật mạnh, rồi vừa lảo đảo
đi hết góc này sang góc kia, vừa lầu bầu trong cổ họng một câu hát kỳ lạ, khó
hiểu:
Ta là ai? Ta chẳng là ai, ta chỉ là kẻ ấy...Kẻ lạ lùng, kỳ quặc chính là ta.
Ông lầu bầu một lúc mấy câu như thế rồi
thôi, lăn ra ngủ.
Nhưng dù sao Grinka cũng không muốn tối nào
bố cậu cũng say. Cậu vẫn thích bố cậu tỉnh táo hơn là say.
Vừa dọn bàn, Grinka vừa nghĩ: cậu có ông bố
quả là kỳ lạ. Và mấy câu hát kia đúng là ông tự hát về ông. Cách đây ba năm ông
nhận cậu từ nhà trẻ mồ côi ở Marsanikha về nuôi với một điều kiện kỳ quặc:
- Tên con là Vôpka à? Từ nay ta sẽ gọi con
là Grinka!
- Cháu không muốn thế! - Grinka, mà lúc đó
hãy còn là Vôpka nói.
- Phải thế thôi. Nếu không thì không xong
đâu, ta sẽ nhận đứa khác, mặc dù con có vẻ là đứa bé kháu khỉnh và cũng ngang
ngạnh ra trò đấy.
Rồi ông im lặng rít hết một điếu thuốc lá
cuốn rõ dài, sau đó dụi mẩu thuốc lá xuống đất, họ nói chuyện với nhau trong vườn
của nhà trẻ, rồi bắt đầu nói một tràng dài mà có đến một nửa những điều ông nói
cậu chẳng hiểu gì cả.
- Ta là người coi rừng, con ạ, nghĩa là ta
canh giữ cây cối ấy mà, ta trông không cho bất cứ loại thú nào được phá rừng.
Cái chòi canh của ta ở ngay trong rừng. Cây cối lúc nào cũng rì rào, rì rào...
Con tưởng chúng rì rào vì gió phải không? Ồ không đâu, con ạ. Đó là chúng chuyện
trò với ta đấy. Chúng kể cho ta nghe chúng có chuyện gì vui, hay chuyện gì buồn...
Hoặc giả chúng báo cho ta biết có kẻ nào vừa đi qua, kẻ đó là người tốt hay xấu.
Dĩ nhiên, nếu đó là người tốt thì xin mời, cứ việc đi tự nhiên. Nhưng nếu là
người xấu thì, anh bạn ạ, đừng có đùa, phải coi chừng! Rừng báo cáo lại với ta
tất cả. Cây cối ấy mà. Con biết không, chúng không chỉ là cây cối đâu, mà là
người sống thật sự đấy. Chỉ khi nào bị đẵn đi rồi, chúng mới là cây, là khúc gỗ
chết, tóm lại là... Ta sống trong túp lều ấy cùng với con gái ta tên là
Nađegiơđa. Nó cũng là con nuôi ta. Vì suốt đời ta sống một mình, chưa bao giờ
có vợ cả. Tại sao ấy à? Câu hỏi ấy có khi gần hết đời mới giải đáp được con ạ.
Có thể là vì ngu ngốc... Ừ, thế cũng được. Ta cứ suy nghĩ mãi, rồi cuối cùng
cũng nghĩ ra chuyện đến trại trẻ mồ côi nhận đứa con gái về nuôi. Sau chiến
tranh có nhiều trẻ mồ côi lắm... Nhiều hơn bây giờ. Thế là ta đến xem. Ta thích
một cô bé, một cô bé thò lò mũi. Mặt cũng đầy tàn nhang như con ấy. Không hiểu
sao ta thích những đứa bé mặt tàn nhang. Mỗi tội tên cô bé đó là Anna. Anka -
Anka, ăn nhanh cho lớn mà đi lấy chồng. Khi nói chuyện với cô bé lúc ấy như ta
đang nói với con bây giờ đây này, không hiểu sao ta bỗng nhớ đến những câu hát
ngu ngốc ấy. Ta nghĩ, mình nuôi cho nó lớn rồi nó đi lấy chồng, thế là mình lại
ở một mình... Ta bảo cô bé: bây giờ con sẽ là Nađegiơđa. Đối với con đó chỉ là
cái tên, nhưng đối với ta nó là cả ý nghĩa cuộc đời. Ta bảo với cô bé như thế.
Cứ làm như khi mang cái tên mới thì cô bé sẽ không lo đi kiếm chồng nữa không bằng
mà sẽ ở lại mãi mãi với ta. Hồi đó ta ngốc quá, phải không? Con nghĩ thế nào?
- Sao lại ngốc ạ? Không, bác nghĩ thế đúng
lắm. Vì một khi bác đã lấy cô ấy về làm con, thì cô ấy phải là con của bác!
- Đấy, ta biết ngay con là cậu bé ghê gớm lắm
mà! Nhưng có điều, người anh em ạ, trách nhiệm thì đã đành là trách nhiệm,
nhưng là con người thì vẫn phải sống theo tình người, cho ra con người. Mùa
xuân thì nở hoa sung sướng, cả mùa hè thì sinh sôi, rồi sau đó lại đến mùa đông
gặt hái. Nghĩa là sau đó phải để lại hạt giống của mình. Chỉ có ta là một mình
cô độc - một con người kỳ lạ. Phải, cô bé của ta là đứa con gái tốt, Nađegiơđa
lớn lên là một đứa con nết na hiền thảo. Có điều bây giờ nó hay bỏ đi
Marsanikha quá - lúc thì đến đó xem phim, lúc thì đi nhảy. Ở đó có một anh
chàng, con trai của một người kỹ sư trồng rừng, tên là Valentin. Chàng trai ấy,
con biết không, cũng là một tay tài ba, nhưng thế mới phải coi chừng... Tóm lại
là con biết chuyện đó sẽ đi đến kết thúc thế nào rồi chứ?
- Con gái họ bao giờ chả thế! - Grinka, lúc
ấy hãy còn là Vôpka, lại thốt ra một câu. - Nhưng cháu thì không bao giờ cháu bỏ
bác đâu.
- A ha, vậy là con bằng lòng rồi phải
không?
- Thì ở nhà trẻ mồ côi này có gì thích đâu.
Nhưng cháu là Vôpka, thì bác cứ để cháu mang tên ấy.
- Ồ không, không được. Dứt khoát là không
thể như thế được, con ạ.
- Sao lại không được ạ?
Người bố tương lai của cậu lúc đó lại im lặng
và rít thêm một điếu thuốc lá cuốn nữa.
- Con Nađegiơđa của ta sẽ đi lấy chồng, đó
là dĩ nhiên rồi. Nó sẽ lấy Valentin, hay một chàng nào đó... Ta đã nói với con
là con bé lớn lên trông khá lắm - xinh xẻo, khoẻ mạnh, đùi phốp pháp. Còn mắt của
nó, con biết không, Grinka - ôi cái tên Grinka mới hay làm sao - mắt của nó cứ
sáng rực lên, trông thấy phải nheo mắt lại, không thì chói. Nhưng biết làm sao
- ông thở dài - ta đã làm tròn bổn phận, ta đã nuôi cho nó khôn lớn. bây giờ
hãy để cho nó làm bổn phận của nó. Phải làm sao trên trái đất này có nhiều người
có đôi mắt trong sáng như của nó. Nó ra đi, và ta sẽ lại có một mình. Một mình
ư? Không được. Nửa đêm tỉnh giấc ta bỗng nghe thấy tiếng gì kêu grin-grin-grin... Tiếng gì vậy? Tiếng cửa
kính bị gió đập chăng? Không, đó là tên của con trai ta. Ta đi trong rừng và
xung quay chỗ nào cũng nghe thấy grin-grin-grin.
Ai thế nhỉ? Hay là tiếng chim hót? Có lẽ đúng là chim hót thật. Nhưng chúng hót
về ai? Chúng hót về con trai ta... Vì thế, không thể nào giữ cái tên Vôpka được,
con ạ.
...Grinka dọn bàn xong, lấy cái đĩa con úp
lên miệng vò sữa mà cậu vừa rót ra uống. Ngoài cửa sổ màn tối đã dầy đặc từ
lâu, tựa như có người nào lấy giấy đen bịt cửa kính lại. Bố cậu vẫn chưa thấy về.
Thở dài một tiếng, Grinka thu dọn chỗ ngủ,
ra tắt đèn rồi chui vào trong chăn, tiếp tục nhớ lại cái quá khứ chưa xa của cậu.
khi ấy, mặc dù rất tiếc rẻ phải bỏ cái tên của mình, nhưng không hiểu sao cậu
thấy mến người đàn ông đứng tuổi này, và mấy lần nghe ông ta nói hai tiếng “con
ơi” dịu dàng, cậu thấy ngỡ ngàng và cảm động ứa nước mắt.
- Thế những con thỏ con... bác có che chở
chúng không? - Lúc ấy, cậu cúi mái đầu cắt ngắn xuống để giấu ánh mắt và hỏi.
- Thỏ con ấy à? Tất nhiên ta phải che chở
chứ. Vì chúng là những con vật hiền lành và yếu đuối nhất mà. Chúng chơi đùa nhảy
nhót xung quanh lều của ta, như bầy chim sẻ nhảy nhót xung quanh đồng cỏ xuân ấy.
- Vậy thì được, cháu đồng ý.
Mặc dù cậu bé đã đồng ý. Nhưng sau đó còn đẻ
ra nhiều chuyện phiền phức, người ta chùng chình mãi không giao cậu cho người
này nuôi.
- Nhưng tuổi đồng chí hơi quá nhiều, đồng
chí Đêmiđôp ạ. - ông giám đốc trại nói.
- Tuổi tôi thì sao? Tôi còn khỏe lắm, tôi
còn chạy trong rừng nhanh như thỏ hai chục năm nữa ấy chứ? - Người bố nuôi của
cậu lúc ấy chứng minh với ông ta như thế - Mà giả dụ có chuyện gì, thì đứa con
gái Nađegiơđa của tôi sẽ nuôi dạy thằng bé. Tôi sẽ dẫn nó đến đây để ông xem nó
là đứa con gái như thế nào?
Rồi ông dẫn con gái đến. Đó là cô gái cao lớn,
khỏe mạnh, cương quyết và quả thực có đôi mắt hiền hậu và trong sáng một cách kỳ
lạ, cô ta cũng chứng minh điều gì đó với ông giám đốc, sau đó cô còn phải nhiều
lần chạy đến mấy cơ quan trong tỉnh để xin quyết định. Và cuối cùng xin được.
Grinka sống trong túp lều coi rừng với bố
và chị Nađegiơđa được vẻn vẹn có hai năm. Sống ở đó thì tuyệt nhất rồi, chả phải
bàn. Có điều những con thỏ không còn đùa nghịch xung quanh lều, và nói chung
chúng không dám đến gần ngôi nhà của cậu - có lẽ chúng sợ bầy chó, nhưng được
cái ngay cạnh nhà có dòng suối nhỏ nước rất trong, nơi cậu cùng người chị thường
câu được những con cá bống rất to, còn hai bên bờ sông thì tha hồ hái quả mâm
xôi và phúc bồn tử.
Nađegiơđa là cô gái hoạt bát nhanh nhẹn,
lúc nào cũng cười, cả túp nhà nhỏ và cánh rừng lúc nào cũng tràn ngập tiếng cười
ròn tan trong trẻo của cô. Lúc nào cô cười mắt cô lại càng rực rỡ hơn. Nhưng
thường cứ tối đến thì ánh mắt cô lại thôi cười. Lúc đầu Grinka không hiểu vì
sao, nhưng sau cậu đoán ra - Nađegiơđa lo lắng cho bố.
Và cũng phải vì, cứ tối đến là bố cậu lại
đi rất lâu không thấy về, mà lúc về thường là say. Nhưng không bao giờ ông quát
tháo hay chửi rủa om sòm, còn hôm nào say quá thì ông đi nằm ngay. Cũng có hôm
ông cứ đi đi lại lại trong gian nhà bếp rộng rãi và i ỉ hát trong họng cái bài
quen thuộc cho đến tận sáng.
Một hôm Grinka nghe thấy Nađegiơđa vừa mếu
máo vừa nói với bố:
- Bố đừng uống cái rượu vốtka chết tiệt ấy
nữa. Bố thôi uống đi. Con trai của bố bây giờ hãy còn nhỏ, bố còn phải gây dựng
cho nó khôn lớn thành người.
- Chúng ta sẽ nuôi nó khôn lớn, Nađegiơđa,
nhất định rồi... Bố uống, nhưng bố không để mất trí khôn đâu.
- Bố nói thế. Mùa đông năm ngoái bố chả
suýt chết cóng là gì. Giá con không tìm thấy bố ở đống tuyết thì bố đã chết
cóng rồi.
- Ừ, quả có thế, con gái của bố ạ. Bố dại dột
quá. Hôm ấy thằng Maksêep làm bố điên tiết, thằng chồng của Maria ấy, cầu trời
cho nó chết quách đi cho rồi. Nhưng chỉ có mỗi lần ấy thôi. Còn bố bao giờ cũng
uống có chừng mực.
- Nhưng sao bố cứ phải uống cái thứ nước chết
tiệt ấy.
- Tại bố quen mất rồi... Đời bố khổ quá,
đáng ra không nên sống nữa, nhưng bố vẫn phải sống.
- Bố nói đến tay Maksêep ấy không biết đến
lần thứ mấy rồi. Giữa bố với tay ấy có chuyện gì vậy? Sao bố không giải quyết
cho xong đi?
Và lập tức Grinka cảm thấy bố cậu bỗng nhiên
hầm hầm nổi giận, điều chưa bao giờ thấy ở ông cả.
- Thôi câm ngay! Sao mi dám tra khảo ta?
Trí óc non choẹt biết gì mà nói vào...
Nađegiơđa oà lên khóc nức nở làm bố cậu phải
dịu ngay và bắt đầu xin lỗi:
- Con gái của bố... Bố biết là bố dại dột...
Bố sẽ ghìm mình, sẽ bỏ rượu. Hơn nữa bố cũng sắp về hưu, thằng Grinka cũng sắp
đến tuổi đi học rồi. Phải, chúng ta sẽ chuyển về ở Đubrôvinô, sẽ mua một túp
nhà ở đó. Và bố sẽ thôi không uống nữa. Đúng là uống rượu có gì vui thú đâu!
Và thế là họ đã chuyển về làng sống được
hơn một năm. Nađegiơđa đã đi lấy chồng, lấy anh chàng Valentin của mình, bố bây
giờ thôi không làm việc nữa mà sống bằng tiền hưu. Nhưng rượu rút cuộc ông vẫn
không bỏ.
Mắt Grinka díp lại, giấc ngủ bắt đầu làm
nhòa ý nghĩ của cậu. Trong lúc mơ màng cậu lại nghĩ rằng bố cậu là con người kỳ
quặc khó hiểu. Sương mù thì ông gọi là Samian, mưa thì gọi là Mumianchê, bão
tuyết là Akulia, còn ngày ảm đạm thì gọi là MitroFan. “Sương mù - Saminan thì dễ
hiểu thôi, vì nghe cũng hơi giống nhau. Mưa - Mumianchê, cũng bắt đầu cùng một
chữ cái. Nhưng tại sao bão tuyết lại là Akulina? Hay trời giá buốt là Filaret?
A ha, hình như ông đang về...”.
Grinka không sao tỉnh dậy được. Dường như từ
nơi nào trong thế giới xa xôi và huyền bí, vẳng đến tai Grinka câu hát quen thuộc
mà riêng cậu mới phân biệt được:
Ta là ai? Ta chẳng là ai. Ta chỉ là... kẻ ấy.
------------
Còn tiếp.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét