Các chủ tịch KGB - Chương XVI

Các chủ tịch KGB - Những hồ sơ lộ sáng

Tác giả: Leonid Mlechin

Dịch giả: Hùng Sơn

NXB Lao Động - 2001

Chương XVI

Victor Mikhailovich Chebrikov

Chủ tịch KGB (12/1982 - 10/1988)

Mùa hè năm 1967, Phó Bí thư Tỉnh ủy Dnepropetrovsk là Victor Mikhailovich Chebrikov bị gọi lên Matxcơva một cách đột ngột, không giải thích lý do.

Khi Chebrikov lên đến Matxcơva, I.V.Kapitonov - Bí thư Trung ương Đảng phụ trách tổ chức, thay mặt Trung ương dẫn Chebrikov đến gặp chính Brejnev. Brejnev hỏi thăm tình hình tỉnh nhà, nói chuyện một lúc (trước đó Brejnev đã xem hồ sơ lý lịch của Chebrikov) rồi nói:

- Chúng tôi cử đồng chí Andropov sang KGB. Cho nên cần một vài người để giúp đồng chí ấy và củng cố cơ quan.

Ngày hôm sau Chebrikov có quyết định về làm Cục trưởng Cục cán bộ của KGB. Cấp cục của ủy ban, nhưng đây lại là vị trí vô cùng quan trọng. Chả thế mà đích thân Brejnev phải lựa chọn trong mấy ứng cử viên được đưa lên từ các chức vụ khác nhau và địa phương khác nhau. Cuối cùng chỉ có Chebrikov được chọn.

V.M. Chebrikov sinh năm 1923 ở Dnepropetrovsk trong một gia đình công nhân. Thi vào trường Đại học luyện kim Dnepropetrovsk (ê-kíp của Brejnev rất nhiều người tốt nghiệp trường này ra).

Chiến tranh bùng nổ, Chebrikov đi bộ đội làm binh nhất, đã trải qua các mặt trận Tây-nam, Stalingrad, Voronej, Ucraina, bị thương, bị lạnh cóng suýt chết, năm 1944 vào Đảng, và đón ngày chiến thắng ở Tiệp Khắc với quân hàm thiếu úy.

Năm 1946, được phục viên, ông học tiếp đại học, tốt nghiệp năm 1950 và làm việc ở nhà máy luyện kim được một năm thì được lấy sang làm công tác Đảng: làm trưởng ban công nghiệp của một quận ủy, rồi trở thành Bí thư Quận ủy.

Năm 1955 ông được cử về lãnh đạo Đảng ủy Nhà máy luyện kim, năm 1958 được bầu làm Phó Bí thư Thành ủy. Cứ thế Chebrikov tiến dần từng bước trong công tác Đảng, đến năm 1967 đã là Phó Bí thư Tỉnh ủy Dnepropetrovsk. Chebrikov là một cán bộ nghiêm khắc, cứng rắn, tuân thủ điều lệ Đảng, rất nâng đỡ các vận động viên và nhờ thế họ đã làm rạng danh tỉnh nhà, trong đó V.Lobanovski đã trở thành ngôi sao bóng đá quốc gia.

Tướng V.Ivanenko kể về ông như một thủ trưởng nghiêm khắc, lúc nào cũng nguyên tắc, một con người khô khan, buồn tẻ. Và ông từ Dnepropetrovsk nên người ta cho rằng ông là người của Brejnev. Nhưng kỳ thực bằng cả tâm hồn và công tác, ông gắn bó với Andropov.

Hai phó của Andropov là Tsvigun và Tsiniov là tay chân của Brejnev (hai người này cũng đã làm tốn khá nhiều nơ-ron thần kinh của Andropov), còn F.D.Bobkov là nhân vật kỳ cựu của KGB từ trước cả Andropov. Riêng Chebrikov không bao giờ mơ chức Chủ tịch ủy ban và trước sau trung thành với Andropov.

Năm 1971, Chebrikov trở thành Phó Chủ tịch ủy ban, và vào Trung ương. Chebrikov đã đóng góp vào việc xây dựng tổ hợp kỹ thuật tác chiến của KGB, được phong Anh hùng Lao động và nhận giải thưởng quốc gia. Nhưng cả hai quyết định này đều không được công bố, vì những công trình mà Chebrikov lãnh đạo là những công trình điều khiển bí mật để sử dụng trong trường hợp xảy ra chiến tranh hạt nhân.

* * *

Vài ngày sau khi Brejnev mất, việc đầu tiên trong sắp xếp nhân sự của Andropov là cách chức Bộ trưởng Bộ Nội vụ Shelokov, và điều Fedorchuk sang thay. Chức Chủ tịch KGB, Andropov đề nghị Chebrikov. Tại sao lại không phải là Phó Chủ tịch phụ trách tình báo V.A.Kriuchkov - người cộng sự đắc lực của Andropov từ thời ở Hungary, người đã lãnh đạo chiến dịch Afganistan của KGB, đồng thời là người mà ông luôn luôn nâng đỡ và bồi dưỡng? Đó là vì Chebrikov là một cán bộ Đảng chuyên nghiệp, giao phó cho ông lãnh đạo một cơ quan là hoàn toàn phù hợp với những yêu cầu và tiêu chuẩn của chính sách cán bộ thời ấy.

Một năm sau, Andropov đề cử Chebrikov vào ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị và tại Hội nghị Trung ương tháng 12/1983, hội nghị mà Andropov không dự được vì đang nằm bệnh viện và chỉ còn sống thêm được một thời gian ngắn nữa, Chebrikov được đưa vào Bộ Chính trị.

Sau khi Andropov mất, Chernenko già yếu, đại biểu cho đội cận vệ già lên thay được hơn một năm.

Khi Chernenko lại sắp mất, Thủ tướng Tikhonov thuyết phục Chủ tịch KGB về sự cần thiết không để Gorbachov lên làm Tổng Bí thư. Nhưng Chebrikov, cùng với Ligachov đứng về phía Gorbachov. Kết quả là tại Hội nghị Trung ương tháng 3/1985, M.S.Gorbachov được bầu làm Tổng Bí thư thay Chernenko.

Chebrikov lãnh đạo KGB sáu năm, trong đó bốn năm đầu ông hoàn toàn làm chủ bộ máy hùng mạnh từ tay Andropov, bộ máy đã từng quản lý toàn bộ tình hình trong nước. Với hệ thống đại diện ở tất cả các địa phương, KGB thông báo cho lãnh đạo đất nước những gì xảy ra ở trong nước, từ đó lãnh đạo mới yêu cầu các Bí thư Tỉnh ủy báo cáo, hoặc Bộ Chính trị hướng dẫn, chỉ đạo việc xử lý vấn đề. KGB theo dõi và có thể “làm việc” với các nhận vật có chức vụ cao ở các cấp, chỉ từ cán bộ lãnh đạo cao cấp thì phải được phép của Trung ương Đảng. Nếu KGB không làm như thế, thì đã không thể thu thập được tài liệu để kỷ luật và cách chức Shelokov (Bộ trưởng Bộ Nội vụ) và Medunov (Bí thư khu ủy Krasnodar). Chỉ đến khi Andropov lên làm Tổng Bí thư, năm 1983 họ mới bị ra khỏi Trung ương.

Dựa trên những tài liệu tác chiến của KGB do Chebrikov làm Chủ tịch, Andropov đã tuyên chiến với nạn tham nhũng trong bộ máy Đảng và Nhà nước.

Andropov mới kịp làm có ít, nhưng những cái đó cũng đủ khiến nhân dân và cán bộ biết ơn ông.

E.K.Ligachov - nguyên ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương kể một lần Andropov gọi ông đến và bảo ông theo dõi thấy ở Uzbekistan có nhiều điều mờ ám, cần phải tìm hiểu và làm rõ tình hình. Ligachov nhất trí và trả lời rằng ông sẵn sàng bắt tay vào việc ngay.

Andropov nói:

- Đồng chí có biết bắt đầu từ đâu không? Theo tôi, đồng chí mời Rashidov đến gặp trước đã.

“Tôi phân vân, - Ligachov kể - S.Rashidov đường đường là Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản một nước Cộng hòa, lại là ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô, mà một anh Trưởng ban tổ chức Trung ương Đảng lại mời đến gặp?

- Đừng ngại gì cả. - Andropov nói - Cứ bảo là tôi ủy nhiệm”.

Rashidov lên Matxcơva, được báo là rẽ vào phòng làm việc gặp Ligachov. Rashidov bước vào như một ông chủ.

Nhưng rồi Rashidov nguội dần. Khi Ligachov rút trong tủ ra một chồng dăm chục đơn, thư khiếu kiện và tố cáo để lên bàn, thì Rashidov tái mặt.

Ligachov kết luận là Trung ương Đảng sẽ buộc phải lập một ủy ban kiểm tra.

Rashidov xin để qua vụ thu hoạch bông. Ligachov đồng ý. Qua kiểm tra đã phát hiện ra cả một hệ thống mafia ở bộ máy đảng và Nhà nước ở Uzbekistan.

Rashidov dựa vào sự che chắn của nhóm Gdlian-Ivanov ở địa phương nên không bị kỷ luật ngay. Nhưng rồi cuối cùng cũng bị kỷ luật và cách chức.

Tôi hỏi Ligachov: ấn tượng của các ủy viên Bộ Chính trị khác về Chebrikov thế nào? Có phải ông là người khó tính, cau có như người ta thường kể không?

Ligachov:

- Làm thế nào được, mỗi người một tính. Chebrikov đúng là kín đáo, hơi khắc nghiệt, nhưng bình tĩnh, đáng tin cậy. Ông không phải là người a dua, nói theo Gorbachov, là một trong số ít người có ý kiến độc lập và dám trình bày lại ý kiến đó với Tổng Bí thư một cách nhã nhặn, đúng mực.

Công việc cải tổ bắt đầu được khởi động hết công suất. Các giáo điều ý thức hệ bắt đầu bị sụp đổ. Và chính lúc đó (tháng 9/1987) tại cuộc mít tinh trọng thể kỷ niệm 110 năm Ngày sinh F.Dzerjinski, Chebrikov đã đọc một bài diễn văn. Ông đã nói gì trong bài diễn văn đó? Chúng ta nghe một đoạn:

“Một trong những mục tiêu chủ yếu của các cơ quan an ninh đế quốc vẫn là sức mạnh chính trị - tinh thần của xã hội ta, thế giới quan của người Xô viết... Chúng tìm những kẽ hở để len lỏi vào xã hội ta, tác động một cách có mục đích và có phân loại đối tượng đối với các tầng lớp nhân dân nhằm gieo rắc cách hiểu tư sản về nền dân chủ, tách tính tích cực chính trị của nhân dân lao động khỏi sự ảnh hưởng của Đảng, chia rẽ Đảng và nhân dân, thúc đẩy việc hình thành đa nguyên chính trị và tư tưởng”.

Chebrikov dường như bê y nguyên những điều ông đã phát biểu từ thời Andropov còn sống, được tổ thư ký cập nhật và hiệu đính lại. Con đường của ông và con đường của Gorbachov rõ ràng đã đi về hai ngả.

Khi được tin A.Sakharov được bầu vào Đoàn Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học, Chebrikov gọi điện báo tin cho Gorbachov và bình luận với vẻ không tán thành. Gorbachov sau này cười nhạo Chebrikov coi đó là vấn đề lớn.

Tháng 10/1988, Chebrikov thôi chức Chủ tịch KGB để chuyển sang chức vụ yên tĩnh hơn là Bí thư Trung ương phụ trách khối hành chính và bảo vệ luật pháp.

Chebrikov là con người chính tắc, ít biểu lộ tình cảm hơn cả Andropov. Ông đúng là một cán bộ truyền thống của Đảng. Với chiếc mũ phớt và nét mặt nghiêm túc, ông là hình ảnh điển hình của người cán bộ của bộ máy Trung ương Đảng.

Càng ngày, Gorbachov càng thấy rằng Chebrikov không chỉ trong thâm tâm chống lại cải tổ, mà trên cương vị quan trọng và đầu sóng ngọn gió của mình, còn cản trở những sự thay đổi. Gorbachov cần một Chủ tịch cơ quan an ninh có nhãn quan rộng hơn, tháo vát hơn và mềm dẻo hơn để giúp ông ta.

Tại hội nghị Trung ương tháng 9/1988. Gorbachov thay nhân sự hàng loạt: cho Gromyko, Solomentsev, Demichev, Dobrynin về hưu, giao công tác đối ngoại cho Iakovlev, tư tưởng cho Medvedev, và thay Chebrikov bằng V.A.Kriuchkov - một người cũng thuộc thê đội Andropov.

Chebrikov qua đời năm 1999, thọ 76 tuổi.

------------

Còn tiếp.