Những Chiến Dịch Đặc Biệt
Tác giả: Pavel Xudoplatov
Người dịch: Nguyễn Văn Thảo
Thể loại: Hồi ký
Nhà xuất bản Công an nhân dân
Năm xuất bản: 2003 (Lưu hành nội bộ)
Chương 5: Tình Báo Xô Viết Trước Ngưỡng Cửa Chiến
Tranh
1. Mồi nhử của việc thanh toán nhóm
Tukhatrevxky
Tháng 5-1937 nhóm Tukhatrevxky gồm tám người
là tinh hoa của giới chỉ huy quân sự Liên Xô bị bắt, người ta buộc tội họ phản
quốc, làm gián điệp và âm mưu quân sự bí mật lật đổ chính phủ. Qua hai tuần, và
theo tuyên án của tòa án quân sự tất cả họ bị xử bắn. Sự tàn sát hàng loạt
trong quân đội bắt đầu như thế, mà kết quả là ba mươi lăm nghìn nhà chỉ huy
quân sự chịu nạn.
Người nổi tiếng nhất trong các tướng lĩnh
quân đội là nguyên soái Mikhail Nikolaevich Tukhatrevxky, một thời gian dài là
thứ trưởng Bộ Quốc phòng và Tổng tham mưu trưởng Bộ Tổng tham mưu. Từ các tài
liệu hiện nay được công khai, thấy rõ rằng sự buộc tội chống Tukhatrevxky và
các nhà lãnh đạo quân sự khác của đất nước được ngụy tạo theo chỉ thị của
Stalin và Vorosilov.
Có ba giả thuyết, tại sao Stalin đi tới sự
thanh toán này.
Giả thuyết thứ nhất là các thông tin giả của các cơ quan đặc biệt Đức và Tiệp đã thuyết
phục được Stalin hay ngờ vực và bộ trưởng Quốc phòng của ông ta là Vorosilov, rằng
Tukhatrevxky và một loạt tướng lĩnh khác có các tiếp xúc bí mật với các giới
quân sự Đức. Chính Khrusev nhắc lại giả thuyết này trong phát biểu của ông ta với
sự phê phán Stalin tại đại hội đảng lần thứ XXII năm 1961.
Nhưng các tiếp xúc với người Đức nên xem
xét trên nền sự hợp tác quân sự chặt chẽ Xô - Đức vào những năm 1920-1930. Một
giai đoạn dài sự hợp tác quân sự của Đức và Liên Xô bất ngờ bị Stalin cắt đứt
năm 1933 với lý do giả trá rằng người Đức bí mật chia sẻ với người Pháp thông
tin về các mối liên hệ đó. Trong khi đó nhóm các nhà hoạt động quân sự Xô viết
đứng đầu là nguyên soái Tukhatrevxky nhận thấy sự có lợi của những tiếp xúc này
và hy vọng sử dụng các công nghệ quân sự tân tiến của họ. Từ phía Đức cũng tồn
tại mối quan tâm đối với quan hệ Liên Xô, dù theo những ý đồ khác. Các nhà quân
sự cao cấp xuất thân từ Đông Phổ, đi theo người sáng lập đế chế, tướng Hans von
Beck. Sau thất bại trong thế chiến I tướng von Beck nhiều năm chuyên tâm phục hồi
bộ máy quân sự Đức và nghiên cứu tư tưởng chiến lược mới. Chính ông ta phát biểu
trước giới lãnh đạo Đức ủng hộ cải thiện các mối quan hệ với Liên Xô, chỉ ra rằng
mục đích chính của nước Đức trong trường hợp chiến tranh không để xảy ra hoạt động
quân sự trên cả hai mặt trận.
Giả thuyết thứ hai họ trở thành nạn nhân vì có trí tuệ vượt khá xa Vorosilov và có
quan điểm riêng về các vấn đề xây dựng quân đội. Tukhatrevxky và nhóm của ông
đâu như không đồng tình với Stalin và Vorosilov về vấn đề chiến lược của các cải
cách quân đội, mà theo điều đó, Stalin sợ các đối thủ, những người có thể cạnh
tranh quyền lực, đã quyết định thanh toán họ.
Giả thuyết thứ ba, người ta tiêu diệt các nhà quân sự do sự thù địch từ xưa giữa
Tukhatrevxky và Stalin, vốn có các quan điểm khác nhau về trách nhiệm trong cuộc
chiến tranh với bạch vệ Ba Lan vào năm 1920. Tukhatrevxky cho rằng Hồng quân thất
bại trên ngưỡng cửa vào Varsava vì Stalin và Vorosilov từ chối ném các phân đội
kỵ binh trợ giúp cho Tukhatrevxky.
Quan điểm của tôi về thảm kịch này khác hẳn.
Tôi nhớ tháng 8-1939 những tin tức từ Đức cho thấy lãnh đạo quân sự Đức đánh
giá cao tiềm năng của Hồng quân, làm tôi ngạc nhiên một cách dễ chịu. Trong một
tài liệu mà chúng tôi bắt được, nguyên nhân cái chết của nguyên soái
Tukhatrevxky được đánh giá là do tự cao quá độ và bất đồng ý kiến với nguyên
soái Vorosilov, người chia sẻ một cách vô điều kiện mọi quan điểm của Stalin.
Phê chuẩn danh mục tài liệu tình báo dành
cho Stalin, Beria cho vào đấy một câu từ tài liệu này:
“Việc
loại trừ Tukhatrevxky chỉ rõ rằng Stalin kiểm soát trọn vẹn tình hình trong Hồng
quân”, - có thể, nhằm nịnh bợ lãnh tụ, khi bằng chính cách đó nhấn mạnh tầm
nhìn xa trông rộng của ông ta trong sự loại bỏ Tukhatrevxky một cách kịp thời.
Tôi cũng nhớ những bình phẩm của Beria và
Abakumov, trong những năm chiến tranh là chỉ huy phản gián quân sự XMERS, chịu
trách nhiệm về mặt chính trị của các lực lượng vũ trang. Cả người này lẫn người
kia đều nói về sự khó chịu của Tukhatrevxky và giới thân cận của ông, những kẻ
dám nghĩ rằng dường như Stalin theo đề nghị của họ, sẽ cách chức Vorosilov.
Theo lời Beria, chỉ một sự kiện này đã chỉ rõ ràng rằng các nhà quân sự, vi phạm
thô bạo trật tự đã thiết lập, đưa ra những yêu cầu vượt ra ngoài giới hạn trách
nhiệm của họ. Lẽ nào, ông ta nói, họ không biết chỉ có Bộ Chính trị và không ai
khác có quyền đặt vấn đề về sự thay đổi bộ trưởng Bộ Quốc phòng? Ở đây người ta
cũng nhớ lại, Abakumov nhấn mạnh, rằng Tukhatrevxky và những người của ông ta
đã cho phép mình gọi dàn nhạc quân đội đến phục vụ ở biệt thự riêng.
“Bên trên” đã xử sự nghiêm khắc như thế
nào, tôi biết từ nguyên soái Saposnikov, người thay Tukhatrevxky. Đang chiến sự,
vào giai đoạn rất nặng nề của các trận đánh gần Moskva, xét tính khẩn cấp các
tin tức từ hậu phương Đức, đôi lần tôi báo cáo tài liệu trực tiếp với ông, bỏ
qua các kênh thông thường. Và mỗi lần ông lại nhã nhặn chỉ cho tôi biết: “Anh bạn ạ, những số liệu tình báo quan trọng
anh nhất thiết cần phải thể hiện trước hết trong các báo cáo của NKVD và ban
lãnh đạo chính trị của đất nước. Stalin, Beria và đồng thời bộ trưởng Bộ Quốc
phòng phải biết trọn vẹn về công việc chung của chúng ta”.
Còn một tình huống có vai trò trong số phận
Tukhatrevxky: ông có quan hệ xấu đối với Saposnikov. Cuối những năm 20 Tukhatrevxky,
như người ta nói với tôi, tiến hành mưu mô chống lại Saposnikov nhằm chiếm vị
trí Tổng tham mưu trưởng. Nhân thể, Saposnikov là một trong các thành viên đặc
biệt của Tòa án tối cao, tòa đã tuyên án tử hình Tukhatrevxky. Saposnikov, Budiennưi
và chánh án Ulric là những người duy nhất của Bộ Tổng tham mưu thoát khỏi bị
thanh trừng.
Tôi tưởng tượng rằng Tukhatrevxky và nhóm của
ông trong cuộc đấu tranh nhằm tác động đến Stalin đã rơi vào bẫy. Trong những
buổi gặp gỡ thường xuyên với Stalin, Tukhatrevxky chỉ trích Vorosilov, Stalin
khen sự chỉ trích này, gọi nó “có tinh thần
xây dựng”, và thích bàn bạc các phương án cất nhắc và gạt bỏ mới. Ông ta
cũng thích xem xét các cách tiếp cận khác nhau đối với tư tưởng quân sự.
Tukhatrevxky cho phép mình tự do bàn luận tất cả mọi thứ đó không chỉ sau các
cánh cửa kín, mà còn tung các tin đồn trong ban lãnh đạo Bộ Quốc phòng. Ngắn gọn,
ông và các đồng nghiệp của ông, theo ý Stalin, đã đi quá xa. Sau khi NKVD báo
cáo với chính phủ về các tin đồn đang lan ở thủ đô, điều đó đã làm giới lãnh đạo
đất nước lo lắng. Thậm chí những nhà sử học cháy bỏng khát khao vạch trần các
sai lầm của Stalin, cũng không thể không thừa nhận rằng các tài liệu vụ án
Tukhatrevxky chứa những chứng cứ khác nhau liên quan đến các kế hoạch phân bổ lại
giới lãnh đạo quân sự đất nước.
Trong các lưu trữ của Hồng quân được công bố
có thể đọc, ví dụ, thư của Vorosilov ngày 5-6-1937 có chữ ký của chỉ huy ban
thư ký Bộ Quốc phòng Xmorodinov. Trong nó chứa đựng yêu cầu chuyển cho NKVD các
bản sao thư từ của Tukhatrevxky gửi giới lãnh đạo quân sự. Và dù trong tài liệu
không có chỉ thị gì, thấy rõ rằng trong tiến trình “điều tra”, Tukhatrevxky
kiên quyết phản bác lại các lời cáo buộc, trong khi đó viện dẫn tới tài liệu khẳng
định rằng không có bất đồng ý kiến nào cả về các vấn đề quân sự giữa ông,
Vorosilov và Stalin.
Tukhatrevxky khẳng định rằng ông tiếp xúc với
các đại diện quân sự Đức tuyệt đối theo nhiệm vụ của chính phủ. Ông tìm mọi
cách chứng minh rằng luôn luôn nhìn thấy nghĩa vụ của mình ở sự thực hiện không
suy suyển các mệnh lệnh.
Giả thuyết của Khrusev về việc Stalin “đã
nuốt” phải thông tin giả của Đức, khơi gợi thanh trừng Tukhatrevxky, dựa trên
cơ sở những điều bịa đặt của kẻ vượt tuyến người Liên Xô Krivitsky, tác giả cuốn
Tôi từng là điệp viên của Stalin xuất
bản năm 1939. Krivitsky làm việc cho NKVD và tình báo quân đội tại Tây Âu và
trong cuốn sách của mình viết rằng NKVD nhận được thông tin mật về một âm mưu từ
tổng thống Tiệp Eduard Benes và từ điệp viên của chúng ta, Xkoblin (mật danh
“Chủ trại”), nguyên là tướng bạch vệ, từng tham gia nội chiến. Krivitsky buộc tội
Xkoblin là ông ta chuyển cho Liên Xô thông tin giả của Đức về những tiếp xúc bí
mật của Tukhatrevxky với các giới quân sự Đức. Sau này, tướng Sellenberg, chỉ
huy tình báo nước ngoài của Hitler, trong các hồi ký của mình cũng viết rằng
người Đức ngụy tạo các tài liệu trong đó Tukhatrevxky nổi lên như một điệp viên
của họ. Trước chiến tranh, theo lời ông ta, các tài liệu được lén ném cho người
Tiệp, và Benes chuyển thông tin nhận được cho Stalin.
Đối với tôi đó là chuyện huyễn hoặc. Những
tài liệu tương tự chẳng phát hiện thấy trong lưu trữ của KGB hay lưu trữ của
chính Stalin.
Nhưng nếu phục hồi lại tuần tự các sự kiện,
thì có thể trông thấy rằng Xkoblin như một điệp viên Gestapo lần đầu tiên được
viết trên báo “Sự Thật” năm 1937. Bài báo đã được thỏa thuận với ban lãnh đạo
tình báo và được đăng nhằm đánh lạc hướng sự chú ý khỏi những lời buộc tội về sự
liên đới của tình báo Xô viết tới vụ bắt cóc tên tướng Miller.
Vụ án hình sự chống lại Tukhatrevxky dựa
trên chính những lời khai của ông, và tuyệt đối thiếu các chứng cứ khép tội cụ
thể nhận được từ nước ngoài. Nếu tồn tại những tài liệu như thế, thì với vai
trò phó chỉ huy tình báo trước khi xảy ra chiến tranh, chắc chắn tôi đã nhìn thấy
chúng hoặc biết về sự tồn tại của chúng. Sự gợi nhớ duy nhất về “dấu vết Đức”
trong vụ Xkoblin là viện dẫn thủ thuật dối trá của ông ta mà nhờ đó nhử được tướng
Miller đến phòng hẹn mật tại Paris. Xkoblin nói với Miller về “các tiếp xúc của
Đức” vốn rất quan trọng đối với công tác bí mật của bạch vệ lưu vong. Miller gặp
không phải người Đức, mà là Kixlov (mật danh “Finn”), trưởng nhóm điệp viên
NKVD ở Paris và Spigelglaz (mật danh “Duglax”).
Nhân thể, bất chấp các giả thuyết của các sự
kiện, trong những cuốn sách nổi tiếng ở phương Tây của Christofer Endru và
Gordievxky, John Jiziak và Krivitsky, Xkoblin không tham gia vào việc loại bỏ
tướng Kutepov, tiền nhiệm của Miller. Chiến dịch năm 1930 này được cơ quan tình
báo của Xerebrianxky tiến hành. Kutepov bị bắt giữ tại trung tâm Paris bởi ba
điệp viên của ta cải trang làm cảnh sát Pháp. Họ giữ Kutepov lại trên phố với
lý do kiểm tra giấy tờ và cưỡng chế nhét vào xe. Kutepov ngờ điều không lành,
đã chống cự. Trong lúc vật lộn y bị một cơn đau tim và đã chết. Y được chôn ở
ngoại vi Paris trong sân nhà của một điệp viên tình báo Xô viết.
Và thế, thực tế không có những tài liệu gì
về những tiếp xúc trái phép của Tukhatrevxky với người Đức. Thế nhưng trong lưu
trữ có nhiều tổng luận của báo chí nước ngoài và phát biểu của lãnh đạo các nước
phương Tây về âm mưu của Tukhatrevxky.
Tháng 7-1937 đại diện sứ quán Liên Xô ở Tiệp
Khắc Alexandrovxky báo về Moskva phản ứng của tổng thống Benes, người được mô tả
bởi các sử gia Xô viết là kẻ “chân tình với
những ý định tốt đẹp nhất đã bán đứng Tukhatrevxky cho Stalin, không ý thức được
rằng ông ta chuyển cho chính quyền Xô viết những tài liệu do người Đức ngụy tạo”.
Thế nhưng các tài liệu lại nói hoàn toàn về điều khác.
Theo báo cáo của Alexandrovxky, Benes không
tin dường như Tukhatrevxky là gián điệp và làm loạn. Theo lời Benes,
Tukhatrevxky “có thể tính đến chuyện lật
đổ Stalin, khi chỉ dựa vào Iagoda - bộ trưởng Bộ Nội vụ Liên Xô”. Dựa vào
thông tin của đại sứ Tiệp ở Berlin, Benes chỉ ra: Tukhatrevxky đơn giản là ủng
hộ sự tiếp tục hợp tác Xô - Đức vốn bị cắt đứt do việc Hitler lên cầm quyền. Rõ
ràng, Benes không xem lời buộc tội Tukhatrevxky làm gián điệp là nghiêm túc,
nhưng cảm thấy rằng theo nguyên nhân này nọ nguyên soái Tukhatrevxky bị bài
xích, và góp phần mình vào sự làm giảm niềm tin Tukhatrevxky, bởi ông ta đang cần
sự ủng hộ của Stalin. Ông ta cũng như Beria muốn cho thấy sự tán thành trọn vẹn
của mình với quyết định của Moskva trừ khử Tukhatrevxky. Trong nhật ký
Alexandrovxky dẫn lời phát biểu của Benes nói về Tukhatrevxky như về một kẻ
phiêu lưu và là một người không đáng tin. Nói chung Benes ủng hộ sự thanh toán
Tukhatrevxky, nhưng không đóng vai trò gì trong sự loại bỏ và bắt giữ ông.
Như tôi còn nhớ, trong văn bản vụ “Khutor”
có nhắc đến việc Benes tháng 4-1937, ngay trước khi gạt bỏ Tukhatrevxky, đã nói
bóng gió với đại diện sứ quán Alexandrovxky và trưởng nhóm tình báo ở Praha
Piotr Zubov, rằng không loại trừ khả năng hiệp định quân sự giữa Liên Xô và Đức,
bất kể những bất đồng ý kiến, một phần do các liên hệ đã được Tukhatrevxky thiết
lập vào những năm 20-30. Vậy mà chỉ ngày 4-7-1937, sau vụ tử hình Tukhatrevxky,
Benes mới kể về những tiếp xúc “nào đó” của đại sứ Tiệp ở Berlin với các đại diện
quân sự Đức mà đâu như diễn ra vào tháng 1-1937 với Alexandrovxky. Theo lời ông
ta, Benes không báo cho chúng ta là người Tiệp có thông tin về sự có mặt tại Đức
một nhóm có các nhà quân sự ủng hộ sự tiếp tục các quan hệ Xô - Đức từng được
thiết lập từ những năm 20.
Từ đại sứ của mình ở Berlin Benes nhận được
một báo cáo chứa những ẩn ý mơ hồ của các tướng lĩnh Đức về các quan hệ bí mật
với giới lãnh đạo Hồng quân. Mục đích của Đức làm người Tiệp sợ và phải tin rằng
họ đừng hòng tính đến sự ủng hộ của Hồng quân trong sự đối đầu với nước Đức về
vấn đề số phận của Sudet. Đó là vào tháng 7-1937 - một năm trước tối hậu thư của
Hitler đối với Benes, đòi hỏi Sudet sáp nhập vào nước Đức. Trong nhật ký của
mình vị đại sứ ghi rằng Benes đã xin lỗi ông vì đã không chia sẻ với lãnh đạo
Xô viết những thông tin đó.
Từ các tài liệu của vụ việc đã sáng tỏ mục
đích cuộc gặp gỡ tháng 7 giữa đại diện sứ quán Alexandrovxky, trưởng nhóm tình
báo NKVD Zubov và Benes.
Hiện nay nội dung cuộc trao đổi của Benes với
Alexandrovxky bị phủ nhận.
Một tình huống khác quan trọng hơn cả bị giấu
nhẹm: năm 1935 Liên Xô và Tiệp Khắc đã ký những hiệp ước bí mật về hợp tác của
các cơ quan tình báo. Để quyết định vấn đề này đại tá Morabets phụ trách tình
báo Tiệp đã sang Moskva. Sự hợp tác tình báo Liên Xô và Tiệp Khắc, sự trao đổi
thông tin thoạt đầu do Tổng cục tình báo Hồng quân, còn từ năm 1937 do NKVD.
Năm 1938 Benes yêu cầu Stalin ủng hộ các hành động lật đổ chính phủ Stoiadinovich
tại Belgrad vốn tiến hành đường lối thù địch đối với ban lãnh đạo Tiệp Khắc.
Theo chỉ thị đặc biệt của Stalin để ủng hộ
cuộc đảo chính tại Belgrad năm 1938, NKVD được giao tài trợ cho các phần tử vũ
trang - sĩ quan Serbia - những kẻ tổ chức cuộc đảo chính này. Nhóm trưởng tình
báo Zubov đi sang Belgrad để chuyển tiền cho những kẻ mưu loạn, đã tin chắc rằng
những người được tình báo Tiệp chọn lựa cho hành động này - là những tên phiêu
lưu, không dựa vào thực lực, và đã không trao cho họ 200 nghìn đôla. Chiến dịch
không thành này chiếu ánh sáng lên các liên hệ của Benes và Stalin từ trước đến
giờ không ai rõ. Mục đích của Benes là nhận được sự ủng hộ trọn vẹn của Stalin
cả ở vùng Balkan lẫn ở châu Âu nói chung. Đấy là lý do tại sao khác với người
Anh và người Pháp, ông ta không thể hiện thái độ đối với vụ tử hình nguyên soái
Tukhatrevxky và làn sóng thanh trừng trong bộ chỉ huy quân sự Hồng quân.
Bi kịch ở chỗ Stalin và sau này là Khrusev,
Brejnev và Gorbachov đã sử dụng tin tức của nước ngoài để bôi nhọ thanh danh
các đối thủ của mình vào giai đoạn tranh giành quyền lực gay gắt. Vào lúc bình
thường các tổng luận của báo chí nước ngoài chẳng được xem có một ý nghĩa gì
nghiêm túc, nhưng một số thời điểm nó là chứng lý nhằm đánh giá sự “lệch lạc” của
họ với đường lối của đảng. Thêm nữa nguyên tắc này thậm chí được củng cố bằng một
sắc lệnh đặc biệt của BCHTƯ.
Năm 1989, Boris Eltsin trong chuyến công du
đầu tiên sang Mỹ đã bị buộc tội say rượu, khi chỉ viện dẫn báo chí nước ngoài.
Năm 1990 các tài liệu này có vai trò trong mâu thuẫn giữa Gorbachov và
Sevardnadze, cựu ngoại trưởng. Việc sử dụng những mẩu cắt từ báo chí nước ngoài
chỉ được chặn lại vào tháng 11-1991 - ngay trước khi kết thúc “kỷ nguyên Gorbachov”.
Làm điều đó là Ingatenko, Tổng giám đốc TASS, khi cấm chuyển theo kênh TASS về
chính phủ những tổng luận đặc biệt chứa đựng sự bôi nhọ các nhà lãnh đạo của
chúng ta.
Vào những năm 30 chúng ta có cảm tưởng: rằng
bất kỳ ai chống lại chính phủ hay lãnh đạo đảng, trước hết là chống chính
Stalin, cũng như chiến hữu của ông ta - Bộ trưởng Vorosilov - là kẻ thù của
nhân dân. Chỉ tôi mới thấm hiểu tính đểu giả các nhận xét của Beria và Abakumov
về Tukhatrevxky. Lãnh đạo tối cao biết quá rõ: tất cả những cáo buộc chống Tukhatrevxky
là bịa đặt. Họ thích giả thuyết về cuộc mưu phản bởi vì nếu không, họ buộc phải
chấp nhận rằng nạn nhân những vụ thanh trừng, trên thực tế là đối thủ trong cuộc
chiến vì quyền lực. Một sự chấp nhận như thế hẳn làm tổn hại hình tượng của đảng
cầm quyền.
Điều mà năm 1937 được coi là tội ác nghiêm
trọng - tôi ý nói việc cáo buộc sự thiếu chuyên nghiệp của Vorosilov, điều
Tukhatrevxky cho phép bản thân nói lên - hai chục năm sau khi chết được minh
oan, đã không đúng nữa. Đồng thời chẳng ai giải thích những lý do đích thực của
sự kiện. Trong các thông báo chính thức chỉ xuất hiện những trích dẫn mơ hồ về
“những sai lầm” trong đường lối trừng phạt, những kẻ có lỗi bị nêu danh chỉ là
Ejov và tay chân của ông ta.
-----------
Còn tiếp.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét