Chương 31 - Cuộc gặp
Tuy trong lúc ngồi chờ, Nadya khóc ròng, nhưng khi đến lượt
nàng được vào gặp chồng, lòng nàng vui như mở hội.
Khi nàng hiện ra giữa khung cửa, Nerzhin đứng lên đón nàng
và môi chàng mỉm cười. Nụ cười chỉ ở trên môi chàng khoảnh khắc nhưng Nadya cảm
thấy tình yêu và hạnh phúc dào dạt trong tim nàng. Chồng nàng vẫn gần nàng như
ngày xưa. Với nàng, chàng không thay đổi.
Người đàn ông thứ hai trong phòng có cái cổ bự như cổ trâu,
bận bộ quần áo xám, trông như một tay găng-tơ về già giải nghệ, đi tới đứng ở
đầu chiếc bàn nhỏ, nơi hai vợ chồng sẽ ngồi nói chuyện. Cái bàn và sự có mặt
của gã này trong căn phòng nhỏ ngăn không cho họ chạm tay vào người nhau.
Nerzhin bực dọc nói:
- Thôi mà… Để cho tôi cầm tay vợ tôi chứ…
- Trái luật…
Gã an ninh nói. Gã chỉ hé quai hàm nặng của gã đủ để hai
tiếng đó lọt ra ngoài miệng.
Nadya nở nụ cười vô hồn và ra hiệu cho chồng đừng cãi cọ.
Nàng ngồi xuống chiếc ghế có tay dựa trước bàn. Mặt da bọc nệm ghế đã rách.
Nhiều thế hệ thẩm vấn viên đã ngồi trong chiếc ghế này và đã cho nhiều trăm
người đi xuống mồ để rồi sau đó không lâu, chúng cũng đi theo những nạn nhân
của chúng.
- Chúc mình một ngày sinh nhật thật vui…
Nadya cố lấy giọng vui và vẻ mặt vui.
- Cám ơn em.
- Thật là tình cờ, vợ chồng mình được gặp nhau đúng vào hôm
nay.
- Nhờ tinh tú dàn xếp…
Hai vợ chồng đã bắt đầu quen nói chuyện với nhau.
Nadya cố gắng không để ý gì đến sự có mặt nặng nề của gã an
ninh canh chừng vợ chồng nàng. Nerzhin cố gắng ngồi nghiêng để khỏi nhìn thấy
mặt gã.
Chiếc bàn nhỏ từng đứng trước mặt nhiều thế hệ tù nhân bị
thẩm vấn giờ đây chia cách đôi vợ chồng.
- Em có đem tới cho anh cái bánh ngọt. Bánh như má em vẫn
làm cho anh ăn ngày xưa. Em rất tiếc, em chẳng có gì khác…
- Em kỳ quá. Em không cần phải mang đến cho anh cái gì hết.
Anh đã có đủ.
- Nhưng chắc là không có bánh ngọt loại này. Anh bảo em đừng
mang sách đến nên em không mang. Anh vẫn đọc tập thơ Yesenin chứ?
Nét mặt Nerzhin trầm xuống. Trước đây hơn một tháng có một
tên chỉ điểm nào đó trong số tù nhân đã báo cáo với Shikin về việc chàng có tập
thơ đó và Shikin đã đến tịch thu tập thơ, viện lẽ việc tù nhân đọc thơ là vi
phạm luật cấm.
- Có. Anh vẫn đọc.
Chỉ được gặp nhau trong ba mươi phút, làm sao họ có thể nói
với nhau vào chi tiết của từng chuyện?
Mặc dù không khí trong phòng không nóng, trái lại, còn lạnh
giá, Nadya cũng mở nút áo cổ ngoài, nàng muốn cho chồng nàng nhìn thấy chiếc áo
mới bên trong của nàng. Nàng hy vọng ánh hồng của màu áo sẽ làm hồng khuôn mặt
của nàng. Nàng sợ chồng nàng thấy nàng quá gầy.
Với một cái nhìn bao bọc, Nerzhin ghi toàn thể hình ảnh của
vợ vào tâm khảm – khuôn mặt nàng, cổ nàng, một chút làn da trắng trên ngực
nàng. Dưới cái nhìn ấy, Nadya xúc động cả hồn lẫn xác – đây là sự kiện quan
trọng nhất trong cuộc gặp – và toàn thân nàng như dâng lên để ôm ghì lấy chàng.
- Em có cái áo mới. Mở thêm áo ngoài cho anh ngắm.
- Còn áo ngoài của em?- Mặt nàng thoáng hiện nét thất vọng.
- Áo ngoài của em làm sao?
- Áo ngoài của em cũng mới.
- Ồ, áo ngoài của em cũng mới…
Gleb nhìn kỹ mặt vải caracul. Chàng nhìn nhưng không thể
biết đó là vải tơ thiên nhiên hay nhân tạo, chàng là người đàn ông cuối cùng
trên trái đất này có thể phân biệt được một chiếc áo giá năm trăm ruble với
chiếc áo giá năm ngàn ruble.
Nadya cởi hẳn chiếc áo ngoài vắt lên thành ghế và Gleb nhìn
thấy nàng, cần cổ thanh như cổ của một thiếu nữ – từ ngày chàng gặp nàng, lúc
nào cổ nàng cũng thanh, cũng đẹp và trẻ như thế – và bờ vai thon chàng từng
muốn làm cho vỡ ra khi chàng hôn nàng, và dưới làn vải áo, đôi gò ngực đã mềm
đi vì năm tháng.
Ý nghĩ oán trách về việc nàng có áo mới, nàng quen biết
nhiều người mới… chỉ thoáng hiện trong óc Gleb, ngay sau đó chàng nghĩ rằng
nàng cũng đau khổ nhiều dù nàng không bị tù, đời nàng cũng bị tan nát, và chàng
nói, giọng âu yếm:
- Em gầy quá. Em nên ăn nhiều. Em có điều kiện ăn uống khá
hơn không?
Trông em có còn được không? Ánh mắt nàng hỏi.
Em vẫn tuyệt vời như ngày nào. Ánh mắt chồng nàng đáp.
Mặc dù những lời trên đây không bị ông Trung tá An ninh cấm,
họ cũng không thể nói với nhau được trước mặt một người khác.
- Em ăn được. Em vẫn ăn uống đều.- Nadya nói dối - Chỉ vì em
bận nhiều, phiền muộn nhiều.
- Em sống ra sao? Nói cho anh nghe đi…
- Không. Anh nói trước…
Gleb mỉm cười:
- Anh có thể nói gì với em? Chẳng có gì hết…
- Để em nói vậy…
Nàng bối rối, do dự như người không muốn nói.
Ở đầu bàn, gã an ninh mập lùn đứng gù bờ vai ụ nhìn xuống
cặp vợ chồng như con chó săn nhìn xuống hai con mèo.
Bộ mặt gã lạnh như đá.
Họ phải lựa giọng nói đúng để cho nhau có thể hiểu sự thật
lẩn trong những câu nói vô vị đó. Họ phải dùng đến lối nói bóng gió. Ngôn ngữ
đặc biệt của những sinh viên đại học giúp họ thực hiện việc này.
- Bộ quần áo này phải của anh không? Nàng hỏi.
Nerzhin nhăn mặt và lắc đầu.
- Trong ba tiếng đồng hồ. Em đừng để ý đến chuyện vặt ấy.
- Em phải để ý chứ.
Nàng nói, làn môi dưới hơi trề ra, làm điệu, như cô gái đang
làm dáng trước mặt người yêu, nàng sung sướng vì nàng đã có lý do tin chắc
chồng nàng vẫn còn yêu nàng, vẫn thèm muốn nàng.
- Bọn anh quen rồi. Bọn anh chỉ thấy khía cạnh khôi hài của
mọi vấn đề.
Nadya nhớ lại những lời bà vợ của tù nhân Gerasimovich nói
với nàng và nàng thở dài:
- Nhưng bọn đàn bà không thể…
Nerzhin phải cố gắng tự chế ngự nhiều lắm để khỏi dùng chân
mình khỏi chạm vào chân vợ dưới gầm bàn, nhưng thực ra, nếu chàng có muốn chạm
cũng không được. Thanh gỗ đóng ngang dưới gầm bàn được đóng với mục đích không
cho họ làm việc ấy. Chàng chống hai cùi chỏ trên mặt bàn và nhô người ra giữa
bàn để được gần vợ hơn một chút nữa và giọng chàng đầy những âm thanh thất
vọng:
- Chướng ngại ở khắp nơi…
Em còn là của anh không? Của riêng anh? Ánh mắt chàng hỏi.
Em vẫn là người đàn bà anh yêu và yêu anh. Em không thay
đổi. Em không xấu hơn. Tin em. Ánh mắt xám, rực sáng của nàng trả lời.
- Về việc học của em? Em đang phải giải quyết những vấn đề
gì? Theo anh tính thì em không còn là sinh viên nữa?
- Dạ.
- Em trình luận án chưa?
- Chưa.
- Sao vậy?
- Tình trạng như vầy… - Nàng bắt đầu nói vội, nói nhanh, sợ
hãi đến cuống quít vì sự nhận thức thời gian đã trôi qua quá nhiều.- Từ ba năm
nay không còn ai trình luận án nữa. Họ tạm đình tất cả. Tỉ dụ một sinh viên bỏ
ra hai năm để viết luận án về đề tài “Những vấn đề của việc phân phối thực phẩm”
và khi viết gần xong, người ta bảo bỏ đi, viết về đề tài khác. (Sao mình lại
nói về chuyện này? Có gì đáng để mình nói đâu?). Luận án của em đã viết xong từ
lâu nhưng người ta không nhận… (Em viết đề tài “Chống lại thói a dua”)… Người
ta bảo em sửa lại nhưng em không biết mình phải sửa như thế nào. Nhiều chuyện
rắc rối lắm.
- Nhưng em vẫn còn được hưởng học bổng?
- Hết rồi.
- Thế em sống bằng gì?
- Tiền lương của em.
- Em đi làm rồi sao? Làm ở đâu?
- Ở ngay trong Viện Đại học.
- Em làm gì?
- Việc em làm không thường trực, không hẳn là việc. Em sống
tạm bợ, cả trong ký túc xá em cũng chỉ là sống tạm… Thực ra, em…
Nadya liếc nhìn người gác. Chuyện mà nàng muốn nói là Công
an đã gửi giấy báo cho nàng biết là nàng không còn được phép ở lại Mạc Tư Khoa
nữa nhưng cùng một lúc, Bộ Giáo dục lại cho phép nàng được học thêm sáu tháng.
Sự lầm lộn này có thể được người ta phát giác và sửa lại cho thống nhất bất cứ
ngày giờ nào. Chính vì vậy nàng lại càng không thể nói với chồng chuyện đó ở
trước mặt nhân viên an ninh này.
Nàng rầu rĩ nói tiếp:
- Em cũng chỉ được phép gặp anh lần này vì… Chuyện xảy ra
như thế này…
Làm sao nàng có thể kể lể được tất cả trong vòng nửa giờ?
- Đừng. Để chuyện đó nói sau. Anh muốn hỏi em: Có phải những
rắc rối đó là vì anh không?
- Em gặp nhiều khó khăn lắm. Họ muốn em làm… việc ấy, nhưng
em cố không làm.
- “Việc ấy” là việc gì?
Nadya thở dài khổ sở và một lần nữa, nàng lại liếc nhìn gã
nhân viên an ninh. Bộ mặt hung hãn của gã, như sẵn sàng sủa lên những tiếng đe
dọa hoặc đớp nàng như một con chó dữ, chỉ ở xa mặt vợ chồng nàng chưa đầy hai
thước.
Nàng giơ tay lên trong một dáng điệu bất lực. Nếu nói, nàng
phải nói rằng ở trường đại học, nếu muốn xin theo học một khóa mới, nàng phải
khai lại lý lich, những tờ khai lý lịch bây giờ nhiều câu hỏi hơn trước, chẳng
hạn nàng phải khai về chồng, về họ hàng của chồng nàng, về họ hàng của những
người họ hàng này. Nếu nàng khai “Chồng tôi bị tù vì Điều 58” thì không những
là họ chỉ từ chối không cho nàng học mà họ còn không cho nàng sống thêm một
ngày trong ký túc xá sinh viên của trường. Nếu nàng khai dối “Chồng tôi là sĩ
quan bị mất tích” nàng vẫn phải khai tên chồng, số quân nhân của chồng và họ
chỉ cần làm một cuộc sưu tra là nàng sẽ bị đưa ngay ra tòa vì tội khai gian.
Nàng còn có thể làm được một việc nữa để giải quyết tình trạng của nàng nhưng
trước mắt nhìn chăm chú của chồng, nàng không thể nói ra được.
Và nàng hấp tấp nói sang chuyện khác:
- Em chơi nhạc trong ban nhạc của trường. Em đi trình tấu
nhiều nơi. Mới tháng trước ban nhạc của em được trình tấu ở Đại Hí Viện cùng một
đêm với Yakov Zak…
Gleb mỉm cười gật đầu, như chàng không hào hứng lắm trong
việc tin đó là sự thật.
- Em gặp một chuyện tức cười lắm trong đêm ấy… Em bận bộ y
phục đẹp nhất của em nhưng người ta bảo là bận bộ ấy lên sân khấu không được.
Họ mượn ở kho y phục của Hí Viện cho em một bộ áo, đẹp lắm, dài đến mắt cá
chân.
- Trình tấu xong, họ lại bảo em trả?
- Dạ. Các bạn em thường trách em mất thì giờ vì âm nhạc, em
trả lời họ là thà em mất thì giờ vì âm nhạc còn hơn là mất thì giờ vì người
nào…
Sự cám ơn hiện rõ trong ánh mắt của Gleb, rồi chàng hỏi bằng
một giọng thắc mắc, chú ý:
- Em nói cho anh biết về “việc ấy”? Việc mà em nói em cố
không làm?
Mắt Nadya nhìn xuống:
- Em muốn nói… Nhưng anh phải hứa là anh đừng coi đó là
chuyện quan trọng em mới nói… Có lần trước đây anh bảo em ly dị đi.
Nàng cố gắng giữ thản nhiên để nói những lời này. Đây là
giải pháp cuối cùng có thể giúp cho nàng sống. Trong bản khai lý lịch, nàng vẫn
phải khai tên tuổi, chức vụ nghề nghiệp của chồng cũ, địa chỉ cũ và hiện tại,
bà con thân quyến và cả ngày sinh, tháng đẻ, địa chỉ của thân quyến. Nàng chỉ
có thể khai là “không có chồng” và khai như thế, nàng cũng vẫn có thể bị nguy
hiểm nếu bị phát giác.
Đúng như Nadya vừa nói, có lần Gleb đã thúc giục nàng ly dị,
ly dị đi để sống, đợi bao giờ chàng ra khỏi tù sẽ tính lại. Nhưng lúc này khi
nghe nàng nói đến hai tiếng ấy, Gleb run lên. Và chỉ đến giây phút này chàng
mới nhận thấy là chiếc nhẫn cưới nàng vẫn đeo không còn trên ngón tay nàng nữa.
Nhưng chàng vẫn quả quyết nói:
- Phải, phải. Anh có bảo em như thế. Em nên làm thế… Anh sẽ
không buồn lắm, anh sẽ không chống lại… nếu em… bắt buộc phải làm như thế?
Nadya cố gượng ngẩng mặt lên nhìn chồng. Đôi mắt nàng mở
lớn. Ánh cầu vồng ngũ sắc trong đôi mắt nàng sáng lên với ý van xin chồng tha
thứ và thông cảm. Nàng nói tiếp trong hơi thở, tiếng nói gần như thì thầm:
- Chúng ta không làm thật…
- Em yêu… Lẽ ra em phải làm việc ấy lâu rồi mới phải.
Gleb nói bằng một giọng quả quyết và tin tưởng mặc dù trong
lòng chàng không có chút quả quyết hay tin tưởng nào, chàng gác lại sau cuộc
gặp gỡ này tất cả những suy tư về hậu quả của những lời chàng nói. Và về những
gì đã xảy ra, sẽ xảy ra.
- Em vẫn muốn em không phải làm thế. Em vẫn hy vọng sự việc
sẽ không đến nỗi phải như thế…
Nadya nói như năn nỉ, như van xin, nàng kéo cổ áo che kín
ngực và trong lúc đó, nàng có vẻ mệt mỏi, rã rời, già đi, nàng như người sắp
phải khóc:
- Em chỉ muốn nói chuyện đó với anh… để anh biết, để anh
thuận cho… trong trường hợp em không làm không được. Nhưng em vẫn hy vọng nó sẽ
không xảy đến…
- Dù có cũng đã sao? Không sao hết. Em yêu… Em làm vậy là
đúng… Đúng lắm…
Nerzhin thẫn thờ nói. Trong lúc đó tâm trí chàng đã chuẩn bị
nói với nàng những lời ghê gớm: “Đó là việc quan trọng. Bởi vì… em yêu, em đừng
hy vọng quá ở việc anh sẽ về với em khi anh mãn hạn tù này…”.
Chàng đã chuẩn bị chờ đón hạn tù thứ hai và tiếp đó là án tù
chung thân, tù vĩnh viễn không bao giờ được trả lại tự do. Trường hợp đó xảy ra
với nhiều người bạn cùng tù với chàng. Những người ngay cả trong tù đày vẫn
không chịu khuất phục. Chàng không thể viết chuyện đó trong thư gửi ra cho vợ
và ngay cả trong buổi gặp mặt này, chàng cũng không thể nói.
Cảm giác kinh hãi hiện trên khuôn mặt Nadya:
- Hạn tù có thể kéo dài…- Nerzhin nói vội vã, chàng nhấn
mạnh những tiếng không cần nhấn mạnh để cho gã an ninh không theo dõi được,
không kịp hiểu chàng nói gì nhưng vợ chàng sẽ hiểu khi nàng nhớ lại, nàng hiểu
vì nàng chăm chú nghe, vì chuyện đó quan hệ đến đời nàng - Thời hạn có thể kéo
dài mãi mãi. Lịch sử đầy những trường hợp như thế. Mà dù cho có mãn vì một phép
lạ nào đó, đừng tưởng tượng hão huyền anh và em sẽ có thể trở lại được đời sống
như xưa, trở về thành phố… Em phải hiểu và em phải ghi nhớ: họ không cho ta trở
về dĩ vãng. Điều anh ân hận nhất là anh đã không học nghề đóng giày. Một nghề
như thế sẽ có ích cho mình biết chừng nào khi mình sống ở một làng quạnh hiu
nào đó miền Bắc Tây Bá Lợi Á, ở Krasnoyark, hay ở miền hạ lưu Angara. Chúng ta
nên chuẩn bị để sống một cuộc đời như thế. Ở đó ai cần đến những công thức toán
học Euler?
Chàng thành công: gã găng-tơ về hưu không làm một cử động,
gã chỉ nháy mắt khi những tư tưởng của Nerzhin bay qua mặt gã.
Nhưng Nerzhin đã quên - không, thực ra chàng không quên,
chàng chỉ không hiểu, như đa số những người ở tù không hiểu - là những người
quen đi trên mặt đất bằng không thể nào vượt qua ngay được những ngọn núi lớn.
Chàng không biết rằng cho đến bây giờ vợ chàng vẫn còn đếm, như trong những
tháng đầu tiên, từng ngày, từng tuần chàng còn phải sống trong tù. Với chàng,
hạn tù là một chuỗi dài ngày tháng vô tận nhưng với nàng, thời gian đó là 264
tuần lễ, là 61 tháng, là hơn 5 năm, bởi vì trước khi ở tù, chàng đã xa nhà để
lên mặt trận, chàng đã xa nàng từ lâu lắm.
Trong lúc Nerzhin nói, vẻ kinh hoàng trên mặt Nadya càng lúc
càng nặng.
- Đừng, mình… - Nàng kêu lên - Mình đứng nói thế…
Nàng đã quên người gác, nàng không còn xấu hổ khi để lộ
những cảm nghĩ thực của nàng:
- Đừng làm em mất hết hy vọng. Em không muốn tin. Không thể
như thế được. Hay là mình nghĩ rằng em có thể bỏ được mình?
Môi trên nàng run run, nét mặt nàng nhăn nhúm, mắt nàng hiển
hiện sự trung thành, chỉ có chung thủy trong mắt nàng.
Nerzhin nói, giọng chàng khác đi:
- Anh tin em, anh tin em, Nadya… Anh hiểu lòng em…
Nàng ngồi im và rũ rượi trong lòng ghế.
Trong khung cửa mở hiện ra bóng dáng tối và vạm vỡ của người
sĩ quan an ninh. Y lặng lẽ nhưng sắc sảo đứng nhìn ba người tụm gần vào nhau
trong phòng. Rồi y ra hiệu gọi người gác.
Gã côn đồ giải nghệ, với vẻ bất đắc dĩ như người đang ăn
ngon phải rời khỏi bàn, đi về phía Trung tá. Bốn bước sau lưng Nadya chúng chỉ
nói với nhau có hai tiếng ngắn nhưng trong khoảng thời gian ngắn ngủi ấy
Nerzhin cũng kịp hạ giọng nói với Nadya:
- Em biết vợ Sologdin không?
Đã quen với những cuộc thay đổi đề tài đột ngột như thế này,
Nadya đáp:
- Có.
- Biết chỗ ở?
- Có.
- Họ không cho anh ấy gặp vợ. Em hãy đi tìm và nói với chị
ấy…
Gã côn đồ trở lại.
Gleb nói rõ và lớn:
- Ảnh yêu, ảnh tin và ảnh hy vọng.
- Yêu, tin và hy vọng…- Nadya nhắc lại trong một tiếng thở
dài. Nàng nhìn ngay lên khuôn mặt chồng. Nàng từng quan sát chàng trong nhiều
năm nhưng giờ đây, nàng vừa nhìn thấy chồng nàng có một khía cạnh mới.
Nàng cũng dời lại tất cả những suy tư đến sau cuộc gặp, nàng
sẽ nhớ lại và phân tích tỉ mỉ tất cả những lời chàng nói và nàng cũng không
biết sẽ có những gì xảy đến, nhưng ngay lúc này trái tim nàng khao khát được
thấy người đàn ông nàng yêu để lộ sự yếu đuối, sự ao ước được giúp đỡ, sự kêu
gọi mà người đàn bà cần thấy để có thể hy sinh cả đời mình, để có đủ sức đợi
chờ mười năm nữa và theo người yêu đi đày.
Nhưng nàng chỉ thấy chàng mỉm cười, chàng mỉm cười tự tin
như bất cứ lúc nào. Bao giờ chàng cũng tự tin. Chàng không cần cảm tình của bất
cứ ai. Chàng thoải mái ngồi trên chiếc ghế đẩu. Chàng có vẻ như hài lòng nhìn
quanh gian phòng. Chàng có vẻ khỏe mạnh và ánh mắt chàng long lanh sáng. Chàng
có thực sự cần sự chung thủy của một người đàn bà để sống hay không?
Nhưng Nadya không có đủ thì giờ để trả lời câu hỏi ấy.
Và Nerzhin không biết rằng vợ chàng cần thấy những gì, vợ
chàng đang nghi ngờ.
- Hết giờ rồi…
Klimentiev nói vào từ ngưỡng cửa.
Nadya ngạc nhiên:
- Đã hết rồi sao?
Nerzhin nhíu đôi lông mày, chàng cố gắng nhớ lại điều quan
trọng nhất trong số những điều quan trọng chàng đã dự định sẽ nói với vợ.
- Em đừng ngạc nhiên nếu họ cho anh đi xa, thật xa và anh
không gửi được thư cho em…
Nadya kêu lớn:
- Tại sao? Họ đưa anh đi đâu?
Chàng nhún vai:
- Đi đâu? Chỉ có Chúa biết…
- Mình bắt đầu tin ở Chúa ư?
Chàng mỉm cười:
- Như Pascal, Newton ,
Einstein…
Gã an ninh sủa:
- Không được nói tên người. Thôi đi…
Người chồng và người vợ cùng đứng bật dậy. Giờ đây, khi họ
không còn sợ cuộc gặp mặt của họ bị cắt ngang nữa, người chồng nhoài người qua
mặt bàn để ôm vợ. Nerzhin hôn Nadya lên má rồi lên môi. Toàn thân chàng như níu
chặt lấy môi nàng, đôi môi mà chàng đã quên. Một năm sau nữa chàng không còn hy
vọng được ở Mạc Tư Khoa để có thể lại hôn nàng. Giọng chàng run lên vì trìu
mến:
- Em cứ làm tất cả những gì em thấy tốt cho em. Còn anh…-
Chàng không nói được hết câu.
Họ nhìn vào mắt nhau.
- Làm cái gì vậy?- Gã an ninh nắm lấy vai Nerzhin và kéo
chàng ra.- Tôi hủy cuộc gặp này của anh…
Nerzhin giằng mạnh:
- Hủy đi, đồ khốn…
Nhưng chàng chỉ nói lớn câu đó trong cổ họng chàng.
Nadya lảo đảo lùi về phía cửa, với những ngón tay của bàn
tay không đeo nhẫn, nàng vẫy chào từ biệt chồng.
Và nàng biến mất giữa khung cửa.
Chương 32 - Một cuộc gặp mặt khác
Gerasimovich hôn vợ.
Người canh chừng họ là một gã trẻ tuổi, ít nói và có vẻ hơi
đần. Gã không coi chuyện vợ chồng tù nhân hôn nhau là quan trọng. Gã còn bối
rối vì gã thấy gã xen vào cuộc gặp gỡ của vợ chồng người ta, gã muốn ngồi quay
mặt vào tường trong suốt nửa tiếng đồng hồ nhưng không thể được, Trung tá
Klimentiev đã ra lệnh là không một giây nào gã rời mắt nhìn tù nhân và cửa vào
bảy phòng thẩm vấn phải mở rộng để ông có thể đi lại ngoài hành lang và nhìn
được vào phòng để kiểm soát.
Thực ra, Trung tá Klimentiev cũng không coi việc vợ chồng tù
nhân hôn nhau hay nắm tay nhau là quan trọng và cần phải cấm đoán. Y biết rằng
những bí mật quốc gia không thể nào truyền đạt từ người này qua người khác nhờ
những chiếc hôn nhưng mệnh lệnh của thượng cấp, y phải thi hành. Và y còn phải
đề phòng cả những thuộc viên dưới quyền y, cả những tên tù, trong bọn này có
những tên làm chỉ điểm cho thượng cấp và có thể báo cáo cả về y.
Gerasimovich và vợ hôn nhau nhưng đây không phải là chiếc
hôn làm cho người hôn xúc động như thời họ còn trẻ mạnh. Chiếc hôn vụng trộm,
ăn cắp từ những người có quyền, từ định mệnh không có màu sắc, không hương vị,
không có mùi – đó là chiếc hôn xanh xám mà người ta thường trao đổi với một
người thân đã chết ở trong giấc mơ.
Rồi vợ chồng họ ngồi xuống, ngăn cách bởi mặt bàn vẫn dùng
để hỏi cung tù nhân.
Cái bàn nhỏ này có thể có một tiểu sử nhiều chi tiết hơn
nhiều cuộc đời loài người. Trong nhiều năm, không biết bao nhiêu người đã ngồi
cạnh nó, đã khóc, đã rùng mình vì kinh sợ, đã cố gắng chống cự mặc dù tuyệt
vọng với cơn buồn ngủ rã rượi, đã nói lên những lời hào hùng, kiêu ngạo hoặc
giận dữ, hoặc líu ríu cầm lấy bút ký lên những bản tố cáo những người thân của
họ. Những người ấy không có bút chì hay bút mực, họ chỉ được cầm bút những khi
họ phải ký hoặc trong vài trường hợp họ phải viết, nhưng họ vẫn để lại được
trên mặt bàn này những vết tích của họ.
Gerasimovich nhìn vào mặt vợ.
Ý nghĩ đầu tiên của anh là vợ anh đã trở thành quá xấu xí.
Hai mắt nàng nhỏ lại. Có nhiều vết nhăn ở hai đuôi mắt và quanh miệng nàng. Làn
da mặt nàng nhão, chảy xuống và Natasha như người lâu rồi không còn biết trang
điểm là gì. Chiếc áo ngoài của nàng ra đời từ trước thời chiến tranh và cần
được lộn mặt trong ra ngoài từ lâu. Những sợi lông thú trên cổ áo xác xơ và
dính bết vào nhau, chiếc khăn choàng trên tóc nàng phải già đến cả mấy chục
năm. Gerasimovich nhìn chiếc khăn choàng cũ kỹ ấy và anh lờ mờ nhớ rằng dường
như anh đã mua cho vợ chiếc khăn choàng này bằng một phiếu trưng thu và vợ anh
từng đội nó trong thời gian thành phố Leningrad bị quân Đức bao vây những khi
nàng đi ra sông Neva lấy nước.
Gerasimovich cố ngăn chặn ý nghĩ chính nổi lên từ trong tận
cùng sâu thẳm của tâm hồn anh. Đó là ý nghĩ vợ anh trước kia trông hấp dẫn và
gợi tình đến chừng nào. Trước mặt anh bây giờ là một người đàn bà, người đàn bà
duy nhất trên đời này là một phân nửa của anh. Trước mặt anh bây giờ là người
đàn bà chia sẻ những ký ức của anh. Những người thiếu nữ tươi trẻ nhưng hoàn
toàn xa lạ với anh, những người có những kỷ niệm riêng, những ghi nhớ riêng,
làm sao có thể có giá trị với anh bằng người đàn bà này?
Natasha chỉ mới bắt đầu bước vào tuổi mười tám khi họ gặp
nhau lần đầu tiên trong một căn nhà ở Srednaya Podyacheskaya, gần cầu Livniny.
Ngày đó là đầu năm 1930. Chỉ còn sáu ngày nữa là đúng hai mươi năm.
Năm Natasha mười chín tuổi, anh bị bắt lần đầu vì tội phá
hoại.
Gerasimovich bắt đầu làm việc như là một kỹ sư trong một
giai đoạn mà danh từ “kỹ sư” được coi là đồng nghĩa với danh từ “kẻ thù”. Và
trong giai đoạn ấy người ta sẵn sàng nghi cho những kỹ sư làm công tác phá
hoại. Ngày đó Gerasimovich vừa mới tốt nghiệp, anh mang kiếng trắng vì mắt kém
và cặp kiếng trắng này làm cho anh giống hệt với hình vẽ những tên trí thức làm
gián điệp cho địch in trên những tờ bích chương dán khắp nơi trong những năm
30. Anh gật đầu chào tất cả mọi người, kể cả những người anh không cần phải
chào, và anh luôn miệng nói: “Tôi xin lỗi” bằng một giọng dịu dàng, lễ độ.
Trong những cuộc mít-tinh, anh hoàn toàn im lặng và ngồi như con chuột. Anh
không hiểu rằng anh làm cho người ta khó chịu đến là chừng nào.
Nhưng dù họ có chuẩn bị buộc tội anh kỹ càng đến thế nào đi
nữa, họ cũng chỉ có thể ghép anh vào tội phá hoại mơ hồ và kết án anh ba năm
tù. Khi anh đi đến sông Amur, anh được sống tự do không bị kiểm soát. Vợ chưa
cưới của anh theo anh đến đó và họ trở thành vợ chồng.
Trong thời gian họ sống ở bên sông Amur, gần như là không
đêm nào hai vợ chồng không mơ thấy thành phố Leningrad. Họ bắt đầu chuẩn bị để
trở về Leningrad vào năm 1935, nhưng cũng đúng năm ấy, nhiều làn sóng tù nhân
mới đổ dồn về phía họ.
Natasha Pavlona cũng quan sát chồng nàng rất kỹ. Từng có
thời gian nàng trông thấy khuôn mặt chồng nàng có đổi khác. Nàng từng thấy đôi
môi Gerasimovich trở thành cứng rắn, đôi mắt anh trở thành lạnh lùng, gần như
tàn ác, sau làn kiếng trắng. Illarion Pavlovich thôi không còn chào người lạ
nữa, thôi không nói: “Tôi xin lỗi” nữa. Anh luôn luôn bị người ta chê bỏ vì quá
khứ của anh. Anh bị người ta cho nghỉ việc liên tiếp và sau đó, anh bị người ta
trao cho làm những việc không xứng đáng với tài năng và học thức của anh. Vợ
chồng họ lang thang, phiêu bạt khắp nơi, sống đói khổ và nghèo nàn, thiếu thốn
đủ thứ. Họ chết mất đứa con gái, rồi con trai họ cũng chết. Cuối cùng, họ đánh
nước liều: đằng nào cũng chết, họ trở về Leningrad. Họ về tới đó vào tháng sáu năm
1941.
Ở đó họ lại càng khó sống, những bản khai lý lịch làm cho
Gerasimovich không sao tìm được việc làm trong những cơ xưởng, những phòng thí
nghiệm. Anh phải làm những việc lao động chân tay để sống. Suốt một mùa thu năm
ấy anh đào chiến hào, giao thông hào và hầm hố quanh Leningrad. Chiến sự lan
đến. Khi những bông tuyết đầu tiên của mùa đông rơi xuống, anh trở thành phu
đào huyệt chôn người chết.
Trong thành phố bị bao vây, nghề phu đào huyệt là nghề cần
đến nhiều nhân công nhất và cũng là nghề kiếm ăn dễ nhất. Để đền ơn cho những
kẻ chôn những người bạn của mình, những chiến sĩ chưa chết đưa cho những người
đào huyệt những phần bánh mì của họ.
Người ta không thể không xúc động đến run rẩy khi ăn những
mẩu bánh ấy, xong Gerasimovich tìm được một lý do để tự bào chữa, anh nói: “Người
ta thương hại mình nhưng mình không cần ai thương hại hết”.
Và vợ chồng họ sống sót. Nhưng trước khi thành phố được giải
tỏa hoàn toàn, Gerasimovich đã bị bắt lại vì tội mưu toan phản quốc. Năm đó ở Leningrad , rất nhiều người
bị bắt vì tội mưu toan như thế.
Natasha Pavlovna nhìn kỹ lên khuôn mặt chồng nàng, nàng ngạc
nhiên khi không tìm thấy trên khuôn mặt ấy những dấu vết của cuộc sống tù tội.
Đôi mắt anh vẫn biểu lộ sự thông minh bình thản sau làn kiếng trắng. Hai má anh
không nhăn, mặt anh không có một vết nhăn. Bộ y phục anh mang trên người là một
bộ đắt tiền. Chiếc cravatte anh thắt trên cổ áo thẳng và gọn.
Người ta có thể nghĩ trong hai vợ chồng, người vợ là người ở
tù chứ không phải là người chồng.
Và ý nghĩ không đại lượng đầu tiên hiện lên trong óc Natasha
là chồng nàng thực sự sống sung sướng trong cái nhà tù đặc biệt ấy. Anh không
bị hành hạ, anh bận rộn với công tác khoa học mà anh thích làm và anh không bận
tâm gì đến người vợ sống khổ sở bên ngoài.
Nàng cố đè nén ý nghĩ oán trách đó.
Nàng hỏi bằng một giọng yếu ớt:
- Mình sống trong đó ra sao?
Như là nàng đã chờ đợi mười hai tháng để được gặp mặt chồng,
đã nghĩ đến người chồng trong 360 đêm dài nằm lạnh trên chiếc giường nhỏ kê bên
khung cửa sổ bám đầy băng tuyết chỉ để hỏi chồng: “Mình sống trong đó ra sao?”
Và Gerasimovich, người mà cuộc đời chỉ là một chuỗi ngày tù
đày dài và liên tiếp, bình thản trả lời:
- Không đến nỗi nào…
Họ chỉ có ba mươi phút đồng hồ để ngồi trước mặt nhau. Những
giây phút đó đang trôi qua. Họ có cả trăm câu hỏi để hỏi nhau, cả ngàn ao ước
và than thở để thổ lộ với nhau. Và Natalya Pavlovna hỏi chồng:
- Mình biết cuộc gặp này từ bao giờ?
- Cách đây hai ngày. Còn em?
- Hôm thứ ba. Ông Trung tá hồi nãy còn hỏi em là có phải em
là em gái của mình không.
- Bởi vì chúng mình trùng tên thánh?
Natalya gật đầu.
Khi họ bắt đầu hứa hôn với nhau, và nhất là trong thời gian
họ sống với nhau trên sông Amur, mọi người đều tưởng rằng họ là anh em. Họ có
cái vẻ bên ngoài sung sướng, hồn nhiên và sự giống nhau trong tâm hồn làm cho
họ gần nhau hơn cả vợ chồng.
- Còn em sao? Có khổ sở lắm không?
- Sao anh lại hỏi em thế?- Nàng lo âu hỏi lại - Anh biết ư?
- Biết gì?
Anh biết, nhưng anh không biết rõ, không biết hết. Anh biết
rằng ở bên ngoài, cuộc đời những người vợ tù khổ sở ghê gớm. Họ bị hành hạ, họ
bị tẩy chay vì chồng họ là tù.
Nhưng làm sao anh có thể biết rằng trong ngày thứ tư vừa qua
vợ anh đã bị đuổi khỏi sở làm vì nàng là vợ anh? Và từ ba ngày nay, sau khi
nhận được giấy gọi đi thăm chồng, nàng đã ngừng không còn đi tìm việc nữa. Nàng
chờ đợi cuộc gặp mặt này như nó sẽ gây ra một phép lạ, và nó sẽ đem ánh sáng
đến chan hòa đời nàng, chỉ cho nàng biết nàng phải làm gì.
Xong làm sao chồng nàng có thể khuyên được nàng nên làm gì, vì
chồng nàng là người đã ở tù quá nhiều năm, chồng nàng hoàn toàn không còn quen
thuộc gì với những cách sống của người thường.
Natalya phải chọn một quyết định: ly dị chồng hay không.
Trong căn phòng lạnh, xám và trơ trụi mà ánh sáng chỉ yếu
đuối len vào được qua khung cửa sổ có chấn song sắt, cuộc gặp mặt và hy vọng ở
một phép lạ của nàng đã trôi đi.
Natalya Pavlovna, trong nửa tiếng đồng hồ ngắn ngủi này,
hiểu rằng nàng không thể diễn tả được sự cô đơn và đau khổ của nàng với chồng
nàng. Nàng thấy rõ chồng nàng đi theo một dòng đời riêng, sống một cuộc đời
riêng. Đằng nào chồng nàng cũng không thể hiểu, làm cho chồng nàng hoảng loạn
nào có ích lợi gì?
Người gác đi tới gần tường và đứng chắp hai tay sau lưng
nhìn ngắm màu vôi quét trên đó.
- Nói cho anh biết em sống ra sao đi…
Illarion Pavlovich nắm bàn tay vợ trên mặt bàn. Ánh mắt anh
sáng lên niềm trìu mến từng an ủi nàng nhiều trong thời gian đôi vợ chồng sống
cực khổ trong thành phố bị bao vây.
- Larik… Mình có thể… Mình có cách nào ra khỏi đó sớm hơn
không?
Nàng muốn hỏi chồng về những biện pháp để có thể sớm ra khỏi
tù. Trước đây, hồi sống trong trại tập trung bên sông Amur, anh đã làm việc mỗi
ngày nhiều bằng hai người và nhờ vậy, hạn tù của anh đã được giảm đi.
Illarion lắc đầu:
- Không có cách nào thu ngắn hạn tù cả. Công việc ở đây
không giống như việc anh làm trước kia. Ở đây người ta phải phát minh ra được
một cái gì lớn, quan trọng mới hy vọng được ra sớm. Nhưng có điều đáng nói là ở
đây,- anh liếc nhìn người gác - …không ai muốn phát minh gì hết.
Anh không còn có thể nói được rõ hơn.
Anh đưa bàn tay vợ lên áp vào má anh.
Ở trong thành phố Leningrad
băng giá năm xưa anh có thể nhận những mẩu bánh mì của những người sắp chết
trong ngày mai. Nhưng ở đây anh không thể…
- Em có cô đơn lắm không? Em có buồn lắm không?
- Buồn?
Trái tim Natalya se thắt lại vì giờ đây cuộc gặp mặt đã gần
chấm dứt và nàng sắp phải đi một mình trên những đường phố vắng của khu
Lefortovo, tâm hồn không được thêm một điều gì mới, không một khuyến khích, một
an ủi, nàng sẽ lại trở về với cô đơn. Về với cuộc sống không mục đích, vô
nghĩa, cuộc sống như bông xám.
- Natalochka…! Em nên nghĩ đến chuyện hạn tù của anh đã qua
được nhiều rồi. Chỉ còn ba năm nữa. Ba năm nữa thôi…
- Chỉ còn ba năm…
Natalya ngắt lời chồng, giọng nàng run lên và nàng biết nàng
không sao còn tự chế ngự được nữa:
- Chỉ còn ba năm? Với anh… thì đúng là chỉ còn ba năm. Người
ta có cho anh ra ngay bây giờ anh cũng không muốn. Anh sống với những người bạn
của anh, sống với công việc anh thích. Anh không bị ai xô đuổi… Còn em… Em đã
mất sở làm, em không còn gì bám víu để sống. Em hết sức rồi, em không còn chịu
đựng được nữa. Em chết ngay đi còn hơn. Bọn sống cùng một nhà với em hành hạ em
đủ cách. Họ liệng rương của em ra sân, họ phá đồ đạc trong phòng em. Họ biết em
không dám nói nửa tiếng. Họ biết họ có thể đuổi em ra khỏi Mạc Tư Khoa. Em
không còn đi lại với các em của em, với dì Zhenya. Họ bảo em là con ngu. Họ
khuyên em ly dị và làm lại cuộc đời. Bao giờ thì em hết khổ? Anh thấy em tàn tạ
như thế nào không? Em mới có ba mươi bảy tuổi nhưng ba năm nữa em sẽ là bà già.
Em về nhà nhưng em không còn sức nấu ăn cho em, em không còn sức dọn dẹp trong
phòng. Em nằm xuống và em không còn dậy nổi. Larik… anh yêu… nếu còn thương em,
anh hãy nghĩ cách làm sao mau ra khỏi đó. Anh có thể nghĩ được cách nếu anh
muốn. Hãy sáng chế cái gì cho họ đi. Cứu em với. Cứu em!
Nàng không muốn nói như thế nhưng nàng đã nói. Tim nàng như
vỡ trong ngực nàng. Nàng run lên vì những tiếng nấc nghẹn và nàng hôn lên bàn
tay chồng. Rồi nàng gục đầu xuống mặt bàn, nơi từng hứng không biết bao nhiêu
giọt lệ.
- Xin đừng làm ồn…
Người gác nói như chính y là người có lỗi, y lấm lét nhìn ra
cửa.
Nét mặt Gerasimovich sắt đanh lại. Những tiếng nức nở nghe
không êm tai, không đẹp chút nào vang ra tận hành lang. Bóng dáng Klimentiev
hiện ra giữa khung cửa. Y trợn mắt nhìn vào lưng người đàn bà đang khóc. Y muốn
bước vào nhưng lại do dự. Sau cùng, y đưa tay ra với cánh cửa, đóng lại.
Trong những điều cấm không có điều nào cấm khóc. Tuy nhiên
nếu những cuộc gặp gỡ này không có nước mắt vẫn tốt hơn.
Chương 33 - Chuyện vặt trong tù
Nerzhin đến giúp Potapov chế tạo cái bánh ngọt. Trong những
năm dài đói khát vì bị quân Đức bắt làm tù binh rồi ở tù trong những nhà tù Xô
Viết, Potapov đã học được sự thật là ăn không phải là một cái gì đáng để cho
con người xấu hổ, chê bỏ, chán ghét, ngược lại, ăn là một thống khoái của đời
sống, ăn là tinh hoa của đời sống con người.
Tôi muốn biết thì giờ
Qua những bữa ăn…
Ăn sáng, ăn trưa, ăn
tối…
Người kỹ sư điện cao thế hát nho nhỏ. Mặc dù anh đã dâng
hiến trọn vẹn cuộc đời cho những dòng điện tới cả ngàn kilowatt, Potapov, nhờ
khéo tay và thông minh, rất sớm đã trở thành một chuyên viên nấu bếp cừ khôi:
anh có thể chế tạo những chiếc bánh cam bằng vỏ khoai tây và trong Viện
Mavrino, anh nổi tiếng với tài làm bánh ngọt và những món tráng miệng.
Lúc này, Potapov đang bận rộn trước hai cái bàn nhỏ kê liền
lại, đặt giữa giường anh và giường của Pryanchikov. Khi Nerzhin tới, Potapov
đang long trọng pha sữa đặc, sô-cô-la và hai quả trứng gà (đa số những món này
do Rubin cung cấp, Rubin thường nhận được đồ tiếp tế và bao giờ cũng ăn chung
với anh em) thành một thứ dung dịch không có tên trong ngôn ngữ của nhân loại.
Potapov đưa ra nhận xét là Nerzhin đến muộn và sau đó, ra lệnh cho Nerzhin đi
tìm ngay hai cái ly sắt có thể dùng làm khuôn bánh. Nerzhin đề nghị để anh đi
mượn hai cái ca dùng để cạo râu, anh sẽ rửa hai cái ca sắt này bằng nước nóng.
Cảnh nghỉ ngơi thảnh thơi của ngày Chủ nhật ngự trị trên gian
phòng đầy những giường ngủ. Nhiều người nằm trên giường nói chuyện với bạn,
nhiều người khác đang đọc sách, những mẩu đối thoại bay đi, bay lại quanh họ.
Nhiều người khác nằm yên, hai tay đặt dưới đầu, nhìn ngay lên trần phòng.
Tất cả những thứ tiếng ấy hòa hợp thành một âm thanh hỗn
độn.
Tù nhân Zemelya, nằm phây phây trên chiếc giường trên, anh
bận quần cụt, ở trần, tay mân mê những sợi lông trên ngực, miệng mỉm nụ cười
vui và hiền lành thường trực, đang kể một câu chuyện với tù nhân Miska Mordvin
nằm cách anh hai giường:
- Nếu chú muốn biết sự thật… Tất cả những bê bối này bắt đầu
bằng một nửa đồng kopeck.
- Sao? Liên can gì đến đồng kopeck?
- Trước đây, trong năm 1926, 1928 gì đó, năm đó chú còn nhỏ
xíu, ở trước những ghi-sê phát tiền người ta có treo tấm bảng “Nhớ lấy cả những
đồng một nửa kopeck tiền lẻ”. Thời đó có đồng nửa kopeck. Bọn phát tiền có bổn
phận phải trả đủ cả từng đồng. Đó là thời thanh bình…
- Thời đó không có chiến tranh sao?
- Không có chiến tranh, chú có thể tưởng tượng được không?
Đó là thời trước chiến tranh. Thanh bình. Phải đó, thanh bình. Trong những công
sở người ta làm việc sáu tiếng đồng hồ một ngày, không phải làm quá nhiều giờ
như bây giờ. Và mọi việc đều êm đẹp. Mọi người làm việc tốt. Chỉ cần chú phải
làm việc thêm mười lăm phút là người ta trả chú tiền phụ trội liền. Chú nghĩ
coi cái gì biến mất trước nhất? Những đồng nửa kopeck. Tình trạng bê bối bắt
đầu. Rồi đến những đồng tiền biến mất. Tới năm 1930, những đồng bạc biến nốt.
Không còn tiền lẻ nữa. Đôi khi, họ không thèm trả chú cả những đồng ruble lẻ.
Kể từ đó, những sai lầm theo nhau đến. Ở ngoài phố, bọn hành khất không thèm
hỏi xin đồng kopeck nữa, họ nói: “Bạn công dân, cho tôi một đồng ruble…”. Khi
lãnh tiền lương do nhà nước trả, chú chớ dại mà đòi họ trả cho chú cả những
đồng kopeck ghi trên sổ lương, họ sẽ cười vào mũi chú, họ sẽ gọi chú là… đồ bần
tiện, bủn xỉn. Nhưng họ đã lầm: đồng nửa kopeck tuy nhỏ nhưng nó tượng trưng
cho sự lương thiện của con người, cho sự kính trọng con người. Nói cách khác,
họ coi thường con người, họ đái lên đầu con người. Không ai đòi hỏi quyền được
hưởng những đồng nửa kopeck. Và con người mất giá trị vì thế.
Trên một chiếc giường khác, một tù nhân đang đọc sách ngừng
lại để nói với người nằm ở giường bên:
- Chính phủ của Nga Hoàng thối nát. Một chính phủ yếu xìu
như thế không đổ sao được. Anh nghe này: Một thiếu phụ cách mạng tuyệt thực
trong tám ngày để bắt một anh quản đốc nhà tù phải xin lỗi… Và anh quản đốc ngu
đần này chịu xin lỗi… Bây giờ làm gì có ai dám nghĩ đến chuyện đòi Quản đốc Nhà
tù Krasnaya Presnya xin lỗi…?
(Những người tù này
đang nói đến cuốn tiểu thuyết Người mẹ của Maxime Gorki)
- Bây giờ họ sẽ nhét thức ăn vào ruột bà ta vào ngày tuyệt
thực thứ ba. Sau đó, họ cho bà ta thêm một hạn tù nữa vì tội khiêu khích. Anh
đọc chuyện đó ở đâu vậy?
- Trong tiểu thuyết của Gorki.
Tù nhân Dvoyetyosov nằm gần đó ngóc đầu lên:
- Ai đọc Gorki đó?
- Tôi.
- Đọc làm chi vậy?
- Đọc để biết chuyện ngày xưa ra sao, cũng có lợi lắm chứ.
Như những chi tiết Gorki tả về khám đường Niznhy Novgrod chẳng hạn. Ở khám
đường này, anh có thể bắc thang trèo qua tường mà không ai ngăn cản anh hết.
Anh có thể tưởng tượng nổi chuyện ấy không? Về bọn giám thị thì Gorki tả cho ta
biết rằng họ có súng lục nhưng lâu quá không được dùng đến nên súng rỉ hết, họ
chỉ có thể dùng súng vào việc thay búa đóng đinh lên vách. Biết được những
chuyện ấy cũng có lợi lắm chứ?
Ở bên dưới họ, đề tài thảo luận được nói đến luôn trong
những nhà tù đang được nhiều người tham dự. Đó là đề tài Người ta nên ở tù lúc
nào nhất? Cách đặt câu hỏi này cho người ta thấy quan niệm chung là ở đời này
không ai tránh khỏi việc ở tù, chẳng sớm thì muộn ai cũng phải tù. Những người
ở tù thường có khuynh hướng phóng đại số người ở tù. Thực ra hiện giờ chỉ có
khoảng từ mười hai triệu đến mười lăm triệu người đang ở tù song những tù nhân
tin rằng có tới hai mươi triệu đến ba mươi triệu người đang ở tù. Họ cho rằng
bên ngoài nhà tù gần như không còn đàn ông nữa. Câu hỏi “Người ta nên ở tù lúc
nào nhất?” ngụ ý muốn hỏi người ta nên ở tù khi còn trẻ hay ở tù khi đã già?
Nhiều tù nhân thường là những anh trẻ. Ở tù trẻ, người ta có dịp tìm biết nghĩa
lý của đời sống, biết những gì có giá trị thực trong đời và những gì tầm
thường, để tới năm ba mươi nhăm tuổi, sau khi đã ở tù mười năm, người đàn ông
vừa trưởng thành có thể xây dựng đời mình trên những căn bản hiểu biết khôn
ngoan và đứng đắn. Những người ở tù khi đã già có thể khổ sở khi thấy rằng đời
mình là một chuỗi dài những sai lầm đó. Nhiều tù nhân khác - đa số là những ông
tù già - cũng lạc quan không kém khi nói rằng người ta nên ở tù khi về già, về
già đi tù là nhất. Vì khi đã già, người ta vào tù như vào Viện Dưỡng Lão vậy.
Lúc đó người ta đã tận hưởng được tất cả những lạc thú ở đời. (Trong ngôn ngữ
của tù nhân, “tất cả” có nghĩa là việc có một tấm thân đàn bà, quần áo tốt,
thức ăn tốt và rượu mạnh). Họ đưa ra nhận xét là đời sống trong tù không làm
hại gì được những người già trong khi nó có thể làm hại rất nhiều những người
trẻ. Có những người trẻ, sau khi được ra khỏi tù, trở thành “không còn thích
đàn bà”.
Đó là đề tài đang được bàn cãi sôi nổi nhất trong phòng. Tù
nhân thường rất ham nói. Nhiều người nói để trấn an mình, để an ủi mình, nhiều
người nói để tự hành hạ mình, tự làm mình thêm khổ sở. Nhưng rốt cuộc, vấn đề
vẫn không được sáng tỏ hơn, vẫn không ai nắm được sự thật. Trong những buổi
chiều Chủ nhật người ta thấy ở tù là một lạc thú, nhưng khi họ trở dậy vào sáng
thứ Hai, ở tù bao giờ cũng là một cực hình.
Nhưng việc thảo luận về đề tài ở tù vào tuổi nào tốt trên
đây tuy có nhiều người tham dự nhưng không bao giờ đưa những người tham dự đến
chỗ kích động, to tiếng. Trái lại, cuộc trao đổi ý kiến đưa họ đến gần nhau hơn
trong nỗi buồn chung. Cuộc thảo luận không dẫn người ta đến đâu hết, nhất là
không làm cho người ta cáu giận.
Cuộc thảo luận về đề tài ở tù tàn đi, gian phòng im lặng
trong một lúc, sau đó người ta nghe tiếng Khorobrov nói:
- Khi người mình bắt đầu chuyến bay đầu tiên lên mặt trăng,
tự nhiên là sẽ có một cuộc họp cuối cùng trước khi hỏa tiễn khai hỏa. Phi hành
đoàn sẽ nguyện tiết kiệm đến tối đa nguyên liệu, nguyện phá kỷ lục tốc lực,
nguyện không ngừng phi thuyền đang bay lại để sửa chữa… Một trong ba phi hành
gia phải là một cán bộ chính trị. Trong chuyến bay, cán bộ này sẽ yêu cầu hai
phi hành gia kia học tập chính trị và lấy lời tuyên bố của họ gửi về đăng báo.
Pryanchikov nghe được lời tiên đoán này trong lúc anh đi
ngang gian phòng với chiếc khăn tắm và hộp đựng xà bông. Như người biểu diễn
một động tác vũ điệu, anh nhảy tới bên giường Khorobrov và nghiêm trọng nói:
- Ilya Terentich… cho phép tôi được cải chính: việc xảy ra
sẽ không như anh nói đâu… Bởi vì…
Pryanchikov đưa ngón tay trỏ lên môi với vẻ bí mật như một
diễn viên trong một phim trinh thám:
-… người Hoa Kỳ sẽ lên mặt trăng nước.
Chàng cười, tiếng cười trong như tiếng của một đứa trẻ, rồi
nhảy đi.
Anh thợ khắc ngồi cạnh Sologdin trên giường. Anh và Sologdin
đang say mê thảo luận về đề tài đàn bà. Anh thợ khắc đã ngoài bốn mươi, tuy nét
mặt anh còn trẻ, tóc anh đã có nhiều sợi bạc. Mái tóc ấy hợp với anh.
Hôm nay, anh thợ khắc đang hài lòng. Quả thực là anh đã lầm
khi anh vội nuốt bản truyện ngắn của anh trong phòng khám trước khi lên xe đi
gặp vợ, nếu anh đừng quá vội, anh có thể đem được truyện ra ngoài và trao cho
vợ anh. Nhưng trong cuộc gặp mặt, vợ anh có nói cho anh biết rằng chị đã đưa
cho nhiều người tin cẩn và có uy tín đọc những truyện ngắn gửi ra trước đây của
anh và tất cả mọi người đều khen là hay, là truyện rất giá trị. Anh cũng biết
rằng vợ anh có thể phóng đại những lời khen và những người thân được chị cho
coi những đoản thiên ấy thường chỉ khen chứ không chê, nhưng dù sao anh vẫn
thấy sung sướng. Anh nghĩ rằng dù anh viết hay hoặc viết dở, anh cũng đã ghi
lại được cho hậu thế những sự thật về sự đối xử của Stalin với những chiến sĩ
Nga bị Đức bắt làm tù binh trong trận thế chiến thứ Hai, anh nói lên tiếng kêu
thương ai oán của cả triệu người không may đó Anh cảm thấy kiêu hãnh và anh tự
nguyện sẽ tiếp tục viết truyện. Cuộc gặp gỡ hôm nay còn đem lại cho anh nhiều
tin vui: vợ anh vẫn trung thành với anh, vẫn chờ đợi anh, chị đã gửi nhiều đơn
xin cho anh được tự do, chị đã nhờ nhiều luật sư uy tín biện hộ cho anh và chắc
chắn là trong thời gian tới, họ sẽ có tin vui hơn nữa.
Trước hết, anh thợ khắc nói về hai chị vợ người Nga của anh,
sau đó anh nói đến cuộc sống của anh khi anh là tù binh Đức ở trên đất Đức và
những chị đàn bà Đức khả ái mà anh được gần ở đó. Anh so sánh đàn bà Nga với
đàn bà Đức và đây là lần đầu tiên Sologdin được nghe nói đến sự cách biệt này.
Anh thợ khắc nói rằng đàn bà Nga quá tự lập, quá tự tin, không chịu chấp nhận
thiệt thòi khi yêu, họ quan sát người đàn ông họ yêu, tìm hiểu những nhược điểm
của người yêu, và tấn công vào những lúc người họ yêu ít can đảm nhất. Đàn bà
Nga bao giờ cũng ngang hàng với đàn ông trong tình yêu. Trong khi ấy, người đàn
bà Đức mềm như một cây lau trong bàn tay người đàn ông họ yêu. Đàn bà Đức coi
người đàn ông họ yêu là ông chúa, là người đàn ông duy nhất trên trái đất,
người tốt nhất, đáng quý nhất. Họ hoàn toàn lệ thuộc và theo ý muốn người họ
yêu. Họ chỉ mơ đến chuyện làm sao làm cho người họ yêu hài lòng. Vì vậy, anh
thợ khắc thấy rằng với đàn bà Đức, anh sung sướng hơn, anh là ông chủ, là ông
chúa.
Chương 34 - Cái thùng sắt
Buổi sáng thứ Hai ấy trong Phòng Đồ hình của Viện Khoa học
Mavrino cũng có một phiên họp học tập chính trị. Những tù nhân và viên chức tự
do ngồi lẫn nhau trong phòng.
Mặc dù phòng này ở trên lầu và có những khung cửa sổ mở về
hướng nam nhưng ánh sáng xanh xám của buổi sáng cũng không chiếu được nhiều vào
phòng, đây đó trên những mặt bàn vẽ, người ta bật sáng những ngọn đèn điện.
Ông Trưởng phòng, một Trung tá, không đứng lên khi nói với
mọi người. Ông ngồi như mọi người và ông nói không được hùng hồn, quyết liệt
mấy về sự thực hiện kế hoạch, về những kế hoạch mới và sự nhất định phải thành
công của “chủ nghĩa xã hội”, về trách nhiệm của những người xã hội trong cuộc
thách đố này. Ông ta nói, (mặc dù chính ông ta là người không tin tưởng hơn ai
hết), là vào khoảng cuối năm sắp tới, họ sẽ thành công rực rỡ trong địa hạt
phát minh về âm thanh, những phát minh của họ sẽ làm chấn động thế giới.
Sologdin ngồi ở hàng ghế cuối cùng, mắt anh nhìn ngây lên
bức tường sau lưng ông Trưởng phòng. Ánh mắt anh sáng trong, nét mặt anh dịu
dàng và tươi tỉnh. Chỉ nhìn ánh mắt và nét mặt đó không ai có thể ngờ rằng tâm
trí anh không được thanh thản hoặc anh đang có chuyện suy nghĩ, bối rối, lo âu.
Ngược lại, người ta có thể nghĩ là anh đang lợi dụng cuộc học tập này để không
suy nghĩ gì cả.
Nhưng Sologdin đang suy nghĩ rất nhiều. Anh không thể biết
chắc là anh còn nhiều giờ đồng hồ – hay là chỉ còn có vài phút – để suy nghĩ và
giải quyết vấn đề lớn của đời anh, giải quyết thỏa đáng và không lầm lỗi. Suốt
buổi sáng hôm nay, Sologdin đã đứng chặt những khúc cây làm củi đun ở ngoài sân
Viện – anh không bắt buộc phải làm việc này nhưng anh tự ý làm để có dịp hoạt
động – và trong lúc làm việc ấy, óc anh đã suy nghĩ ráo riết.
Cũng buổi sáng nay, anh đã nghe Thiếu tá An ninh Shikin đọc
những điều luật mới áp dụng cho tù nhân về việc gửi thư cho thân nhân và thăm
viếng. Anh nghe với nụ cười mỉa mai trên môi vì anh đã nhìn thấy trước những
luật lệ ấy từ lâu rồi. Và anh là người đầu tiên trong nhà tù này chuẩn bị đón
chúng: chính anh đã cắt đứt mọi liên lạc với thân nhân bên ngoài. Việc ban hành
những luật lệ này chỉ là sự chứng minh những gì anh xét đoán là đúng: chế độ
lao tù sẽ càng ngày càng khắt khe hơn, con đường trở về với tự do được gọi là “mãn
hạn tù” đã bị đóng lại.
Cuộc học tập chính trị chấm dứt, mọi người trở về chỗ làm
việc của mình.
Sáng nay, Larisa Emina không có mặt trong phòng. Nàng được
nghỉ bù vì ngày Chủ nhật hôm qua nàng đi làm. Sologdin cảm thấy ngầm hài lòng
vì hôm nay Emina không có mặt ở bên anh. Một người đàn bà thân thiết với mình
hôm qua có thể trở thành kẻ hại mình trong hôm nay.
Đứng trước bàn vẽ, Sologdin gỡ một đồ hình ra khỏi mặt bàn.
Đồ hình kiểu mẫu giàn máy Âm thính do anh sáng chế và đã được Giáo sư Chelnov
kiểm soát, xác nhận có giá trị, hiện lên trên mặt giấy.
Anh đứng im một lúc lâu nhìn xuống đồ hình.
Càng nhìn lâu sáng chế của mình, trái tim Sologdin càng hồi
hộp. Anh không còn bối rối nữa, anh đã biết chắc anh phải làm gì.
Hai viên chức tự do, cả hai cùng là phụ nữ làm việc trong
phòng, theo đúng luật, mỗi tuần một lần đi khắp các bàn thu thập, những giấy tờ
cũ, không cần thiết, đem đi đốt bỏ. Tất cả những giấy tờ trong phòng Đồ hình
đều không được vò xé vứt vào giỏ đựng giấy vụn mà là phải nộp cho viên chức phụ
trách thiêu hủy. Những tờ giấy này được đếm kỹ, ghi số lại trước khi đem đốt
trong thùng sắt ở ngoài sân Viện.
Trước khi hai viên chức phụ nữ tới bàn mình, Sologdin cầm
cây viết chì mỡ mạnh tay gạch nhiều nét lên mẫu đồ hình giàn máy do anh sáng
tạo. Xong, anh tháo nó ra khỏi bàn vẽ, đặt nó vào giữa hai tờ giấy có vẽ hình
khác và đưa cho một trong hai chị đàn bà:
- Tôi có ba tờ.
Rồi anh ngồi xuống mở một quyển sách nhưng không đọc, anh
lặng lẽ nhìn xem có những chuyện gì sẽ xảy đến với ba tờ giấy của anh.
Hai chị đàn bà đếm lại tất cả những tờ giấy thu được để đem
đi thiêu hủy và ghi con số này vào sổ lưu trữ. Sologdin chú ý nhìn kỹ để biết
chắc rằng không có một nhân viên nào khác của phòng này xem kỹ những tờ giấy bỏ
đi ấy. Cũng không có ai đến gần hai chị đàn bà cầm tập giấy này.
Hai sĩ quan an ninh Shikin, Myshkin, với việc thiêu hủy tất
cả những giấy tờ trong phòng Đồ hình, đã tỏ ra cẩn thận nhưng không khôn ngoan.
Ít nhất, sự kiểm soát này cũng chưa hoàn toàn hữu hiệu. Đã quá tin tưởng ở sự
lương thiện của người đời. Họ không ngờ rằng có những người sáng tạo nhiều khi muốn
đốt đi những sáng tạo của mình. Nếu Shikin và Myshkin thật khôn ngoan lập một
ban kiểm soát lại từng tờ giấy, xem có mẫu hình nào có giá trị bị đưa đi thủ
tiêu hay không, Sologdin sẽ gặp rắc rối nhiều.
Sau cùng, hai chị đàn bà cuộn những tờ giấy lại thành nhiều
cuộn và mượn bao quẹt của một người hút thuốc lá, đi ra khỏi phòng.
Sologdin cầm cây viết vạch những vòng tròn đều nhau trên mặt
giấy nhưng tâm trí anh theo dõi bước đi của hai chị đàn bà, đếm từng giây đồng
hồ: họ đang đi trên thang, họ xuống tới cửa sau, họ đang bận áo lạnh trước khi
ra sân… Và bây giờ họ đã ra tới sân…
Sologdin ngồi sau bàn vẽ để không một ai trong phòng có thể
nhìn thấy anh nhưng anh nhìn được xuống sân, nơi có chiếc thùng sắt lớn dùng
làm lò đốt giấy tờ. Hai chị đàn bà bỏ những cuộn giấy vào thùng và lúi húi đánh
diêm. Nhưng họ lúng túng mãi vẫn chưa đốt được tờ giấy nào, khi thì diêm tắt,
khi thì diêm gãy, khi thì lửa bốc quá nhanh làm họ phải liệng cây diêm đi. Sau
cùng, lão gác cửa Spiridon được gọi tới giúp. Sologdin thở ra một hơi dài khi
thấy có ánh lửa và khói xanh bốc len từ miệng thùng sắt.
Cũng vừa đúng lúc ấy có tin gọi xuống bằng điện thoại:
Sologdin phải lên trình diện ngay ở Phòng Viện trưởng Yakanov.
Chương 35 - Hai kỹ sư
Yakanov chưa từng bao giờ nói chuyện nhiều với Sologdin,
cũng chưa bao giờ Sologdin được mời tới Phòng Viện trưởng. Đôi khi có việc đến
Phòng Đồ hình, Đại tá Kỹ sư Yakanov chưa từng bao giờ để ý đến nhân vật không có
gì đáng để ý làm việc ở đó là Sologdin.
Nhưng giờ đây, sau khi đã nhìn bản danh sách tên họ tù nhân
để dưới mặt kiếng trên bàn, Yakanov, như một vị chủ nhân hòa nhã, lịch thiệp
hết sức, ngước mắt nhìn người tù vừa bước vào phòng mình và nói lớn bằng một
giọng thân mật:
- Dmitri Aleksandrovich… mời ngồi… mời ngồi… Tôi rất vui được
tiếp riêng anh hôm nay…
Hai cánh tay áp chặt hai bên mình, Sologdin đến gần bàn, anh
lặng lẽ cúi đầu chào, nhưng sau đó, anh vẫn đứng thẳng, cứng ngắc.
Yakanov vẫn vui vẻ nói:
- Theo tôi được biết… anh đang dự định dành cho chúng tôi
một ngạc nhiên lớn. Mới cách đây hai ngày, vào sáng thứ Bảy, đúng không nhỉ?
Tôi nhìn thấy mẫu hình giàn máy Âm thính của anh trên bàn Giáo sư Chelnov. Sao
anh không ngồi? Tôi có nhìn qua mẫu hình ấy và hôm nay, tôi mời anh tới đây để
chúng mình thảo luận vào chi tiết…
Vẫn không rời mắt nhìn vào mắt Yakanov - cặp mắt đầy những
thiện cảm và thông cảm - Sologdin vẫn đứng thẳng và bất động, như một trận bắn
lộn bằng súng đã bắt đầu và anh đang chờ địch thủ nổ súng trước. Anh nói rõ
ràng:
- Thưa ông Viện trưởng, ông lầm mất rồi. Tôi cũng cố gắng
làm việc hết sức tôi để góp công vào việc chế tạo giàn máy điện thoại, xong tôi
bất tài, tôi không thành công. Vật mà ông nhìn thấy đó chỉ là một sản phẩm do
bộ óc ngu xuẩn của tôi tạo ra, nó không có giá trị gì cả…
Yakanov ngồi ngả lưng lên thành ghế và phản đối bằng một
giọng vừa vui vừa lạc quan:
- Thôi mà bạn, bạn đừng tỏ ra khiêm tốn quá. Mặc dù tôi chỉ
mới nhìn qua mẫu hình đó, tôi cũng đủ biết giá trị của nó. Hai nữa, Giáo sư
Chelnov, người có thẩm quyền hơn chúng ta nhiều, đã kiểm soát nó và ca tụng nó
hết lời. Tôi đã ra lệnh không cho bất cứ ai vào đây làm phiền chúng ta. Anh đi
lấy mẫu hình tới đây, chúng ta cùng thảo luận vào chi tiết. Anh có muốn tôi mời
cả Giáo sư Chelnov tới giúp chúng ta không?
Yakanov là một kỹ sư, Sologdin cũng là một kỹ sư. Giữa hai
người chỉ có điều khác là lâu rồi Yakanov không phải làm việc như một kỹ sư
trong khi Sologdin đã phải sống trong tù mười hai năm.
Cổ họng Sologdin như nghẹn lại làm anh khó nói:
- Thưa ông Viện trưởng, tôi xin nhắc lại là ông lầm. Mẫu
hình của tôi không có gì cho ông phải để ý.
Yakanov nhíu mày. Y bắt đầu bực tức trước vẻ ngoan cố của kẻ
y cố tình lấy cảm tình:
- Được rồi. Để coi. Anh cứ về lấy nó tới đây.
Trên cầu vai áo nền vàng viền xanh của Yakanov có ba ngôi sao
lớn nằm theo hình tam giác. Trên cầu vai áo của Trung úy Kamyahan, người cố
tình đánh cho Sologdin phải chết ở trại tập trung Gornaya Zakrytka năm xưa,
cũng có ba ngôi sao như thế, chỉ khác là ba ngôi sao của Trung úy Kamyashan nhỏ
hơn ba ngôi sao của Đại tá Yakanov.
Giọng nói của Sologdin bắt đầu rung động:
- Mẫu hình ấy không còn nữa. Vì thấy nó không có giá trị gì…
nên… tôi đã đốt nó đi rồi…
Yakanov xanh mặt. Trong cái yên lặng khủng khiếp của căn
phòng, tiếng thở của y nổi rõ. Song y cố gắng thở nhỏ hơn.
- Anh nói sao? Tự tay anh đốt?
- Thưa không. Tôi nộp cho người phụ trách đốt. Tôi theo đúng
luật.
Sologdin nói lí nhí khó nghe. Vẻ tự tin và thản nhiên của
anh đã biến mất hoàn toàn.
Yakanov choàng đứng dậy:
- May ra vẫn còn chưa bị đốt…?
Với vẻ ngoan cố rõ rệt, Sologdin làm Yakanov tiêu tan hy
vọng vừa chớm:
- Đã đốt rồi. Tôi nhìn thấy họ đốt…
Một tay nắm vào thành ghế, một tay nắm chặt cây chặn giấy
bằng đá, Yakanov nhô người qua mặt bàn. Y như có vẻ muốn bửa đôi đầu Sologdin
bằng cây chặn giấy.
Đầu hơi rụt xuống hai vai, Sologdin đứng như pho tượng bận
bộ y phục xanh.
Giữa hai người kỹ sư những câu hỏi thêm và những lời giải
thích đều không còn cần thiết. Hai đôi mắt họ chiếu vào nhau những tia sáng
điên cuồng.
- Tôi sẽ giết anh…- đôi mắt ông Đại tá gầm lên.
- Cứ việc làm đi. Cho tôi một hạn tù nữa, đồ khốn…,- ánh mắt
người kỹ sư tù nhân trả lời.
Nhưng không ai to tiếng, họ không cả nói lớn. Bỗng dưng
Yakanov buông cây chặn giấy và đưa bàn tay lên che mắt như ánh sáng làm mắt y
chói và y lảo đảo đi ra đứng bên cửa sổ.
Sologdin cũng cảm thấy hai chân mềm nhũn làm anh đứng hết
nổi, anh vịn tay lên thành ghế.
- Mình chỉ còn sống được có một tháng nữa thôi. Lần này,
mình phải chết thật sao?- Đứng bên cửa sổ, ông Đại tá nghĩ.
- Một hạn tù nữa? Mình phải chết, không thể sống nổi…- Vịn
tay vào thành ghế, người tù nghĩ trong ghê rợn.
Yakanov quay lại. Mắt y nhìn Sologdin với câu hỏi: “Kỹ sư.
Anh có thể hủy được sáng chế của anh sao?”
Đôi mắt Sologdin trả lời: “Tôi là tù nhân. Đừng quên tôi là
tù nhân”.
Họ nhìn nhau thù hận - người nọ biết rằng vì người kia mà
mình phải chết - nhưng họ vẫn không sao có thể rời mắt nhìn nhau.
Hắn sắp la hét, sắp đập bàn, hắn sắp nhấc điện thoại ra lệnh
cho mình vào xà lim. Sologdin nghĩ như thế và chờ đợi những việc đó xảy ra.
Nhưng Yakanov rút trong túi ra chiếc khăn tay trắng, sạch
đưa lên lau mắt. Rồi một tay vịn vào thành cửa sổ, tay kia y vẫy tù nhân đến
gần.
Sologdin bước ba bước tới cửa sổ.
Lưng hơi gù xuống như một ông già, Yakanov hỏi:
- Sologdin, anh từng sống ở Mạc Tư Khoa, phải không?
Sologdin nhìn vào mặt y:
- Thưa phải.
- Anh nhìn xuống dưới kia.- Yakanov chỉ tay qua khung cửa sổ
- Anh nhìn thấy trạm xe buýt trên đường kia không?
Sologdin nhìn và thấy rõ trạm xe buýt.
Yakanov dịu dàng nói:
- Lên xe ở trạm ấy, chỉ mất có nửa giờ là về đến trung tâm
Mạc Tư Khoa.
Bỗng dưng, như người sắp ngã, Yakanov đặt vội cả hai tay lên
vai Sologdin. Y nói vội vàng, nồng nàn, như thúc giục, như năn nỉ:
- Sologdin… Anh có thể đàng hoàng bước lên chiếc xe buýt ấy
vào một buổi sáng tháng Sáu hay tháng Bảy tới. Anh không thích như vậy sao? Rồi
đến tháng Tám, anh có thể được đi nghỉ phép, tới Hắc Hải. Tắm biển, anh có thể
tưởng tượng được tắm biển là thế nào không? Đã bao năm rồi anh không được trầm
mình dưới làn nước? Tù nhân có bao giờ được tắm ở ngoài trời đâu?
- Có chứ.- Sologdin phản đối - Đi chặt củi trong rừng, chúng
tôi được tắm suối.
Vẫn đặt hai tay trên vai Sologdin, y lắc đầu:
- Không phải việc tắm khốn khổ khốn nạn ấy. Tắm biển khác.
Nhưng mà thôi, anh không thể hiểu được. Bởi vì anh sẽ kết liễu đời anh ở Bắc
cực, nơi những con sông không bao giờ có nước chảy. Này, tôi không thể tin được
rằng ở đời này lại có những người không muốn được sống sung sướng. Anh hãy nói
cho tôi biết tại sao anh lại đốt mẫu hình đó?
Trong tròng mắt đen láy của Sologdin, Yakanov nhìn rõ cái
đầu tròn của y. Trong tròng mắt ấy là thế giới sâu thẳm của một cá nhân, thế
giới không người nào khác có thể vào được.
- Ông nghĩ vì sao tôi lại làm thế?"
Sologdin trả lời bằng một câu hỏi khác. Giữa hàng ria và bộ
râu, vành môi ướt của anh rung động như chế giễu.
Yakanov nhấc tay ra, quay lưng lại và bắt đầu bước đi:
- Tôi không thể hiểu được. Làm như vậy là anh tự tử. Làm sao
tôi hiểu…
Và sau lưng y, Yakanov nghe thấy giọng nói vững vàng, trong
lanh lảnh cất lên:
- Đồng chí Đại tá… Tôi làm thế là bởi vì tôi là một gã không
quan trọng, ở đây không ai biết tôi. Tôi không muốn đánh mất cơ hội tôi có thể
được tự do một cách ngu xuẩn…
Yakanov quay phắt lại.
- Nếu tôi không đốt sáng chế của tôi, nếu tôi đặt nó nguyên
vẹn trước mặt ông… thì ông Trưởng phòng tôi, hoặc ông, hoặc Oskolupov, hoặc bất
cứ ai… ngay sáng mai sẽ đẩy tôi lên xe bít bùng và ngồi vào bàn ung dung ký tên
lên sáng chế của tôi. Chuyện ấy từng xảy ra. Và, ở những nơi tôi được đưa đến,
tôi không sao có điều kiện khiếu nại, họ tịch thâu từ mẩu bút chì cùn, tôi
không có nổi một mảnh giấy, làm sao tôi làm đơn? Mà có làm được đơn, họ cũng
chẳng thèm gửi đi…
Yakanov nghe Sologdin nói với một cảm giác gần như sung
sướng. Y đã thầm có cảm tình với Sologdin ngay từ phút tù nhân này bước vào
đây.
- Như vậy có nghĩa là anh bằng lòng tạo lại mẫu hình?
Người hỏi câu đó không phải là ông Đại tá Viện trưởng mà là
một người tuyệt vọng, mệt mỏi, không có chút quyền hành.
- Sẽ làm lại một bản mẫu giống hệt như bản tôi đã nhờ Giáo
sư Chelnov kiểm soát… trong ba ngày.
Đôi mắt Sologdin sáng rực lên:
- Và trong năm tuần lễ nữa, tôi sẽ thực hiện cho ông một mẫu
hình đầy đủ chi tiết, một mẫu hình hoàn hảo về kỹ thuật chỉ còn có việc ráp lại
là dùng. Được không?
Yakanov nói như rên rỉ:
- Một tháng. Một tháng. Phải xong nó trước một tháng.
Sologdin thản nhiên gật đầu:
- Thì một tháng. Tôi sẽ làm xong cho ông trong một tháng.
Yakanov bỗng trở thành nghi ngờ:
- Sao vừa rồi anh nói với tôi là mẫu hình ấy không giá trị
gì?
Sologdin cười thành tiếng:
- Ha… ha… Đó là cái bệnh riêng của tôi. Tôi có bệnh hay
quên. Sống quá lâu trong tù, tôi thiếu sinh tố và dưỡng khí nên lâu lâu tôi
quên. Song bây giờ tôi nhớ kỹ lắm rồi. Bây giờ tôi hoàn toàn đồng ý với Giáo sư
Chelnov: đó là một sáng chế hoàn hảo về mọi mặt.
Yakanov cũng mỉm cười. Y ngồi xuống ghế và thở ra một hơi
dài như để đuổi hết ưu tư ra khỏi lồng ngực. Y bị hấp dẫn vì thái độ tự chủ của
Sologdin, vì cách thức chỉ huy cuộc nói chuyện theo ý mình của người tù hãy còn
trẻ này.
- Bạn chơi cái trò hơi liều đấy. Nếu gặp người khác, bạn có
thể bị nguy…
Không cần để ý tới lời trách của Yakanov, Sologdin ngồi
xuống ghế và nhìn Yakanov với ý cười trong mắt:
- Bây giờ chúng ta làm gì?- Yakanov hỏi.
Sologdin nói như người đọc trên một tờ giấy:
- Trước hết, tôi không chịu giao thiệp với Oskolupov. Hắn là
người thô tục và rất có thể, chuyên môn thích đòi đứng tên chung với người sáng
chế. Tôi tin rằng ông không như hắn. Đúng không?
Yakanov gật đầu. Sologdin nói gì y cũng thấy là đúng.
- Tôi cũng cần nhắc lại và nhấn mạnh để ông biết rằng mẫu
hình của tôi đã thực sự bị đốt. Nếu ông thực lòng muốn cho việc tôi làm tiến
triển mau lẹ, ông phải tìm cách nói riêng với ông Tổng trưởng Abakumov về tôi.
Nếu không thể nói với ông Tổng trưởng được, ông nói với ông Phụ tá Tổng trưởng
Sevastyanov. Ông ấy phải đích thân ký một Sự vụ lệnh chỉ định tôi làm Trưởng
ban Chế tạo Đặc biệt cho công tác này. Đó sẽ là vật bảo đảm cho tôi và tôi sẽ
hăng hái bắt tay vào việc. Tôi cần chữ ký của ông lớn bởi vì tôi cần tuyển chọn
chuyên viên và làm việc theo ý tôi, lề lối làm việc của tôi sẽ khác hẳn với lề
lối quen được áp dụng ở đây. Nghĩa là… tôi không chấp nhận chuyên viên làm việc
đêm, làm thêm cả ngày Chủ nhật. Tôi chống lại việc biến những chuyên viên khoa
học thành những hồn ma lờ đờ, ngái ngủ. Chuyên viên khoa học phải đến với công
việc của mình với sự say sưa, hào hứng, sung sướng… như khi họ đi đến nơi hẹn
ân ái với một người đàn bà đẹp, đa tình…
Càng nói, Sologdin càng nói dễ dàng, trôi chảy hơn. Giờ đây
anh thân mật với Yakanov như hai người từng chơi thân với nhau từ thuở nhỏ:
- Hãy để cho người ta ngủ, cho người ta nghỉ ngơi, cho người
ta ăn uống đầy đủ để người ta làm việc. Đừng làm bận trí người ta với những lời
vớ vẩn. Ông phải lo cho người ta những chuyện đó. ông cũng phải lo cho người ta
cả chuyện ăn uống nữa. Đồng ý?
Yakanov gật đầu.
- Như vậy là mọi việc đã được giải quyết xong? Tôi chỉ còn
chờ đợi có đủ điều kiện là bắt tay vào việc?
Yakanov lại gật đầu.
Kỹ sư Sologdin bước ra khỏi phòng. Chân anh đi những bước đi
nhẹ nhàng, thơ thới nhưng vẫn vững chắc.
-------------
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét