Trong 1 comment trên blog của
ông anh, tôi có nói (đại ý): “tôi không có phúc để làm 1 sinh viên họ Mã, chưa
đến tuổi để làm một tay thảo khấu họ Từ. Ước mơ lớn của đời là phấn đấu trở
thành version 2 của chàng Thúc Kỳ Tâm”.
Chẳng
hiểu sao trong các nhân vật trong Truyện Kiều, từ cô danh kỹ họ Vương cho đến
những nhân vật thoáng qua như kẻ lại già họ Chung hoặc lão ngư dân vô
danh trên sông Tiền Đường... tôi đặc biệt hâm mộ và bị ám ảnh bởi cái anh chàng
Thúc sinh đến thế.
Không phải vì chàng ta là nhân vật đặc biệt xuất sắc, không.
Qua “hành trạng” của chàng, chàng chẳng là gì khác một cái giá áo túi cơm, vừa
đớn hèn, vừa ngu ngốc lại còn không có được đức tính tối thiểu để bù đắp những
khiếm khuyết trên: tính thật thà. Một con người chỉ có một “tài năng”: biết
& dám tiêu tiền (mà nhiều khả năng là tiêu tiền của người khác): “Thúc sinh
quen nết bốc rời; Trăm nghìn đổ một trận cười như không...”. Ấy vậy mà cái phó
người ấy lại được số phận ưu ái lạ kỳ. Chàng ta may mắn có được người vợ
(có đăng ký kết hôn) thật tuyệt vời: Nàng Hoạn Thư. Vâng, nàng con gái họ Hoạn
ấy, theo tôi, về trí tuệ, đức độ, nhân cách, bản lĩnh.v.v đã vượt hẳn lên cái
đám người nhung nhúc trong tác phẩm của cụ Nguyễn Du. Đánh giá nàng, còn gì
chính xác hơn những lời thốt ra từ miệng cô Kiều, một con người đến khi ấy đã
thừa lọc lõi, dư căm hận với nàng và đang nắm hết mọi ưu thế trong lần thanh
toán ân oán: “Đàn bà dễ có mấy tay/ Đời xưa mấy mặt, đời này mấy gan...”.
Tôi tình cờ gặp bài viết về nàng
Hoạn. Tự nhận thấy mình nhiều đồng cảm với tác giả. Tôi mượn về để thường khi
đọc lại.
-----------------------------------
Nhà ghen… Hoạn Thư
Bùi Ngọc Minh
1.
Thế giới nhân vật trong Truyện
Kiều đã thể hiện một cách chân xác, sâu sắc những trải nghiệm về
cuộc đời và con người của Nguyễn Du. Tuy nhiên, một thời chưa xa, người ta đã
từng chia lũ nhân vật mà ông sáng tạo ra thành chính diện hoặc phản diện, tốt
hoặc xấu, cao thượng hoặc thấp hèn… Điều này xét cho cùng cũng có lí một phần,
nhưng không thể có lí trên toàn cục. Lối tư duy ấy khiến người ta hiểu cuộc đời
và con người đơn giản đi rất nhiều. Mà đơn giản, tiếc thay lại là tiêu chí đầu
tiên của tình trạng chưa tiến hoá, kém phát triển của bất cứ sự vật hiện tượng
nào trên cõi sống của trái đất này. Với Nguyễn Du, những nhân vật đều
là những con người ít nhiều đều thể hiện tâm sự, tinh hoa, tinh huyết mà ông
mang nặng đẻ đau, dứt ruột sinh hạ. Đã là con người trần thế ai chẳng có cái
tốt, ai chẳng ít nhiều có những khiếm khuyết, thói tật, thậm chí tội lỗi? Trong
mỗi con người đều ít nhiều mang Phật tính và cũng ít nhiều như ai đó nói có một
hầm sâu tội ác. Người tốt là người mà phần tốt nhiều hơn lấn át phần
xấu và ngược lại. Đúng như Gorki từng phát biểu: Tất cả ở trong
con người. Hoạn Thư cũng như toàn bộ thế giới nhân vật Truyện Kiều, dĩ
nhiên đã có từ trong Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, nhưng cũng là
sự kí thác tâm sự, nghiệm sinh cuộc sống của Tố Như. Người đàn bà này là một
trong những nhân vật mà tôi thích nhất.
2.
Xin bắt đầu về nhân vật này bằng
câu thơ: Máu ghen đâu có lạ đời nhà ghen (1). Trong
tiếng Việt, từ bao giờ không rõ (xin được các nhà ngôn ngữ học chỉ giáo), chữ
nhà được người ta dùng khá phổ biến để gọi những người thuộc tầng lớp bình dân.
Chẳng hạn: nhà anh kia, nhà cô kia, nhà chị kia, nhà bác kia, nhà bà kia, nhà
ông kia…Do áp lực của truyền thống ngôn ngữ giao tiếp, ta có thể hiểu nhà ghen
dùng để chỉ Hoạn Thư; nhưng trong cấu trúc hệ thống của ngôn ngữ nghệ thuật
Truyện Kiều, ta có quyền hiểu nhà ghen cũng là một thứ nhà… như nhà văn, nhà
báo, nhà ngôn ngữ học, nhà sử học, nhà nghiên cứu văn học…tức những người có
chuyên môn cao về một lĩnh vực nào đó theo cách hiểu hiện đại ngày nay. Hoạn
Thư là một người có chuyên môn thâm hậu về ghen tuông. Nói cho văn nghệ, Hoạn
Thư là nhà ghen học. Chẳng phải thế sao ? Thời nay những người đàn bà hay ghen
tuông, người đời vẫn thường gọi là người có máu Hoạn Thư, thậm chí gọi luôn cho
tiện là con mẹ Hoạn Thư. Gọi thế, người đời mặc nhiên có ý chê bai, phê phán là
chính, dù ít nhiều cũng có sự nể sợ. Thế là đã hiểu oan sai cho nhân vật rất
đáng nể trọng này. Hãy chú ý cách Nguyễn Du lần đầu cho nhân vật xuất hiện
trong kiệt tác của mình:
Vốn dòng họ Hoạn danh gia
Con quan Lại bộ tên là Hoạn Thư
Duyên Đằng thuận nẻo gió đưa
Cùng chàng kết tóc xe tơ những
ngày
Ở ăn thì nết cũng hay
Nói điều ràng buộc thì tay cũng
già.
Tôi còn nhớ mang máng là hai câu
cuối cùng của đoạn trích trên đây được Nguyễn Khắc Viện chuyển sang Pháp ngữ như
sau:
Về hạnh kiểm người ta không có
gì để chê trách Hoạn Thư cả.
3.
Hoạn Thư là con nhà
danh gia vọng tộc. Điều ấy với thời Nguyễn Du và ngay cả đối với những
người thời nay quen nhìn đời bằng cái nhỡn giới thứ bậc, phẩm trật mang tính
quan phương là cực kì quan trọng, (chính Tố Như cũng có cha, anh cùng cha
khác mẹ đều làm tể tướng thời Lê- Trịnh đó thôi, vì vậy cái nhìn của ông là cái
nhìn của người trong cuộc, vừa có gì đó như những kí ức, những ám ảnh tuổi thơ,
vừa có gì đó như cái nhìn của người trải nghiệm, thấy cả mặt hay, mặt dở của
lớp người này ). Điều quan trọng với ta chưa hẳn là nguồn gốc xuất thân, vị thế
xã hội của nhân vật này. Điều quan trọng là với nguồn gốc đại quí tộc và đường
ăn nết ở biết điều của một kẻ có trí lự ấy, liệu Hoạn Thư có được cái cần có,
đáng có và rất nên có của một người phụ nữ trên con đường truy tìm hạnh
phúc đích thực ở cõi sống này hay không? Điều kiện cả chủ quan lẫn khách quan
tưởng cũng đã đủ đầy. Cuộc đời đầy bí ẩn như một dải tần mờ, nhưng cũng rất công
bằng. Nó không lấy đi của ai tất cả, cũng không cho ai tất cả. Tôi đồ rằng Hoạn
Thư không có được hạnh phúc đích thực, có chăng chỉ là những phút giây nào đó
ít nhiều thoả mãn lòng ghen. Cảm quan bi kịch đã xuyên thấm trong cách mô tả và
biểu hiện nhân vật này, cũng như toàn bộ thế giới nhân vật của Truyện Kiều. Cái
bi kịch đau đớn đầu tiên của người phụ nữ con quan tể tướng này là lấy phải một
người chồng dưới tầm. Thúc Sinh là một tay quen thói bốc rời / trăm
nghìn đổ một trận cười như không, thấp kém về trí lự, và hèn, (Thấp cơ
thua trí đàn bà; Người đâu sâu sắc nước đời / Mà chàng Thúc phải ra
người bó tay). Nói theo ngôn ngữ dân gian, Hoạn Thư đã không may rơi vào
tình trạng:
Con vợ khôn lấy phải thằng chồng
dại
Như bông hoa nhài cắm bãi cứt
trâu .
Lời than thân của Thuý Kiều:
Ông tơ thật khéo đa đoan
Xe tơ sao lại xe quàng xe xiên
té ra lại cũng rất hợp với tình
cảnh của HoạnThư.
Đâu phải chỉ có thế. Người đời
thường nói đã xấu lại xa, bị một cái đấm, lại còn thêm cái đạp. Đau
đớn bội phần. Cô nàng còn bị chồng phản bội, qua mặt một cách vụng về khi lấy
Thuý Kiều, một gái lầu xanh làm vợ lẽ. Thuý Kiều cũng lại trên
tầm Thúc Sinh. Quả là thánh nhân đãi kẻ khù khờ, chính xác hơn có lẽ là mèo
mù vớ được cá rán. Bản lãnh Hoạn Thư được thể hiện thật trác tuyệt qua
tài tình Nguyễn Du. Hẳn là viết trường đoạn này, tác giả vận dụng nhiều, thậm
chí rất nhiều sự nghiệm sinh cá nhân, (cha, anh nhà thơ lấy nhiều vợ,
bản thân ông cũng có tới năm vợ, ông lại là con vợ lẽ). Thời ấy đàn ông đa thê
đa thiếp là sự thường tình và được pháp luật, lễ giáo của chế độ phong kiến
chuyên chế ở phương Đông thừa nhận. Nhưng với Hoạn Thư, người đàn bà sâu
sắc nước đời thì đó lại chẳng thường tình một chút nào. Người đàn bà
máu lạnh này đã thể hiện uy quyền, sự lọc lõi đến dễ sợ qua cái cách hành xử
khôn ngoan của mình. Khi nghe phong thanh chồng có vợ bé, người phụ nữ nào
chẳng nổi tam bành? Tình duyên bị phản bội, Hoạn Thư cũng ít nhiều đau khổ
(Lửa tâm càng dập càng nồng / Trách người đen bạc ra lòng trăng
hoa), nhưng đau đớn hơn là bị anh chồng đớn hèn qua mặt, làm tổn hại tới uy
phong của mình, gia phong, gia thế của dòng họ Hoạn. Nguyễn Du đã thể hiện tâm
can, gan ruột Hoạn Thư bằng một tháp đoạn độc thoại nội tâm bậc thầy:
Ví bằng thú thật cùng ta
Cũng dung kẻ dưới mới là lượng
trên.
Dại chi chẳng giữ lấy nền
Tốt chi mà rước tiếng ghen vào
mình?
Lại còn bưng bít dấu quanh,
Làm chi những thói trẻ ranh nức
cười!
Tính rằng cách mặt khuất lời,
Giấu ta ta cũng liệu bài dấu cho!
Lo gì việc ấy mà lo,
Kiến trong miệng chén có bò đi
đâu?
Làm cho nhìn chẳng được nhau.
Làm cho đầy đoạ cất đầu chẳng
lên!
Làm cho trông thấy nhãn tiền,
Cho người thăm ván bán thuyền
biết tay...
Nghĩ như vậy, nhưng khi người ăn
kẻ ở mách tin ý cũng liệu bài tâng công, Hoạn Thư nổi giận đùng đùng:
Chồng tao nào phải như ai
Điều này hẳn miệng những người
thị phi
cho rằng chúng thêu dệt chuyên
thị phi để nói xấu ông nhà, lập tức lôi ra đánh đòn (đứa thì vả miệng đứa
thì bẻ răng), khiến trong ngoài kín mít như bưng.
Người đàn bà bị chồng phụ bạc, biết rõ mười mươi mà ra vào một mực nói
cười như không. Kịp khi Thúc Sinh trở về, Hoạn Thư vẫn đon đả đón tiếp ( Lời
tan hợp nỗi hàn huyên / Chữ tình càng mặn chữ duyên càng nồng / Tẩy
trần vui chén thong dong). Khiến họ Thúc tưởng mình đã ém nhẹm chuyện phản
bội vợ ( Nghĩ đà bưng kín miệng bình,/ Nào ai có khảo mà
mình lại xưng). Tiểu thư con quan này buông những lời đâu đâu bóng gió xa
xôi:
Rằng : Trong ngọc đá vàng thau,
Mười phần ta đã tin nhau cả mười.
Khen cho những miệng dông dài,
Bướm ong lại đặt những lời nọ
kia!
Thiếp dù vụng chẳng hay suy,
Đã dơ bụng nghĩ lại bia miệng
cười!
Thúc Sinh nông cạn, đớn hèn, làm
sao có thể hiểu được ẩn ý sâu xa trong những lời bóng gió kia. Anh chàng thuộc
câu lạc bộ có tên là râu quặp này lại càng hí hửng khi vợ chủ động khuyên nên
trở lại Lâm Truy. Thật đúng là cà cuống chết đến đít còn cay. Hoạn
Thư đã thực hiện đúng cái triết lí dân gian tốt đẹp phô ra, xấu xa đậy
lại và xấu chàng hổ ai. Sau khi Thúc Sinh đi, Hoạn Thư về
nhà mẹ đẻ để hỏi ý kiến mẹ về kế hoạch trừng trị Thúc Sinh, Thuý Kiều (Thưa
nhà huyên hết mọi tình / Nỗi chàng ở bạc nỗi mình chịu đen ).
Cái cách đánh ghen của Hoạn Thư thật lạ lùng, ghê gớm:
Nghĩ rằng: Ngứa ghẻ hờn ghen,
Xấu chàng mà có ai khen chi mình!
Vậy nên nghảnh mặt làm thinh,
Mưu cao vốn đã rắp ranh những
ngày.
Lam Truy đường bộ tháng chầy,
Mà đường hải đạo sang ngay thì
gần.
Dọn thuyền lựa mặt gia nhân,
Hãy đem dây xích buộc chân nàng
về.
Làm cho cho mệt cho mê,
Làm cho đau đớn ê chề cho coi!
Trước cho bõ ghét những người,
Sau cho để một trò cười về sau !
Đây chính là sự cẩn trọng ghê
gớm của người phụ nữ trong tình huống bị bội bạc mà ta rất hiếm khi gặp
trong cuộc đời. Đây cũng chính là điều đi ngược lại sự thường được nhận xét
trong câu ca dân gian cả giận mất khôn. Hoạn Thư càng giận lại
càng tỉnh táo sáng suốt. Cô ta thực hiện rất chuẩn lời răn nó lú nhưng
chú nó khôn. Mà nào cô ta có dại! Đánh ghen, nhưng không ai biết là đánh
ghen.Tiếp đó là màn lập hiện trường giả đốt nhà, bắt cóc Thuý Kiều về nhà Hoạn
phu nhân đánh đập ,tra khảo…, lừa được cả bố chồng và anh chồng khờ dại; khiến
hai người cứ tưởng rằng Kiều đã chết. Từ mưu mô tới người thừa hành thực hiện
mưu mô vô cùng hoàn hảo, không để lại một dấu vết gì, khiến các nhà hình sự
chuyên nghiệp thời ấy cũng phải bó tay. Và tiếp đến là màn đánh đàn hầu
rượu để Hoạn Thư thực hiện đúng ý định của mình. Có nhiều điều cần nói về màn
này, một trong những điều đáng nói nhất là cặp lục bát:
Cùng trong một tiếng tơ đồng,
Người ngoài cười nụ người trong
khóc thầm !
Đây là lời trần thuật cũng là
bình luận trữ tình ngoại đề của người dẫn chuyện. Cặp lục bát có cấu trúc rất
lạ. Câu lục đi nhịp truyền thống 2 / 2 / 2, câu bát đi nhịp 4 / 4 mang
hình thức tiểu đối. Thông thường trong truyện Kiều, một cặp lục bát thường
thống nhất về nhịp. Khi câu lục tiểu đối thì câu bát mới tiểu đối. Thí dụ:
Người quốc sắc / kẻ thiên tài
Tình trong như đã / mặt ngoài
còn e.
...
Trai anh hùng / gái thuyền quyên
Phỉ nguyền sánh phượng / đẹp duyên
cưỡi rồng.
Sự khác lạ về cấu trúc của cặp
lục bát này, phải chăng nhằm thể hiện sâu sắc cảm quan bi kịch trải đời của tác
giả Truyện Kiều? Tính hàm súc của ngôn từ thơ của cặp lục bát này thật đáng
kính trọng. Nó kết thúc những lớp đầu của màn kịch đánh ghen nằm trong cả vở
kịch mà Hoạn Thư vừa là tác giả kịch bản, vừa là đạo diễn kiêm một diễn viên
chính. ở đó ba nhân vật chính: Hoạn Thư, Thúc Sinh, Thuý Kiều, ai cũng là người
trong, ai cũng là người ngoài, ai cũng cười nụ, ai
cũng khóc thầm. Trong mối quan hệ Hoạn Thư - Thuý Kiều, Thúc Sinh
là người ngoài: trong mối quan hệ Hoạn Thư - Thúc Sinh, Thuý Kiều là người
ngoài; Trong mối quan hệ Thuý Kiều - Thúc Sinh, Hoạn Thư là người ngoài. Thúc
Sinh buộc phải cười nụ bởi sợ lộ chuyện vợ nọ con kia, sợ Hoạn Thư
trừng phạt Thuý Kiều… Hoạn Thư cười nụ vì đã thực hiện được kế hoạch đánh ghen
công phu, khiến cả Thúc Sinh và Thuý Kiều đau đớn ê chề; khóc thầm
vì anh chồng thấp mưu thua trí bị đàn bà qua mặt (Vui này đã bõ đau ngầm xưa
nay). Thuý Kiều khóc thầm vì sợ hãi, vì mưu kế hiểm độc của Hoạn Thư, nhưng
vẫn phải cười nụ bởi nếu không sẽ bị trừng trị, bởi nàng đang phải sống trong
cảnh địa ngục ở miền nhân gian do người đàn bà bề
ngoài thơn thớt nói cười; mà trong nham hiểm giết người không dao gây
ra… Tuy nhiên, Hoạn Thư, không phải là người đàn bà cố chấp. Chứng cớ là khi
nghe Kiều đánh đàn thì Tiểu thư xem cũng thương tài / Khuôn uy âu cũng
bớt vài bốn phân, và nàng còn nói với Thúc Sinh về kẻ đã dám
tranh cướp chồng mình những lời thấu cận nhân tình sau đây:
Rằng: “Tài nên trọng mà tình nên
thương!
Ví chăng có số giàu sang,
Giá này dẫu đúc nhà vàng cũng
nên!
Bể trần chìm nổi thuyền quyên,
Hữu tài thương nỗi vô duyên
lạ đời!”
Rồi Hoạn Thư còn đồng ý cho Thuý
Kiều ra tu ở Quan Âm Các… Nhưng rồi chính Hoạn Thư lại phải chứng kiến cảnh
Kiều, Thúc dãi bày khúc nhôi với nhau ngay trước mắt (Hoa rằng bà
đến đã lâu,/ Nhón chân đứng nép độ đâu nửa giờ,/ Rành rành kẽ tóc chân tơ,/ Mâý
lời nghe hết đã dư tỏ tường./ Bao nhiêu đoạn khổ tình thương,/ Nỗi ông vật vã
nỗi nàng thở than./ Ngăn tôi đứng lại một bên,/ Chán tai rồi mới bước lên trên
lầu.). Vậy mà, hãy xem cách ứng xử của người đàn bà này trước cảnh oái oăm,
trớ trêu trên:
Tiểu thư đâu đã rẽ hoa lối nào
Cười cưòi nói nói ngọt ngào
Hỏi: “Chàng mới ở chốn nào lại
chơi ?”…
Hoạn Thư biết hết mà coi như
không biết chút gì. Quả là cao tay ! Quả là nhà ghen vậy !
Viết tới đây tôi bỗng nhớ tới
một câu chuyên từng đọc được trong sách vở đâu đó như sau: Trong một phiên toà
xử một vụ trọng án giết người, phạm nhân là một người đàn ông, vì chứng kiến
cảnh vợ ngoại tình đến độ không thể kể lại và cũng không nên kể lại. Anh ta,
trong cơn phẫn nộ, ghen tuông không kiềm chế được đã giết chết tình địch. Quan
toà định kết án anh ta ở khung hình phạt cao nhất (tử hình). Trước khi toà nghị
án và tuyên án, phạm nhân được nói lời cuối cùng. Anh ta xin toà được thực hiện
một điều ước. Được phép của toà, anh ta đề nghị quan toà cho anh ta được ngủ
với vợ quan toà một đêm. Anh ta vừa dứt lời, vị quan toà đáng kính đùng đùng
nổi giận, vác ghế định phang bị cáo một trận thừa sống thiếu chết.
Dĩ nhiên, người ta đã kịp ngăn chặn kịp thời hành động thiếu kiềm chế của vị
quan toà. Để cho vị quan toà bình tĩnh lại, phạm nhân mới thưa với ông ta rằng:
- Thưa
ông ! Đó là ông mới chỉ nghe thấy lời đề nghị bấp chấp đạo lí và pháp
lí của tôi, ông đã như vậy. Nếu ông ở địa vị tôi, ông phải chứng kiến tận
mắt cái cảnh đau khổ nhục nhã của tôi, ông sẽ ứng xử như thế nào ?
Cả phiên toà lặng đi trong chốc
lát, cuối cùng, toà tuyên bố phạm nhân trắng án (!). Trên các phương tiện thông
tin đại chúng ngày nay và trong dân gian cũng thường kể lại những vụ đánh ghen
của người đời trong xã hội đương đại, thật khủng khiếp: hoặc làm tình địch mang
thương tật suốt đời đâu, hoặc giết chết tình địch. Đâu phải hiếm ?
Lại một chuyện ghen tuông khác:
Một người phụ nữ xinh đẹp, có học ở một tỉnh miền núi Tây Bắc đã có chồng và
một cô con gái nhỏ tuổi, bỏ chồng và quyến rũ được một anh chàng Hà Nội gốc,
khiến anh ta phải bỏ vợ mà lấy cô ta. Người vợ anh ta, một phụ nữ Hà Nội, đã
xin nghỉ việc cơ quan lên tận Tây Bắc gặp người đàn bà đã phá nát tổ ấm của
mình. Người đàn bà Tây Bắc kia, lúc gặp nạn nhân của mình vô cùng hoảng sợ.
Nhưng người đàn bà Hà Nội kia đã bình tĩnh mà nói với tình địch của mình
như sau:
- Em đừng sợ ! Chị lặn lội lên đây không phải để đánh ghen. Chị cất công
lên đây để xem mặt mũi cái con đàn bà đã cướp mất chồng chị mồm ngang
mũi dọc thế nào. Chị ngu, chị không giữ nổi chồng thì chị phải chịu.
Nhưng em làm cái việc thất đức thất nhân, tranh vợ cướp
chồng, làm tan nát gia đình người khác, thì trước sau em cũng sẽ phải trả
giá, không chóng thì chầy em sẽ bị trời đất, quỉ thần trừng phạt.
Nói dài dài vậy để thấy Hoạn Thư
thật có bản lãnh và thật cũng đáng cảm thông phần nào. Rồi khi Kiều ăn trộm
chuông vàng khánh bạc nhà họ Hoạn trốn đi, Hoạn Thư không cho người đuổi theo
bắt lại, cũng không báo quan. Cách ứng xử của người đàn bà này quả thật là cao
tay. Thật là ở ăn thì nết cũng hay. Đúng như lời nhận
xét của Thuý Kiêu sau khi cùng Thúc Sinh nỉ non to nhỏ ở Quan Âm Các, bị Hoạn
Thư bắt được quả tang:
“Đàn bà thế ấy thấy âu một người
!
Ấy mới gan ấy mới tài !
...
Nghĩ càng thêm nỗi sởn gai rụng
rời !
Người đâu sâu sắc nước đời,
Mà chàng Thúc phải ra người bó
tay !
Thực tang bắt được dường này,
Máu ghen ai cũng chau mày nghiến
răng.
Thế mà im chẳng đãi đằng !
Chào mời vui vẻ, nói năng dịu
dàng
Giận dầu ra dạ thế thường,
Cười này mới thực khôn lường
hiểm sâu !”
Cho đến khi đã là phu nhân của
đại vương Từ Hải, Thuý Kiều mở phiên toà báo ân báo oán; nàng xác định: Chính
danh thủ phạm tên là Hoạn Thư, nàng kiên quyết báo thù. Nhưng rồi
trước những lí lẽ và cách ứng xử khôn ngoan của Hoạn Thư, Thuý Kiều đã
phải tha bổng cho bà ta. Hoạn Thư đã bộc lộ một bản lĩnh phi thường trong tháp
đoạn này. Trước hết, hãy so sánh với Thúc Sinh. Người đàn ông này, khi được mời
đến để báo ơn gấm trăm cuốn, bạc ngàn cân, mà mặt
như chàm đổ, mình dường giẽ giun (sợ thay mà lại mừng
thầm cho ai), thật quá hèn. Ngược lại, HoạnThư, sau khi đã chứng kiến cảnh
trên, và cả những lời cạnh khóe xóc óc của Thuý Kiều dành cho mình (Sâm
Thương chẳng ven chữ tòng, Tại ai há dám phụ lòng cố nhân ?... Vợ
chàng quỉ quái tinh ma, Phen này kẻ cắp bà già gặp nhau ! Kiến bò miệng chén
chưa lâu, Mưu sâu cũng trả nghĩa sâu cho vừa !), dường như bà ta đã sắp đặt
được kế hoạch ứng phó từ trước một cách hết sức chi ly, hoàn hảo. Trước tiên bà
ta giả vờ sợ hãi (Hồn lạc phách xiêu), bởi đã sợ mất hồn mất
vía thì làm sao còn có thể Khấu đầu dưới trướng lưạ điều kêu
ca được? Đây là cách ứng xử nhũn như con chi chi, lấy
nhu thắng cương đó thôi. Lời lẽ Hoạn Thư trong đoạn này đúng thật là lạt
mềm buộc chặt, hình thức là van xin, nhưng bên trong thấu tình đạt lí. Đó
là lời của một trạng sư khôn ngoan nhất mực. Cứ theo bà ta ở đây không có quan
toà, không có phạm nhân, mà chỉ là câu chuyện oái oăm của cảnh ghen tuông giữa
hai người đàn bà lấy chung một chồng. Hoạn Thư là vợ cả, Thuý Kiều mang thân
phận lẽ mọn. Bà ta cũng thừa nhận mình đã Trót lòng gây việc chông gai và
xin Thuý Kiều tha mạng; bà ta còn kể lại công ơn của mình với Thuý Kiều:
“Rằng tôi chút dạ đàn bà,
Ghen tuông thì cũng người ta
thường tình.
Nghĩ cho khi các viết kinh,
Với khi khỏi cửa dứt tình chẳng
đeo.
Lòng riêng riêng những kính yêu,
Chồng chung chưa dễ ai chiều cho
ai !
Trót lòng gây việc chông gai,
Còn nhờ lượng bể thương bài nào
chăng !”
Thuý Kiều phải công khai thừa
nhận:
Khen cho: “Thật đã nên rằng,
Khôn ngoan đến mực nói năng phải
lời.
Tha ra thì cũng may đời,
Làm ra mang tiếng con người nhỏ
nhen.
Đã lòng tri quá thì nên,
Truyền quân lệnh xuống trướng
tiền tha ngay.”
Thuý Kiều tha Hoạn Thư vì
lẽ bà ta khôn ngoan đến mực nói năng phải lời; còn có một lẽ
nữa mà chính Hoạn Thư phải chăng đã biết trước: Thuý Kiều đã trả ơn cho chồng
bà ta, không lẽ lại giết bà ta ? Hai người đàn bà này quả là tri âm, kì phùng
địch thủ của nhau. Hoạn Thư quả là người đàn bà ghê gớm (nember 1). Thuý Kiều
thắng hay Hoạn Thư thắng ? Có lẽ đó là chiến thắng của nhân tính, nhân tình,
nhân đạo, nhân bản và nhân văn. Nói Truyện Kiều là tiếng
nói trải đời (Cao Bá Quát) thật là chí lí vậy!
4.
Hoạn thư là một trong những nhân
vật sinh động, hấp dẫn nhất, đời nhất, sống động nhất trong thế giới nghệ thuật Truyện
Kiều, một trong những nhân vật thể hiện sâu sắc nhất cảm quan hiện thực
trải đời của thiên tài Nguyễn Du. Hoạn Thư xấu hay tốt? Là nhân vật chính diện
hay phản diện? Tích cực hay tiêu cực? Đúng nhất, Hoạn Thư là một nhân vật, một
con người đã từ trang sách bước vào cuộc đời, là mẫu gốc, là siêu mẫu… là
sự hoá thân, trải nghiệm, tinh hoa, tinh huyết của cụ Nguyễn Tiên Điền đó thôi.
---------------------------------
Chú thích
(1) : Tất cả những trích dẫn về Truyện
Kiều đều lấy từ Thơ quốc âm Nguyễn Du, Nguyễn
Thạch Giang khảo đính và chú thích, NXB Giáo Dục, Hà Nội - 1996
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét