10
Sau khi hết phép trở về đơn vị, viên đại úy Cô-dắc Evgeni
Litnhitkit nhận được lệnh điều đến trung đoàn Cô-dắc sông Đông số mười bốn. Hắn
đã tới thẳng sư đoàn bộ chứ không vác mặt về trung đoàn của hắn trước kia,
trung đoàn mà hắn đã bỏ chạy một cách nhục nhã trước cuộc chinh biến tháng Hai
bùng nổ. Trưởng ban tham mưu sư đoàn là một viên tướng trẻ thuộc một dòng họ
danh tiếng lẫy lừng trong giới quý tộc Cô-dắc sông Đông.
- Đại úy ạ, - Hắn đưa Evgeni về phòng riêng rồi bảo. - tôi
biết rằng ngài lại về làm việc trong hoàn cảnh cũ thì sẽ rất khó khăn, vì bọn
Cô-dắc đã có thái độ chống đối ngài, chúng nó ghét cay ghét đắng tên họ của
ngài, do đó cách khôn ngoan hơn là ngài hãy về trung đoàn Mười bốn. Ở đấy toàn
là những sĩ quan được lựa chọn rất tốt, ngay đến bọn Cô-dắc cũng vững vàng hơn,
đáng tin hơn, phần lớn là dân những trấn phía Nam thuộc quân khu Ust -
Medvedisky. Ngài đến đấy thì tốt hơn. Hình như cụ thân sinh ra ngài là ngài
Nicolai Alexeevich Litnhitki có phải không? - Viên tướng nín lặng một lát, hỏi
rồi sau khi trả lời là đúng thế, bèn nói tiếp. - Theo ý riêng tôi thì tôi có
thể cam đoan với ngài rằng chúng tôi rất quí những sĩ quan như ngài. Ở thời
điểm nầy thì ngay trong thành phần sĩ quan, phần lớn cũng là những kẻ lá mặt lá
trái. Chẳng có gì dễ dàng hơn là lừa thầy phản chúa, nếu không thì cũng một lúc
cầu nguyện hai vị thần cũng được… - Viên tham mưu trưởng chấm dứt câu chuyện
bằng một giọng chua chát.
Evgeni sung sướng nhận lệnh thuyên chuyển. Ngay hôm ấy hắn
đã đến Dvinsk, nơi trung đoàn Mười bốn đóng, và hai mươi bốn giờ sau đã đến gặp
viên trung đoàn trưởng, đại tá Bukadorov.
Hắn lấy làm hài lòng vì thấy viên tham mưu trưởng sư đoàn đã
nói đúng; phần lớn trong bọn sĩ quan là những kẻ bảo hoàng, còn bọn Cô-dắc thì
một phần ba là dân cựu giáo không ngoan đạo lắm thuộc các trấn khác, tinh thần
của chúng tuyệt nhiên không ngả theo cách mạng chúng chỉ miễn cưỡng tuyên thệ
trung thành với Chính phủ lâm thời, còn các sự kiện đang nổ ra sôi sục chung quanh
thì chúng không hiểu rõ, thậm chí không muốn tìm hiểu: những tên Cô-dắc được
chọn vào các Ủy ban (1) trung đoàn và đại đội đều là những thằng xu nịnh và mũ
ni che tai… Tới được một hoàn cảnh công tác mới như thế nầy, Evgeni thở dài
khoái trá.
Trong đám sĩ quan, hắn có gặp hai tên trước kia đã cùng phục
vụ ở trung đoàn ngự lâm Atamansky, hai tên này đứng tách hẳn ra, nhưng tất cả
các tên khác lại rất ăn cánh với nhau, rất thống nhất ý kiến, chúng công khai
bàn tán về chuyện lập lại chế độ quân chủ.
Trung đoàn đóng lại ở Dvinsk chừng hai tháng để nghỉ ngơi,
tổ chức lại thành một đơn vị tấn công chặt chẽ, đến nay nom vẻ đã nghiêm chỉnh
đàng hoàng. Trước kia các đại đội của nó đều được phái đi phối thuộc với các sư
đoàn bộ binh, lang thang khắp các mặt trận từ Riga tới Dvinsk, nhưng đến tháng
tư thì đã có bàn tay mẫn cán của một người nào đó thâu tóm tất cả các đại đội
thành một khối Trung đoàn đã sẵn sàng làm nhiệm vụ. Dưới sự theo dõi nghiêm
ngặt của bọn sĩ quan, bọn Cô-dắc không chịu chút tác động nào từ bên ngoài.
Hàng ngày chúng ra thao trường luyện tập, chăm nom ngựa, nhịp sống của chúng
đều đặn, chậm rề rề như con sên.
Đám Cô-dắc cũng đã có dự đoán mơ hồ về nhiệm vụ thật sự sau
này của trung đoàn, nhưng bọn sĩ quan đã nói tọac ra, không giấu giếm, rằng không
bao lâu nữa trung đoàn sẽ được những người đáng tin cậy đem ra sử dụng để làm
chuyển động bánh xe lịch sử.
Mặt trận ở ngay gần đó. Các tập đoàn quân đang run bần bật
trong một cơn sốt rét chết người, không đủ số đạn dược dự trữ để chiến đấu,
thiếu lương ăn. Các tập đoàn quân đang vươn hàng ngàn vạn bàn tay ra với lấy
hai tiếng “hoà bình” mong manh như một ảo ảnh. Các tập đoàn quân đã nghe tin
Kerensky(2) được đưa lên làm người đứng đầu Chính phủ lâm thời của nước cộng
hoà với những thái độ khác nhau, nhưng do những lời la hét điên cuồng rồ dại
của hắn, tất cả húc đầu phải đinh trong đợt tấn công tháng sáu. Trong các tập
đoàn quân, lòng căm hờn lên tới cực điểm, đang sôi sục như dòng nước ở chỗ có
nhiều luồng ngầm chẩy xối vào nhau…
Trong khi đó bọn Cô-dắc ở Dvinsk vẫn sống những ngày bình
an, lặng lẽ. Dạ dày của những con ngựa ra sức tiêu hóa lúa yến mạch và khô dầu.
Các điều đau khổ phải chịu đựng ngoài mặt trận đã thành chai sẹo trong trí nhớ
binh sĩ Cô-dắc. Bọn sĩ quan thì đến dự rất đều các buổi họp của sĩ quan, chúng
ăn uống quá phè phỡn, và bàn tán sôi nổi về vận mệnh của nước Nga…
Tình hình kéo dài như thế đến những ngày đầu tháng bảy. Đến
ngày mồng ba thì có lệnh: “Lập tức xuất phát, không được chậm một phút”. Các
đoàn xe nhà binh của trung đoàn chạy thẳng về phía Petrograd .
Ngày mồng bảy, vó ngựa Cô-dắc đã đập chan chát trên các mặt đường lát của kinh
đô.
Trung đoàn đến đóng ở đại lộ Nepsky. Đại đội của Evgeni được
dành cho một ngôi nhà trước kia là hiệu buôn nay bỏ không.
Đơn vị Cô-dắc được người ta mong chờ như con mong mẹ về chợ,
cuộc đón tiếp rất vui vẻ. Điều đó đã được chứng minh hùng hồn bởi sự ân cần chu
đáo của các nhà cầm quyền ở kinh đô trong việc sửa sang dọn dẹp các chỗ ở dành
trước cho bọn Cô-dắc. Các bức tường mới quét vôi lại đều trắng bong, sàn nhà
mới lau rửa bóng lộn như gương, những tấm ván gỗ thông mới kê làm giường, còn
thơm phức mùi nhựa. Gần như có thể nói rằng đời sống sẽ ấm cúng, dễ chịu trong
tầng hầm một nửa vượt lên khỏi mặt đất, sáng sủa, tươm tất nầy. Evgeni cau mày dưới
cái kính kẹp mũi, chăm chú xem xét chỗ ở của đại đội hắn. Hắn đi đi lại lại bên
những bức tường trắng lóa, nghĩ thầm rằng về mặt tiện nghi thì chẳng còn phải
mong gì hơn. Thỏa mãn về kết quả của buổi xem trước nhà ở, hắn đi ra cổng ngôi
nhà cùng với viên đại biểu của nha đô chính được trao trách nhiệm đón tiếp đơn
vị Cô-dắc, một thằng cha nhỏ bé, ăn vận rất diện. Nhưng hai gã vừa ra tới cổng
thì gặp ngay một chuyện khó chịu. Evgeni đặt tay lên nắm đấm cửa, nhìn thấy
trên tường có một hình vẽ rất khéo vạch bằng vật nhọn: một đầu chó đang nhe
nanh và một cái chổi. Có lẽ trong đám công nhân làm công việc sửa sang, trang
bị cho ngôi nhà, có người đã biết trước nơi nầy sẽ dành cho ai…
- Cái gì thế nầy? - Evgeni hỏi tên đại biểu cùng đi, hai
hàng lông mày hắn rung rung.
Tên đại biểu đưa cặp mắt láu lỉnh, gian như mắt chuột nhìn
loáng qua hình vẽ và thở phì phì như kéo bễ. Máu dồn lên làm mặt hắn đỏ tía,
thậm chí cái cổ áo sơ mi hồ bột cũng như phớt ánh hồng hồng…
- Thưa ngài sĩ quan, xin ngài thứ lỗi cho… lại có bàn tay
của một thằng nào đó ác tâm…
- Tôi mong rằng các ngài đã không biết gì khi cái huy hiệu
của bọn Oprinin(3) này được vẽ ở đây?
- Đâu có thế! Đâu có thế! Xin ngài thứ lỗi cho! Đây là một
trò bất ngờ của bọn Bolsevich… Đúng là có thằng khốn nạn nào đó làm liều! Tôi
xin lập tức bảo quét vôi lại bức tường ngay. Ma quỷ nào học được chữ ngờ! Xin
ngài thứ lỗi cho… một chuyện vô nghĩa lý như thế nầy… tôi dám cam đoan với ngài
rằng chính tôi cũng lấy làm hổ thẹn khi thấy có kẻ khác làm việc hèn đớn nầy…
Evgeni bỗng cảm thấy thực tâm thương hại thái độ quị lụy của
gã thường dân bối rối cuống quít này. Ánh mắt hắn đã có phần dịu đi, không còn
lạnh lùng, gay gắt như nãy nữa. Hắn nói giọng điềm tĩnh:
- Thằng họa sĩ nầy đã tính sai một điều không phải là nhỏ:
bọn Cô-dắc có thuộc lịch sử nước Nga đâu. Nhưng như thế không có nghĩa là chúng
tôi khuyến khích người ta có thái độ như thế đối với chúng tôi.
Gã đại biểu kiễng chân trước bức tường, dùng những ngón tay
được chăm chút cẩn thận cạo cái hình vạch trên mặt vôi, một đám bụi trắng rơi
xuống lả tả, làm bẩn cả chiếc áo bành tô kiểu Anh rất đắt tiền của hắn. Evgeni
mỉm cười lau kính kẹp mũi, nhưng trong giây phút ấy, tâm hồn hắn tràn ngập một
nỗi buồn cay đắng.
“Đấy bọn mình được đón tiếp như thế đấy và đằng sau bộ mặt
phô ra ngoài là như thế đấy!… Nhưng chẳng nhẽ đối với toàn nước Nga ở đâu bọn
mình cũng bị người ta nhìn qua hình ảnh của bọn Oprinin hay sao?” - Hắn đã nghĩ
thầm như thế trong khi đi qua sân ra xem tàu ngựa và chỉ nghe một cách dửng
dưng những lời tên đại biểu chạy lon ton theo hắn nói với hắn.
Ánh nắng dọi thẳng xuống cái giếng rất sâu, rất rộng đào
trong sân. Từ trên các khung cửa sổ của những ngôi nhà nhiều tầng, dân chúng
nhô hẳn người ra nhìn xuống đám lính Cô-dắc đứng đầy trong sân. Đại đội dắt ngựa
vào trong tàu ngựa. Sau khi được giải tán, bọn Cô-dắc đi từng đám đến bên bức
tường, trong chỗ mát, kẻ đứng, người ngồi xổm.
- Thế nào anh em, sao các cậu không vào trong nhà đi? –
Evgeni hỏi.
- Bẩm ngài đại úy, lát nữa vào cũng kịp.
- Ngoài nầy đã chán ngấy rồi, vào trong ấy lại càng…
- Chúng tôi sắp xếp cho ngựa xong đâu đó hẵng hay.
Evgeni xem kỹ căn nhà kho dùng làm tàu ngựa. Hắn cố lấy lại
cái ác cảm lúc nãy đối với tên đại diện vẫn đi theo hắn và nói bằng một giọng
nghiêm khắc:
- Xin ngài hãy đi thương lượng với những người cần thiết và
hãy thỏa thuận cho xong việc này: cần phải đục thêm cho chúng tôi một cái cửa
nữa. Vì với một trăm hai mươi con ngựa, chúng tôi không thể chỉ có một cái cửa.
Cứ như thế này thì khi có báo động chúng tôi sẽ phải mất đến nửa tiếng đồng hồ
mới dắt được hết ngựa ra ngoài… Thật là khủng khiếp! Chẳng nhẽ trong hoàn cảnh
hiện nay không thể tính tới tình huống ấy hay sao? Tôi sẽ bắt buộc phải báo cáo
lên quan trung đoàn trưởng về chuyện này.
Sau khi nhận được lời cam đoan là ngay hôm ấy sẽ đục xong
không phải một, mà hai cái cửa, Evgeni chia tay với gã đại diện.
Hắn lãnh đạm cám ơn gã đã tận tâm giúp đỡ, ra lệnh cắt trực
nhật rồi lên tầng thứ hai, nơi tạm thời được dọn làm chỗ ở của các sĩ quan. Hắn
leo những bậc thang tối om về phòng, vừa đi vừa cởi cúc cái áo cổ đứng và lau
mồ hôi dưới mũ lưỡi trai. Hắn sung sướng cảm thấy cái không khí ẩm ẩm lành lạnh
trong phòng. Trong đó, ngoài gã thượng úy Atasikov, không còn một tên nào khác.
- Mọi người đâu cả rồi? - Evgeni vừa hỏi vừa nằm vật xuống
chiếc giường vải bạt và nặng nề duỗi hai chân đi đôi ủng đầy bụi.
- Ra phố rồi. Họ muốn xem Petrograd .
- Còn cậu thì sao?
- Chà, cậu cũng biết đấy, có gì mà đáng xem? Họ thì vừa mới
chân ướt chân ráo đến nơi đã kéo nhau ra phố ngay rồi. Mình đang đọc tin tức về
những chuyện mới xảy ra ở đây mấy hôm trước. Mình đang bận đây!
Evgeni nằm yên chẳng nói chẳng rằng. Hắn khoái chí cảm thấy
chiếc sơ mi đẫm mồ hôi dính vào lưng lành lạnh. Hắn ngại không muốn đứng dậy
lau rửa; xem ra hắn đã thấm mệt sau chặng đường dài. Nhưng hắn vẫn cố cưỡng lại
mình, đứng dậy gọi tên lính cần vụ. Sau khi thay đồ lót, hắn lau rửa rất lâu,
vừa lau rửa vừa thở phì phì ra vẻ rất thống khoái. Hắn lấy một chiếc khăn lông
lồm xồm lau cái cổ đen xạm vì rám nắng.
- Lau rửa đi Vanhia, - Hắn khuyên Atasikov - cậu sẽ cảm thấy
như trút được một quả núi trên vai… Thế nào, báo chí viết những gì?
- Có lẽ đúng là cũng nên lau rửa một cái. Cậu bảo thú lắm à?
Còn trong báo chí viết những gì ấy à? Họ kể các họat động đấu tranh của bọn
Bolsevich, các biện pháp đối phó của chính phủ… Cậu thử đọc mà xem.
Tắm xong thấy trong lòng vui hẳn lên, Evgeni cầm lấy tờ báo
định đọc, nhưng hắn bỗng được viên trung đoàn trưởng gọi lên. Hắn miễn cưỡng
đứng dậy, mặc chiếc áo cổ đứng mới giặt còn nặc mùi xà phòng nhưng đã khá nhàu
nát trong khi đi đường, nom rất khó coi, rồi cài thanh gươm vào dây lưng, và
bước ra đại lộ. Hắn vừa đi sang hè đường bên kia, vừa ngoái nhìn ngôi nhà đại
đội hắn mới đến ở. Nhìn bề ngoài và kiểu xây dựng thì ngôi nhà nầy cũng chẳng có
gì khác với các ngôi nhà khác: năm tầng, mặt ngoài ốp đá ong xám thủng lỗ chỗ,
thẳng hàng với những ngôi nhà cũng y như thế.
Evgeni châm thuốc hút, thủng thẳng đi trên vỉa hè. Người
đông như kiến, đủ mọi thứ mũ chen chúc nhau như bọt sủi: mũ rơm, mũ quả dưa, mũ
cát-két của đàn ông, mũ phụ nữ: cái thì loè loẹt diêm dúa, cái thì giản dị
trong cái cầu kỳ của nó. Trong tất cả dòng người ấy thỉnh thoảng cũng thấp
thoáng một chiếc mũ lưỡi trai của quân nhân mầu xanh lá cây hìện lên như một
đốm dân chủ, nhưng nó lại lập tức biến ngay, chìm ngập trong cái đám nhấp
nhoáng đủ mọi mầu sặc sỡ.
Gió mát rượi rất khỏe người thổi từ ngoài biển vào từng đợt,
nhưng mỗi đợt lại vấp ngay phải những khối kiến trúc khổng lồ đứng sừng sững,
rồi tản ra thành nhiều luồng yếu hơn lớn nhỏ không đều nhau. Những đám mây đen
trôi về phía nam trên bầu trời ảm đạm tím tím mầu thép. Đường viền của những
đám mây trắng như sữa nom nham nhở với những cái răng nhọn. Một làn hơi nồng
nực, đầy khí ẩm lúc trời sắp mưa rập rờn trên thành phố. Nồng nặc mùi nhựa
đường bị hun nóng, mùi xăng khét lẹt, mùi biển ngay gần đấy, mùi nước hoa đàn
bà ngây ngất và huyền ảo, ngoài ra còn cái mũi hỗn hợp không thể phân tách, gồm
đủ thứ mùi khác nhau, cái mùi đặc biệt của các thành phố đông dân.
Evgeni phì phèo điếu thuốc, lững thững đi bên phải hè phố.
Thỉnh thoảng hắn lại bắt gặp những cái liếc nhìn đầy vẻ kính
trọng của những người hắn gặp. Đầu tiên hắn cũng có phần ngượng ngùng vì áo
quân phục thì nhầu nát mà mũ két thì bẩn, nhưng sau hắn lại tự nhủ: một chiến
sĩ ngoài mặt trận trở về thì chẳng có gì đáng hổ thẹn về cái mã ngoài của mình,
vả lại hắn vừa ở trên toa xe bước xuống hôm nay thì làm thế nào chải chuốt
được.
Trên hai hè phố có những cái bóng rung rinh lười nhác, vàng
vàng mầu ô-liu, in hình những tấm màn cửa làm bằng vải buồm treo trước cửa các
hiệu buôn và các quán cà phê. Gió đung đưa, đập phần phật những tấm màn vải
buồm nóng bỏng dưới nắng, những cái bóng in trên hè phố di động và bị xé nát
dưới những bước chân loạt soạt. Tuy đang giờ sau bữa trưa, nhưng đại lộ vẫn
đông nghìn nghịt.
Sau mấy năm chiến tranh Evgeni đã quên lối sống thành thị.
Hắn sung sướng thu nhận tất cả các thứ tiếng động đa dạng chung quanh: những
tiếng cười quyện vào nhau, tiếng còi xe hơi bím bom, tiếng rao của trẻ bán báo,
và trong khi len lỏi giữa những con người ăn no mặc đẹp này, hắn cảm thấy họ
gần gũi, thân thuộc với hắn và cứ nghĩ thầm:
“Trong lúc nầy tất cả các người nom sao mà thoả mãn sung
sướng, tràn trề hạnh phúc như thế? Đúng là tất cả các người: thương nhân, nhân
viên giao dịch ở thị trường chứng khoán, quan lại các cấp các chủ đất, cũng như
những con người có dòng máu màu lam!(4) Nhưng thử hỏi ba bốn hôm trước thì các
người như thế nào? Thử xem mặt mũi các người đã như thế nào khi mà bọn dân đen,
bọn lính tráng tràn vào các đại lộ, các đường phố như những dòng quặng nấu
chảy? Nói thật lòng thì nhìn thấy các người, trong lòng ta vừa vui, vừa không
vui. Còn đối với hạnh phúc của các người, ta cũng không biết nên lấy làm vui
hay không…”
Hắn cố phân tích cái tình cảm hai mặt của mình xem nguyên
nhân ở đâu mà ra, và hắn đã dễ dàng đi tới kết luận: hắn suy nghĩ như thế, cảm
thấy như thế chính vì chiến tranh cùng những điều mà hắn phải chịu đựng ngoài
mặt trận đã làm hắn có phần xa lạ với cái đám những con người ăn no béo mầm
sung sướng dư dật này.
“Hãy xem cái gã trẻ trai, béo tốt kia, - Evgeni bắt gặp cặp
mắt của một anh chàng phục phịch, không có râu ria, má đỏ hây hây, bèn nghĩ
thầm. - Tại sao nó không ra mặt trận nhỉ? Chắc hẳn nó là con một tên chủ xưởng
hoặc thương nhân phản động(5) nào đó. Thằng đê tiện, nó trốn nhiệm vụ nhà binh,
nó mặc mẹ Tổ quốc muốn ra sao thì ra, thế mà vẫn ra cái điều “góp phần vào công
tác quốc phòng” để phát phì như con lợn, để chơi gái thả cửa… Nhưng chính mình
cuối cùng sẽ đi với ai cơ chứ?”. Hắn tự đặt cho mình câu hỏi ấy rồi lại mỉm
cười tự trả lời: “Chà, tất nhiên là cùng đi với bọn này chứ còn với ai khác.
Trong bọn này có một phần của bản thân mình, và mình cũng là một phần của cái
giới những con người này… Mọi cái gì của chúng, dù tốt hay xấu, cũng đều có
trong người mình tới mức nào đó. Có lẽ vì da mình chưa đến nỗi bì bì như da con
lợn béo núc kia, vì thế cho nên rnình mới phản ứng tất cả mọi thứ một cách ghê
gớm như thế, và chắc hẳn chính vì thế mình đã thật thà ra mặt trận chứ không chỉ
“góp phần vào công tác quốc phòng”. Cũng chính vì thế cho nên mùa đông vừa qua,
khi còn ở Mogilov, lúc mình nhìn thấy hoàng đế vừa bị truất ngôi ngồi trong
chiếc xe hơi chạy ra khỏi Đại bản doanh, lúc mình nhìn thấy cặp môi người đầy
vẻ đau khổ, hai tay người run run, buông thõng trên đầu gối một cách bất lực
không sao tả xiết, mình đã ngã lăn xuống tuyết mà khóc nức nở như đứa con nít…
Như thế mình đã làm đúng lương tâm là không công nhận cách mạng, không thể nào
công nhận được? Trái tim cũng như khối óc mình đều chống lại việc đó… Mình sẽ
hiến dâng đời mình cho chế độ cũ, không chút dao động, không một cử chỉ huênh
hoang, một cách giản dị, như một người lính. Nhưng không biết những kẻ làm như
thế có nhiều hay không?”.
Evgeni tái mặt, hồi tưởng rành rọt với cả một niềm xúc động
sâu sắc buổi chiều tà giàu màu sắc của cái ngày tháng hai ấy trước dinh viên
tổng đốc Mogilov, dãy hàng rào sắt đổ mồ hôi dưới bầu trời rét ngọt, và lớp
tuyết hồng hồng bên kia hàng rào ánh lên những sắc cầu vồng dưới những tia mầu
vàng của vừng mặt trời đã lặn thấp sau làn hơi lạnh mung lung như lụa mỏng. Sau
đoạn bờ sông Dnepr thoai thoải, bầu trời chỗ thì xanh lam, chỗ thì đỏ như chu
sa, chỗ thì vàng như rỉ sắt, mỗi nét trên đường chân trời đều mung lung huyền
ảo, làm con mắt nhìn vào như cảm thấy đau. Ở lối ra có đám đông những quan chức
trong Tổng hành dinh, cả văn lẫn võ. Chiếc xe hơi có mui chạy ra. Sau cửa kính
hình như có Frederix (6) và nhà vua ngồi vật ra lưng ghế. Khuôn mặt gầy rộc của
nhà vua có những ánh tím tím, Cái mũ lông đen in một hình bán nguyệt lệch trên
vừng trán trắng bệch, những bộ quân phục ngự lâm Cô-dắc của đoàn hộ tống.
Evgeni đã gần như chạy bổ qua trước mặt những người ngạc
nhiên nhìn. Trong con mắt hắn còn in hình bàn tay nhà vua giơ lên chào rồi
thõng xuống từ mép chiếc mũ lông đen. Trong tai hắn còn vang mãi tiếng chiếc xe
hơi lặng lẽ chạy xa dần và cái nín thinh nhục nhã của đám người đưa tiễn hoàng
đế cuối cùng…
Evgeni từ từ bước lên những bậc thang trong ngôi nhà của
trung đoàn bộ. Hai má hắn run run, cặp mắt hắn khóc đến sưng húp đỏ ngầu, nước
mắt ròng ròng… Lên tới đầu cầu thang tầng thứ hai, hắn hút liền một lúc hai
điếu thuốc rồi lau mặt kính, và ba chân bốn cẳng chạy lên tầng ba.
Viên trung đoàn trưởng đánh dấu trên bản đồ khu vực đại đội
của Evgeni gánh trách nhiệm bảo vệ các cơ quan chính phủ, kể rõ các cơ quan đó,
và cho biết rất tỉ mỉ về địa điểm cùng thời gian đặt gác, thay gác. Cuối cùng
lão nói:
- Ở Cung điện Mùa Đông, chỗ Kerensky…
- Xin ngài đừng đả động gì tới Kerensky! - Evgeni khẽ nói,
nhưng tiếng vẫn vang rất to, mặt hắn nhợt đi như cái xác chết.
- Ngài Evgeni Nicolaevich, phải cố gắng tự chủ mới được…
- Thưa ngài đại tá, tôi xin ngài!
- Nhưng anh bạn thân mến ạ…
- Tôi xin ngài!
- Chà cái máu hoàng bào.
- Ngài ra lệnh phái ngay trinh sát tới nhà máy Puchilov chứ?
- Evgeni thở hổn hển hỏi.
Viên trung đoàn trưởng cắn môi mỉm cười, rồi nhún vai trả
lời:
- Lập tức đi ngay! Và nhất định phải có một sĩ quan phụ
trách trung đội cùng đi.
Evgeni bước ra khỏi trung đoàn bộ với cả một cảm giác trống
rỗng trong tâm hồn, những hồi ức cũ cùng câu chuyện trao đổi với viên trung
đoàn trưởng đè nặng lên người hắn. Hắn về đã gần đến nhà thì gặp một đội tuần
tiễu của trung đoàn Cô-dắc sông Đông số 4 đóng ở Petrograd .
Vài bông hoa héo rũ trên dây hàm thiếc con ngựa lông hồng nhạt của viên sĩ
quan. Một nét cưởi thoáng hiện trên hàng ria trăng trắng của hắn.
- Các vị cứu tinh của Tổ quốc vạn tuế… - Một thân sĩ đã có
tuổi cảm động quá bước từ trên hè đường xuống, vung mũ kêu lên.
Viên sĩ quan đưa tay lên lưỡi trai mũ, chào lại rất lịch sự.
Đội tuần tra cho ngựa chuyển sang nước kiệu. Evgeni liếc nhìn khuôn mặt cảm
động, cái cravat hoa hoét thắt rất cẩn thận và cặp môi ươn ướt của vị thân sĩ
vừa chào toán lính Cô-dắc, rồi hắn cau mày, gù gù cái lưng, lẩn rất nhanh vào
trong nhà.
---------------
Chú thích:
(1) Tức là các Ủy ban binh sĩ được bầu ra trong các đơn vị
quân đội hồi bấy giờ theo sắc lệnh số 1 của Xô viết công nhân và binh sĩ Petrograd (ND).
(2) Kerensky sinh năm 1881 vốn là luật sư ở Saratov, 1914
nghị viên Công đảng rồi nghị viên Đảng xã hội Cách mạng ở Duma Quốc gia. Sau
tháng hai 1917 làm bộ trưởng tư pháp Chính phủ lâm thời rồi bộ trưởng chiến
tranh, 30-7 được đưa lên làm thủ tướng, 10-9 năm ấy trở thành tổng tư lệnh độc
tài. Bị cách mạng tháng mười lật đổ, hắn hóa trang làm đàn bà bỏ trốn, nương
náu ở chỗ Kaledin vùng sông Đông, cuối cùng chạy sang Pháp, rồi Mỹ, tuyên
truyền chống cách mạng. (ND).
(3) Lực lượng cảnh sát vũ trang dưới thời Ivan đệ tứ (1333
- 1547), đàn áp nhân dân một cách rất tàn ác. (ND)
(4) Chỉ giai cấp tư sản (ND).
(5) Phản động theo quan điểm của giai cấp quý tộc đại địa
chủ. Hồi này giai cấp tư sản Nga đã núp bóng giai cấp vô sản lập đổ vua Nga,
chóp bu của giai cấp quý tộc đại địa chủ (ND)
(6) Frederix V. Bá tước, một bộ trưởng trong cung của vua
Nga. (Lời chú của hản tiếng Nga).
11
Hàng ngũ sĩ quan của trung đoàn 14 rất hoan nghênh tin tướng
Kornilov(1) được bổ nhiệm làm tổng tư lệnh mặt trận Tây - Nam.
Họ nói về Kornilov với vẻ yêu qúy và kính trọng như về một
con người có ý chí sắt thép và chắc chắn có khả năng đưa đất nước ra khỏi cái
ngõ cụt mà Chính phủ lâm thời đã đưa nó vào.
Evgeni đón mừng đặc biệt sôi nổi sự bổ nhiệm này. Qua những
sĩ quan dưới quyền trong đại đội cùng vài tên Cô-dắc thân cận, hắn thử dò xem
thái độ của binh sĩ đối với chuyện này như thế nào. Nhưng các tin tức thu lượm
được chẳng làm hắn vui vẻ chút nào. Bọn Cô-dắc chỉ ngậm tăm hoặc trả lời một
cách lãnh đạm cho xong chuyện:
- Đối với chúng tôi thì đằng nào cũng thế thôi…
- Ông ấy là người như thế nào thì có trời biết…
- Nếu ông ấy có những cố gắng để đi tới hoà bình thì tất
nhiên…
- Có lẽ chuyện ông ấy được thăng quan tiến chức như thế cũng
chẳng làm chúng tôi đỡ khổ chút nào!
Vài ngày sau, trong số các sĩ quan giao thiệp nhiều với
những giới quan chức dân sự và quân sự rộng rãi hơn, luôn luôn có những tin đồn
nói rằng hình như Kornilov đang gây áp lực với Chính phủ lâm thời, đòi áp dụng
lại án tử hình ngoài mặt trận và thực hiện nhiều biện pháp kiên quyết có ảnh
hưởng quyết định đối với vận mệnh của quân đội và kết cục của chiến tranh.
Người ta nói rằng Kerensky sợ Kornilov và hình như đang cố tìm một viên tướng
dễ bảo hơn để đảm nhiệm trọng trách tổng tư lệnh mặt trận thay Kornilov. Tên
của vài viên tướng nổi tiếng trong giới quân sự đã được nêu lên.
Ngày 19 tháng bảy mọi người đều kinh ngạc được tin Chính phủ
ra thông cáo bổ nhiệm Kornilov làm tổng tư lệnh tối cao. Viên thượng úy
Atasikov vốn quen biết nhiều trong Ủy ban trung ương Hội liên hiệp sĩ quan.
Chẳng bao lâu sau hắn đã dựa vào những nguồn tin hoàn toàn đáng tin cậy, kể lại
rằng trong một bản báo cáo chuẩn bị gửi lên Chính phủ lâm thời, Kornilov đã
nhấn mạnh sự cần thiết phải thực hiện các biện pháp chủ yếu dưới đây: áp dụng
cách xét xử như các toà án binh ngoài mặt trận đối với các đơn vị quân đội và
thường dân hậu phương khắp các nơi trong nước, có áp dụng án tử hình; khôi phục
lại quyền trừng phạt của các thủ trưởng quân sự; hạn chế trong một phạm vi rất
hẹp họat động của các ủy ban quân nhân trong các đơn vị quân đội…, vân vân…
Ngay tối hôm ấy, trong một cuộc nói chuyện với các sĩ quan
trong đại đội hắn và một số đại đội khác, Evgeni đã gay gắt nêu toạc móng heo
câu hỏi: mọi người sẽ đi với ai?
- Thưa các ngài sĩ quan! - Hắn nói bằng một giọng cố nén vẻ
xúc động. - Chúng ta sống với nhau trong một gia đình hòa hợp. Trong chúng ta,
người nào như thế nào thì tất cả đều biết rõ. Nhưng cho tới bây giờ vẫn còn
nhiều vấn đề rất quan trọng chưa được chúng ta giải quyết dứt khoát. Nói thẳng
ra là hiện nay chúng ta đã thấy hết sức rõ ràng Tổng tư lệnh tối cao và Chính
phủ có thể không đi cùng một đường Chúng ta cần phải đặt thẳng thừng vấn đề
chúng ta đi với ai và chúng ta ủng hộ ai? Nào, chúng ta hãy nói với nhau thật
cởi mở, đừng giấu lòng mình làm gì.
Viện thượng úy Atasikov trả lời trước nhất:
- Tôi sẵn sàng đổ cả máu mình lẫn máu người khác ra ủng hộ
đại tướng Kornilov! Đại tướng là một người có tấm lòng trung thực trong suốt
như pha lê, chỉ riêng đại tướng có khả năng đưa nước Nga ra khỏi bước đường suy
vong. Các ngài hãy xem đại tướng làm những gì trong quân đội? Chính nhờ có đại
tướng mà các thủ trưởng quân sự có phần đỡ bị trói chân trói tay. Chứ trước kia
thì chỉ có các ủy ban quân sự hoành hành ngang dọc, anh anh tôi tôi, cá mè một
lứa, đào ngũ lung tung. Còn gì để đáng nói nữa! Bất cứ ai là người đúng đắn
cũng ủng hộ Kornilov?
Atasikov là một anh chàng chân thì nhỏ nhưng ngực thì lại to
và xúc động đến tận đáy lòng. Sau khi nói xong hắn đưa mắt nhìn bọn sĩ quan
đứng ngồi túm tụm quanh chiếc bàn, và gõ gõ cái “bót” trên hộp thuốc lá ra vẻ
chờ đợi. Mí mắt dưới con mắt bên phải của hắn có một nốt ruồi nâu nâu, phồng
lên bằng một hạt đậu Hà Lan, vì thế mí mắt trên bị vướng không nhắm kín được,
do đó thọat nhìn Atasikov người ta có cảm tưởng như hai con mắt hắn bao giờ
cũng có một nét cười chờ đợi và kẻ cả.
- Nếu phải lựa chọn giữa bọn Bolsevich, Kerensky và Kornilov
thì tất nhiên chúng ta ủng hộ Kornilov.
- Chúng ta khó lòng đoán được Kornilov muốn gì; phải chăng
ông ấy chỉ muốn lấy lại trật tự cho nước Nga thôi, hay còn muốn phục hồi một
cái gì khác nữa…
- Đó không phải là câu trả lời cho một vấn đề có tính nguyên
tãc!
- Không, đó là câu trả lời đấy?
- Nếu đó là một câu trả lời thì dù sao nó cũng không phải là
một câu trả lời thông minh.
- Nhưng ngài sợ cái gì cơ chứ, ngài trung úy? Sợ lập lại chế
độ quân chủ à?
- Điều đó thì tôi không sợ, trái lại còn mong muốn nữa là
khác.
- Thế thì vấn đề là ở chỗ nào?
- Thưa các ngài! - Dongov cất tiếng nói bằng một giọng rắn
rỏi, khàn khàn. Mới đây hắn còn là một tên chánh quản, nhưng vì lập được chiến
công nên mới được đề bạt thiếu úy. - Có gì mà các ngài phải tranh cãi? Xin các
ngài cứ đàng hoàng nói rằng chúng ta, dân Cô-dắc, thì phải bám lấy đại tướng
Kornilov như con nít bám lấy gấu váy mẹ. Cứ nói dứt khoát thẳng thừng, không
chút gì quắt quéo cả! Hễ tách rời đại tướng, là chúng ta đi đứt! Người ta sẽ
vứt bỏ chúng ta như cào một đống phân. Vấn đề đã rõ ràng minh bạch rồi: đại
tướng đi đâu, chúng ta đi đó.
- Thật là chí lý, quả là chí lý!
Atasikov vỗ vai Dongov tỏ ý thán phục, rồi quay hai con mắt
tươi cười nhìn Evgeni chằm chằm. Evgeni cảm động mỉm cười vuốt vuốt nếp quần ở
hai bên đầu gối.
- Vậy thì như thế nào bây giờ, thưa các ngài sĩ quan, các
ngài ataman?- Atasikov cất cao giọng hỏi - Chúng ta ủng hộ Kornilov chứ…
- Còn sao nữa, tất nhiên rồi!
- Dongov đã giải quyết ngay được vấn đề rắc rối.
- Toàn thể giới sĩ quan chúng ta đều đi theo Kornilov!
- Chúng ta không muốn là những nhân vật ngọai lệ.
- Uống mừng Lavre Georgevich(2) người Cô-dắc và người anh
hùng yêu quý của chúng ta, hu-ra?
Bọn sĩ quan phá lên cười, chạm tách uống trà. Câu chuyện
không còn có tính chất căng thẳng như nãy nữa, bắt đầu xoay quanh những chuyện
xảy ra trong mấy ngày gần đây.
- Chúng mình thì lập tức ùa theo ngay tổng tư lệnh tối cao,
song bọn Cô-dắc còn đắn đo đấy.- Giọng Dongov nói có vẻ nghi ngại.
- “Đắn đo” là nghĩa thế nào? - Evgeni hỏi.
- Như thế đấy. Chúng nó đắn đo, có thế thôi… Cái bọn chó đẻ
ấy, chúng nó chỉ sẵn sàng chuồn về nhà với vợ… Chúng nó đã chán cuộc đời chẳng
có gì êm ấm này rồi…
- Nhiệm vụ của chúng ta là phải lôi cuốn bọn Cô-dắc đi theo
mình! - Viên trung úy Chernokulov đấm tay xuống bàn. - Phải lôi cuốn chúng nó!
Chúng ta đeo lon sĩ quan chính là để làm việc đó. Phải kiên nhẫn giải thích cho
bọn Cô-dắc hiểu rằng chúng nó cần phải theo ai.
Evgeni gõ cùi dìa vào cốc. Khi thấy bọn sĩ quan đã chú ý,
hắn nói tách bạch từng tiếng:
- Thưa các ngài, tôi đề nghị các ngài nhớ cho một điều là
công tác của chúng ta hiện nay phải tập trung vào việc giải thích cho bọn
Cô-dắc hiểu tình hình thực tế đang như thế nào, đúng như Atasikov đã nói. Phải
dành giật lấy bọn Cô-dắc, phải lôi chúng ra khỏi ảnh hưởng của các ủy ban quân
nhân. Muốn thế thay đổi thái độ, đại khái như sự thay đổi thái độ của phần lớn
chúng ta sau cuộc chính biến tháng hai, nhưng lần ấy chưa phải đã nhiều. Trước
kia, năm một nghìn chín trăm mười sáu chẳng hạn, tôi có thể cho một thằng
Cô-dắc một trận nhừ tử mà chỉ có thể xảy ra một điều là trong chiến hào nó có
thể nã cho tôi một viên đạn vào gáy. Nhưng sau tháng hai thì phải co mình lại,
vì nếu tôi đánh một thằng ngu xuẩn nào đó thì chúng nó có thể giết tôi ngay tại
chỗ, trong chiến đấu, không cần chờ cơ hội thuận tiện. Bây giờ tình hình đã
hoàn toàn khác trước rồi.
- Chúng ta cần phải, - Evgeni nói dằn từng tiếng, - hòa mình
với bọn Cô-dắc! Tất cả đều do việc ấy quyết định. Hẳn các ngài đã biết rằng bên
trung đoàn Một và trung đoàn Bốn hiện nay đang thế nào rồi chứ gì?
- Một cơn ác mộng!
- Đúng thế đấy, một cơn ác mộng!- Evgeni nói tiếp. - Anh em
sĩ quan bên ấy vẫn tự ngăn cách mình với bọn Cô-dắc bằng bức tường trước kia,
thành thử chúng nó không có đứa nào không lọt vào ảnh hưởng của bọn Bolsevich.
Mà rõ ràng là chúng ta không thoát khỏi những sự việc khủng khiếp đâu. Hai ngày
mồng ba và mồng năm tháng bảy(3) mới chỉ là một lời cảnh cáo nghiêm khắc đối
với những kẻ nhởn nhơ vô tư lự. Một là chúng ta ủng hộ Kornilov và sẽ phải nện
nhau với những đạo quân của cách mạng dân chủ, hai là bọn Bolsevich, sau khi
tập trung thêm lực lượng và mở rộng ảnh hưởng của chúng sẽ làm nổ ra thêm một
cuộc cách mạng nữa. Chúng nó hiện đang nghỉ ngơi lấy sức, tập trung lực lượng,
còn chúng mình thì vô kỷ luật, vô tổ chức… Chẳng nhẽ có thể cứ để như thế hay
sao?! Những tên Cô-dắc đáng tin cậy cần cho chúng ta chính là để chống lại cuộc
biến động sau này đấy…
- Tất nhiên rồi, không có bọn Cô-dắc thì chúng ta chỉ là
những con số không.- Dongov thở dài thườn thượt.
- Đúng đấy, Evgeni!
- Rất đúng nữa là khác!
- Nước Nga đã đặt một chân xuống mồ rồi…
- Cậu tưởng bọn mình không hiểu như thế đấy phỏng? Bọn mình
cũng biết như thế, nhưng đôi khi bất lực chẳng làm gì được nữa, “Mệnh lệnh số
Một”(4) và tờ “Sự thật trong chiến hào”(5) đang gieo rắc những hạt giống của
chúng nó.
- Nhưng chúng ta chỉ trầm trồ đứng ngắm những cái mầm nảy ra
chứ không dẫm nát, không đốt trụi hết đi! - Atasikov quát lên.
- Không đâu, chúng ta không trầm trồ đứng ngắm nhưng chúng
ta bất lực.
- Ngài nói bậy rồi, ngài trung úy ạ! Chúng la chỉ lơ là,
không biết lo thôi?
- Không phải thế?
- Ngài thử chứng minh xem nào
- Tờ “Sự thật” đã bị đánh bại… còn Kerensky thì hẳn chỉ biết
suy nghĩ bằng cái phao câu…
- Sao lại thế nầy… họp chợ hay sao đấy? Không thể thế nầy
được?
Những tiếng kêu thét không đầu không đũa ầm lên một lát rồi
lắng dần. Một viên đại đội trưởng từ nãy rất hết sức lắng nghe Evgeni nói, đề
nghị mọi người chú ý.
- Tôi đề nghị đại úy Litnhitki có thể nói cho hết lời.
- Xin mời!
Evgeni sát sát hai nắm tay vào đầu gối nhọn hoắc, nói tiếp:
- Tôi nói rằng đến lúc đó, tức là trong các trận chiến đấu
sau này, trong nội chiến, và mãi đến bây giờ tôi mới hiểu rằng nội chiến là điều
không thể nào tránh được, thì chúng ta cần phải có những tên Cô-dắc trung
thành. Chúng ta phải vật lộn để giành giật chúng khỏi tay các ủy ban hiện đang
ngả theo bọn Bolsevich. Đó là một việc cần thiết, có quan hệ sống còn đối với
chúng ta! Cần phải biết rằng hễ lại xảy ra những sự biến động thì bọn Cô-dắc
trung đoàn Một và trung đoàn Bốn sẽ bắn chết hết các sĩ quan của chúng.
- Rõ ràng rồi!
- Chúng nó sẽ không ngần ngại gì đâu!
- Và chúng ta sẽ phải học tập kinh nghiệm của họ, một kinh
nghiệm phải nói là rất đau đớn. Những thằng Cô-dắc bên trung đoàn Một và trung
đoàn Bốn, bây giờ còn coi là dân Cô-dắc thế nào được nữa, và sau này chúng ta
sẽ phải đem treo cổ một nửa, nếu không gọn nhất là khử hết một lượt… cỏ dại thì
phải khử cho sạch đồng! Vì thế chúng ta hãy ngăn ngừa đừng để bọn Cô-dắc chỗ
chúng ta phải phạm điều sai lầm mà sau này chúng nó sẽ phải giơ đầu ra hứng lấy
tất cả hậu quả.
Evgeni nói xong thì đến lượt viên đại đội trưởng từ nãy đã
đặc biệt chăm chú nghe hắn nói. Là một sĩ quan chuyên nghiệp có tuổi, được bổ
đến trung đoàn đã chín năm, trong chiến tranh đã từng mang trên mình bốn vết
thương, viên đại đội trưởng nói rằng xưa kia làm sĩ quan Cô-dắc thì rất khổ.
Các sĩ quan Cô-dắc thuộc hạng bị lép vế, bị đối xử tàn tệ, thăng quan tiến chức
rất chậm, và đối với phần lớn các sĩ quan Cô-dắc: quá lắm chỉ làm được đến
trung tá là cùng. Theo ý hắn thì tình hình đó giải thích vì sao bọn chóp bu
trong hàng ngũ sĩ quan Cô-dắc đã không động chân động tay khi chế độ chuyên chế
bị lật đổ. Tuy vậy, hắn vẫn nói rằng cần phải dốc toàn lực ủng hộ Kornilov, giữ
liên hệ chặt chẽ hơn với Kornilov thông qua Hội liên hiệp sĩ quan.
- Cứ để cho Kornilov trở thành một nhà độc tài, đó là con
đường sống còn của các quân khu Cô-dắc. Dưới chế độ của Kornilov có lẽ chúng ta
sẽ được sống khấm khá hơn dưới chế độ vua Nga.
Nửa đêm đã qua từ lâu. Trời đêm trắng bệch trùm lên thành
phố những món tóc rối bù của những đám mây. Qua cửa sổ có thể nhìn thấy cái kim
đen sì trên ngọn tháp tòa nhà của Bộ hải quân và ánh sáng vàng ệch, tràn trề
như nước triều lên của những ngọn đèn.
Bọn sĩ quan trao đổi ý kiến với nhau cho tới khi trời hửng.
Chúng quyết định sẽ nói chuyện với binh sĩ Cô-dắc mỗi tuần ba lần về các vấn đề
chính trị, các cán bộ trung đội được giao nhiệm vụ hàng ngày cho đơn vị tập thể
dục và đọc lời thề để giảm bớt thời gian nhàn rỗi và cố làm cho tinh thần bọn
lính Cô-dắc thoát khỏi không khí chính trị đang gây tan rã.
Trước khi ra về, họ hát bài: “Sông Đông êm đềm, sông Đông
chính giáo, vật mình vật mẩy, sóng cuộn ào ào”, uống hết samova trà thứ mười,
chạm cốc lách cách, nói những lời nâng chén bông đùa.
Ngay lúc sắp tan cuộc Atasikov mới rỉ tai Dongov rồi nói to:
- Bây giờ, để thay món tráng miệng, chúng tôi xin hiến chư
vị một bài hát Cô-dắc cổ. Nào thôi, yên lặng một chút? Và có lẽ mở cửa sổ ra
thì hơn, nếu không khói ghê quá đấy.
Dongov hát một giọng trầm, rất khỏe, dày dạn. Giọng nam cao
của Atasikov thì dịu dàng, dễ nghe lạ lùng. Đầu tiên hai giọng hát còn chập
chững, chưa ăn khớp với nhau, mỗi giọng theo một nhịp riêng, nhưng dần dần
quyện vào nhau mạnh mẽ, rạt rào, làm bài hát có một vẻ đẹp xâm chiếm tâm hồn
người nghe:
Nhưng kiêu hãnh thay
sông Đông chúng ta, sông Đông êm đềm, sông Đông cha quý,
Không hàng phục quân
Islam, sống ra sao cũng chẳng hỏi Moskva
Và nói với đường gươm
sắc ngọt, ta thường chào vào gáy bọn Thổ Nhĩ Kỳ…
Và hàng năm, đồng cỏ
sông Đông,
mẹ yêu của chúng ta
kêu gọi,
Vì chính giáo, vì Đức
mẹ đồng trinh,
Vì sông Đông tự do,
vì tiếng sóng ngày đêm
vang dội.
Người Cô-dắc giết giặc
quên mình…
Atasikov đan mười đầu ngón tay vào nhau, đặt lên đầu gối,
hát những nốt thật cao, từ đầu đến cuối không lạc giọng một lần nào, dù trong
những lúc láy tiếng hát, hắn vượt hẳn lên, làm cho cái giọng trầm cương nghị
của Dongov tụt lại rất xa. Vẻ mặt Atasikov nom hết sức nghiêm trang, và mãi khi
hát gần hết bài, Evgeni mới nhận thấy một giọt nước mắt rất nhỏ lấp loáng một
ánh lành lạnh chạy từ khóe mắt xuống cái nốt ruồi nâu nâu.
Sau khi sĩ quan các đại đội khác đã ra về, và các tên khác
trong đại đội đã đi ngủ cả, Atasikov tới ghé ngồi vào giường Evgeni. Hắn mân mê
hai sợi dây đeo quần xanh xanh đã bạc mầu trên bộ ngực căng phồng, khẽ nói:
- Evgeni ạ, cậu có biết không… Mình yêu sông Đông không thể
tả được, mình yêu tất cả cái nếp sống cổ xưa, lưu lại từ bao nhiêu thế kỷ đến
ngày nay. Đã là dân Cô-dắc thì đàn ông mình cũng yêu, đàn bà mình cũng yêu, yêu
tuốt! Hễ ngửi thấy mùi ngải cứu trên đồng cỏ là mình muốn khóc rồi… Và những
khi hướng dương nở hoa những khi hương thơm trong các vườn nho vừa được tắm
nước mưa toả ra nồng nạc trên sông Đông, mình cảm thấy yêu sâu sắc, yêu đến đau
lòng… Cậu có hiểu không? Thế mà bây giờ mình lại nghĩ rằng, không biết có phải
chúng ta đang lừa dối chính những người Cô-dắc ấy không? Không biết có phải
chúng ta đang dắt họ vào con đường cùng không?
- Cậu định nói gì thế? - Evgeni nói có ý giữ miếng.
Cái cổ của Atasikov nổi bật lên nâu nâu trên cổ chiếc áo
sơ-mi trắng, nom ngây thơ, trẻ dại, đến là đáng thương. Một vành mí mặt quầng
xanh nặng nề đè lên cái nốt ruồi nâu, Evgeni nhìn nghiêng thấy một ánh ươn ướt
trong bên mắt không nhắm hẳn.
- Mình nghĩ rằng không biết những việc như thế nầy có cần
cho bọn Cô-dắc không?
- Nhưng nếu thế thì chúng nó cần gì?
- Mình cũng chẳng hiểu… Nhưng tại sao họ cứ tự nhiên xa rời
bọn mình như thế? Cách mạng tựa như đã chia chúng ta ra làm hai, cừu một bên,
dê một bên, và quyền lợi của chúng ta và của họ cũng tựa như không còn đồng
nhất nữa.
- Cậu phải biết rằng, - Evgeni bắt đầu nói bằng một giọng dè
dặt. - Tình hình đó phản ánh hai trình độ nhận thức khác nhau về các việc xảy
ra. Bọn mình có trình độ văn hóa cao hơn, nên có thể đánh giá sự kiện nầy hay
sự kiện khác một cách có phê phán, còn bọn Cô-dắc thì ở chúng nó cái gì cũng ấu
trĩ, sơ lược. Bọn Bolsevich đã nhồi nhét được vào đầu óc chúng nó ý nghĩ cần
phải chấm dứt chiến tranh, nói đúng hơn là biến chiến tranh thành nội chiến.
Chúng nó xúi giục bọn Cô-dắc chống lại chúng ta. Mà bọn Cô-dắc lại đang mỏi mệt
lại là những kẻ có nhiều thú tính, không có đủ ý thức đạo đức kiên định về
nghĩa vụ và trách nhiệm đối với Tổ quốc như chúng ta, vì thế việc bọn Bolsevich
tìm được một đất gieo hạt thuận lợi là một điều hoàn toàn dễ hiểu. Hơn nữa đối
với chúng nó tổ quốc có nghĩa lý gì đâu? Dù sao đó cũng chỉ là một khái niệm
trừu tượng. "Quân khu sông Đông ở xa mặt trận quân Đức không tiến được tới
đâu" cách suy nghĩ của chúng nó là như thế đấy. Toàn bộ tai họa là ở chỗ
đó. Cần phải giải thích cho chúng nó hiểu đúng đắn rằng nếu biến cuộc chiến
tranh nầy thành nội chiến thì tự nhiên sẽ gây ra những hậu quả như thế nào.
Miệng Evgeni nói thế nhưng trong thâm tâm hắn vẫn cảm thấy
rằng lời nói của hắn không đạt được mục đích gì cả và Atasikov sẽ lập tức lẩn
sâu vào cái vỏ ốc tư tưởng của mình.
Mà đúng là như thế: Atasikov chỉ lầu bầu thêm vài câu chẳng
hiểu nghĩa lý ra sao rồi ngồi lặng đi giờ lâu. Evgeni cố tìm mọi cách nhưng
chẳng làm thế nào hiểu được rằng trong lúc người đồng sự của mình ngồi ngậm tăm
như thế thì đầu óc hắn đang lang thang nơi hang cùng ngõ hẻm nào.
“Đáng phải để nó nói hết ý mới đúng…” - Evgeni tiếc rẻ nghĩ
thầm.
Atasikov chúc hắn ngủ ngon rồi bỏ ra ngoài, không nói thêm
lời nào cả. Trong giây phút, hắn đã muốn cởi mở tấm lòng, đã hơi vén tấm màn
đen mà mỗi người đều dùng để che giấu các tâm tư thầm kín của mình không cho
người khác biết, nhưng hắn đã hạ ngay tấm màn xuống.
Không mò được ra những điều bí mật trong lòng người khác,
Evgeni cảm thấy xao xuyến, tức tối. Hắn hút điếu thuốc, nằm lại một lát, mắt
nhìn đăm đăm vào bóng tối xám xịt, dầy đặc như bông.
Và bỗng nhiên hắn nhớ tới Acxinhia, cùng những ngày nghỉ phép
tràn ngập những nàng là nàng. Rồi hắn ngủ thiếp đi, những ý nghĩ và những mẩu
hồi ức phiến đoạn về những người đàn bà trước kia đã từng gặp hắn trên đường
đời đã giúp hắn lấy lại bình tĩnh.
----------------
Chú thích:
(1) Kornilov (1870 - 1918) một viên tướng trong quân đội
Nga hoàng, làm tổng tư lệnh tối cao dưới Chính phủ lâm thời, tay sai của các
nước đế quốc đồng minh, cầm đầu âm mưu phản động tháng 8-1917. Đến 11-1917 chạy
về vùng sông Đông chỉ huy “Tập đoàn quân tình nguyện” Bạch vệ, bị giết trong
trận chiến đấu tháng 3-1918 ở gần Ekatirinod (nay là Krasnodar) (ND).
(2) Tên của Kornilov
(3) Hai ngày trên đây ghi theo lịch Nga cũ (tương đương
với hai ngày 16 và 18 tháng bảy trên lịch hiện nay). Trong hai ngày này, công
nhân và binh sĩ Peterburg đã biểu tình thị oai phản đối Chính phủ lâm thời (ND)
(4) “Mệnh lệnh số 1” (1-3-1917) của Ủy ban chấp hành xô
viết Petrograd ban hành do áp lực của quần chúng cách mạng, lập những tổ chức
do quần chúng bầu ra trong các đơn vị quân đội và qui định các tổ chức đó có
quyền kiểm soát họat động của các cấp chỉ huy cũ của Nga hoàng. (lời chú của
bản tiếng Nga).
(5) “Sự thật trong chiến hào” tờ báo đấu tranh của những
người Bolsevich (lời chú của bản tiếng Nga).
12
Trong đại đội của Evgeni có một gã Cô-dắc trấn Bukanovskaia
tên là Laguchin Ivan. Lần bầu cử thứ nhất Laguchin đã được chọn làm ủy viên ủy
ban quân sự cách mạng trung đoàn. Trước khi trung đoàn tới Petrograd, Laguchin
không có biểu hiện gì đặc biệt, nhưng trong những ngày cuối tháng bảy, một viên
trung đội trưởng có báo cáo với Evgeni rằng Laguchin thường lui tới bộ phận
quân sự của Xô viết đại biểu công nhân binh sĩ Petrograd, chắc hẳn có liên lạc
gì với Xô viết đó, vì thấy Laguchin thường hay nói chuyện với bọn Cô-dắc trong
trung đội và có ảnh hưởng xấu tới bọn nầy. Trong đại đội đã hai lần có hiện
tượng không nhận phân công canh gác và tuần tiễu. Viên trung đội trưởng kia đã
qui cả hai trường hợp ấy cho tác động của Laguchin đối với bọn Cô-dắc.
Evgeni nghĩ rằng thế nào hắn cũng phải tìm hiểu sát hơn về
Laguchin, để mò mẫm thêm về Laguchin. Nếu gọi anh chàng Cô-dắc nầy lên để có
một cuộc trao đổi cởi mở thì thật là ngu xuẩn và thiếu thận trọng, vì thế
Evgeni quyết định chờ cơ hội. Chảng bao lâu cơ hội ấy đã đến. Trong những ngày
cuối tháng bảy, đến lượt trung đội ba phải bảo vệ ban đêm các dãy phố nằm sát
nhà máy Puchilov.
- Tôi sẽ cùng đi với bọn Cô-dắc. - Evgeni báo trước cho viên
trung đội trưởng, - Ngài bảo đóng cho tôi con ngựa huyền.
Evgeni có hai con ngựa, “đề phòng bất trắc”, như hắn thường
nói. Gã lính hầu giúp hắn mặc áo xong, hắn đi xuống sân. Toàn trung đội đã lên
ngựa. Mọi người tiến qua vài dãy phố trong bóng tối mờ sương với những đốm đèn
như thêu trên màn đêm. Evgeni cố ý cho ngựa đi chậm lại và gọi Laguchin ở phía
sau lên. Laguchin cho ngựa tới gần, rồi quay đầu con ngựa vừa nhỏ vừa xấu, nhìn
viên đại úy ra ý chờ đợi.
- Trong ủy ban của các anh có gì mới không? - Evgeni hỏi.
- Chẳng có gì cả.
- Anh ở trấn nào thế, Laguchin?
- Bukanovskaia.
- Thôn nào?
- Mitiakino.
Lúc này hai con ngựa đã đi song song. Nhân có ánh đèn,
Evgeni liếc nhìn khuôn mặt râu ria xồm xoàm của người lính Cô-dắc. Dưới chiếc
mũ cát-két của Laguchin có thể nhìn thấy vài món tóc mượt, chòm râu quai nón
loăn xoăn chỗ rậm chỗ thưa trên cặp má phinh phính, cặp mắt thông minh, có phần
giảo quyệt nữa là khác lẩn rất sâu dưới hai hàng lông mày vòng cung mọc nhô hẳn
ra.
“Nhìn bề ngoài thì thằng cha này cũng bình thường, chán
ngắt, nhưng không biết ruột gan nó như thế nào? Chắc hẳn nó cũng thù ghét mình
như tất cả những cái gì có liên quan đến chế độ cũ, đến cái gậy của thầy cai
thôi…” - Evgeni nghĩ thầm rồi không hiểu sao tự nhiên muốn tìm hiểu về quá khứ
của Laguchin.
- Đã lập gia đình chưa?
- Thưa có. Đã có vợ và hai con nhỏ.
- Còn công việc làm ăn thì sao?
- Nhà chúng tôi thì công việc làm ăn cái gì? - Laguchin nói
giọng châm biến, và có vẻ nhớ tiếc. - Chúng tôi sinh sống cũng qua quít. Không
con bò cộng thêm anh chàng Cô-dắc thì lại anh chàng Cô-dắc cộng thêm con bò,
suốt đời cứ quanh quẩn quẩn quanh như thế. Đất vùng chúng tôi lại lắm cát. -
Anh ta ngẫm nghĩ một lát rồi nói thêm, giọng nghiêm nghị.
Trước kia Evgeni đã có lần qua trấn Bukanovskaia để ra ga
Sebriakoto. Hắn nhớ lại một cách rất sinh động cái trấn khỉ ho cò gáy nằm tách
rời hẳn đường cái quan này. Phía nam trấn có một đồng cỏ thẳng cánh cò bay, khá
bằng phẳng, nằm giữa những khúc sông Khop chảy ngoằn ngoèo. Hôm ấy, lúc còn
cách địa phận trấn Elanskaia chừng mười hai véc-xta, hắn đã nhìn thấy từ trên
đường sống đồi những mảnh vườn mung lung xanh rờn dưới khoảng đất thấp cùng với
cái tháp chuông cao ngất, trắng bệch như một cái xương cẳng bị gặm nham nhở.
- Vâng chúng tôi nhiều cát lắm. - Evgeni thở dài.
- Có lẽ muốn về nhà lắm rồi phải không?
- Còn sao nữa, thưa ngài đại úy. Tất nhiên là trong lòng rối
bời chỉ mong mau chóng trở về thôi. Chịu khổ chịu sở vì chiến tranh có phải ít
ỏi gì đâu…
- Khó mà được về sớm sủa đấy, người anh em ạ…
- Rồi sẽ được về thôi.
- Nhưng chiến tranh còn chưa chấm dứt cơ mà?
- Chẳng bao lâu sẽ chấm dứt thôi. Chẳng bao lâu sẽ về nhà
thôi. - Laguchin vẫn khăng khăng giữ ý kiến cũ.
- Chúng ta còn phải đánh lẫn nhau nữa chứ, cậu thấy thế nào?
Laguchin không rời hai con mắt khỏi mũi yên ngựa, nín lặng
một lát rồi hỏi:
- Còn đánh nhau với ai bây giờ?
- Thiếu gì những kẻ còn phải đánh… ít nhất cũng có bọn
Bolsevich.
Laguchin lại nín lặng giờ lâu, tựa như anh ta đang thiu thiu
theo tiếng vó ngựa đập rành rọt như nhịp khiêu vũ. Hai người lẳng lặng cho ngựa
đi chừng ba phút. Cuối cùng Laguchin thủng thảng nói tách bạch từng tiếng.
- Chúng tôi chẳng có gì dành giật với họ…
- Thế còn ruộng đất?
- Ruộng đất đã có đủ cho tất cả mọi người.
- Cậu cũng biết rằng bọn Bolsevich muốn làm những gì rồi
chứ?
- Cũng có được nghe đôi chút…
- Theo ý cậu thì cần phải làm gì nếu như bọn Bolsevich kéo
đến vùng chúng ta để chiếm lấy ruộng đất của chúng ta, để biến người Cô-dắc
thành tôi mọi? Cậu cũng đã từng chiến đấu chống quân Đức, bảo vệ nước Nga cơ
mà?
- Quân Đức là chuyện khác.
- Thế còn bọn Bolsevich?
- Có sao đâu, thưa ngài đại úy, - xem ra Laguchin đã quyết
định nói tọac ra. Anh ta vừa nói vừa ngước nhìn lên và cố bắt gặp hai con mắt
của Evgeni. - người Bolsevich sẽ không đến cướp mất mẩu đất cuối cùng của tôi
đâu. Trong tay tôi chỉ vỏn vẹn có một phần đất để cày, họ chẳng cần gì đến
ruộng đất của tôi cả… Còn thí dụ như, nói thế này xin ngài đừng bực mình, ông
cụ nhà ngài có tới một vạn đê-xi-a-chin…
- Không phải một vạn mà là bốn nghìn…
- Vâng được, thì cũng thế thôi, cứ cho là bốn nghìn đi,
nhưng như thế có phải là một mảnh nhỏ đâu? Có thể nói rằng như thế thì còn ra
một trật tự gì nữa? Xin ngài thử nhìn ra khắp nước Nga mà xem, những người như
ông cụ nhà ngài còn quá nhiều nữa là khác. Thế thì ngài thử ngẫm mà xem, thưa
ngài đại úy, mỗi miệng ăn đều đòi có cho nó một miếng bánh. Ngài cũng muốn được
ăn, và bất cứ người nào khác cũng đều muốn được ăn. Ngài biết chuyện gã Di-gan
dạy con ngựa của nó nhịn ăn đấy chứ? Gã bảo không ăn rồi sẽ quen đi. Con ngựa
trung thành vâng lời chủ cố tập cho quen, nhưng đến ngày thứ mười thì về với
ông bà ông vải… Các lề thói dưới thời vua Nga nó ngược đời như thế đấy, đối với
những kẻ khố rách áo ôm lại càng ác nghiệt… Chỉ một nhát, người ta cắt phăng
cho ông cụ nhà ngài bốn ngàn đê-xi-a-chin, ngon như một miếng bánh nướng. Nhưng
ông cụ nhà ngài có ăn bằng hai cổ họng đâu, cũng chỉ có một cổ họng như bọn dân
ngu cu đen chúng tôi thôi. Như thế thì tất nhiên nhân dân phải căm phẫn? Người
Bolsevich, họ chọn rất trúng đích, thế mà ngài lại bảo đánh nhau với họ…
Nghe Laguchin nói, ruột gan Evgeni cứ rối bời bời, nhưng hắn
vẫn cố nhịn. Cuối cùng hắn hiểu rằng mình bất lực, không thể đưa ra một lý lẽ
nào nặng đồng cân để cãi lại, hắn cảm thấy rằng các ý dẫn chứng giản dị, đơn
giản một cách chết người của người lính Cô-dắc đã dồn hắn vào góc tường, và ý
thức mơ hồ về cái sai của mình trước kia bị nén xuống đến nay lại ngoi lên.
Evgeni luống cuống, rồi phát khùng lên.
- Mày là thế nào, Bolsevich phải không?
- Trong chuyện này, cái tên gọi không có gì quan trọng cả… -
Laguchin trả lời, giọng kéo dài, đầy vẻ châm biếm. - vấn đề không phải ở tên
gọi mà ở sự thật. Nhân dân cần có sự thật nhưng trước đây người ta che giấu nó,
chôn vùi nó. Người ta còn nói rằng sự thật đã chết từ lâu rồi.
- Bọn Bolsevich tại Xô viết đại biểu công nhân binh sĩ đã
nhồi nhét cho mày những luận điệu như thế rồi đấy… Xem ra mày lui tới chỗ chúng
nó cũng không phải không có kết quả.
- Chà, thưa ngài đại úy, đầu óc của những kẻ quen chịu đựng
như chúng tôi thì đã có ngay cuộc sống nó nhồi nhét cho rồi. Còn như người
Bolsevich thì họ chỉ làm việc châm ngòi nổ…
- Thôi vứt mẹ những lời như trong chuyện cổ tích ấy đi! Đây
không phải là lúc bỡn cợt! - Giọng Evgeni đầy vẻ tức tối.- Mày hãy trả lời tao
xem: mày vừa nói về đất đai của cha tao và nói chung về đất đai của giai cấp
địa chủ, nhưng đấy là quyền tư hữu. Nếu mày có hai cái áo sơ-mi mà tao chẳng có
cái nào thì theo ý mày, tao phải cướp lấy của mày phải không?
Evgeni không nhìn thấy mặt Laguchin, nhưng nghe giọng nói,
hắn cũng đoán được rằng anh ta mỉm cười.
- Tôi sẽ tự tay cho chiếc sơ-mi thừa. Ngoài mặt trận tôi đã
cho đi không phải một chiếc thừa, mà có độc một cái cũng cho đi, và cứ trần
trục trong chiếc ca-pôt. Nhưng ruộng đất chẳng có ai dứt ruột cho đi bao giờ…
- Thế ruộng đất của mày còn chưa thừa mứa hay sao? Mày còn
chưa có đủ hay sao? - Evgeni to tiếng.
Laguchin tức điên lên, cảm thấy như nghẹt thở. Anh ta tái
mặt di, trả lời gần như quát lên.
- Thế ngài nghĩ rằng tôi chỉ đau lòng cho cái thần xác của
riêng tôi đấy phỏng. Chúng ta đã qua Ba Lan, người ta sống ở bên ấy như thế nào
hử? Ngài có nhìn thấy hay không? Còn những người mu-gích ở chung quanh chúng ta
họ sống như thế nào hử? Tôi thì đã nhìn thấy! Máu trong tim tôi sôi lên! Sao,
ngài nghĩ rằng tôi không biết thương họ đấy phải không? Có lẽ chỉ vì nghĩ tới
chuyện ấy, nghĩ tới người dân Ba Lan, tới mảnh đất đầy đắng cay của họ, mà tôi
đã ốm lên ốm xuống đấy.
Evgeni đã định nói một ý móc mói, nhưng từ chỗ những ngôi
nhà xám xịt, to lù lù của nhà máy Puchilov đã vang ra một tiếng kêu như xé màng
tai: “Bắt lấy nó!”. Tiếng vó ngựa rầm rập, một phát súng nổ ra chối tai, Evgeni
vung roi cho ngựa phi tới.
Cả hắn lẫn Languchin đều phi ngựa cùng một lúc tới chỗ trung
đội xúm đông gần ngã tư. Bọn Cô-dắc xuống ngựa, gươm đập lách cách. Ở giữa có
một người vừa bị chúng bắt đang vùng vẫy lăn lộn.
- Cái gì? Cái gì thế? - Evgeni cho ngựa lao vào giữa đám
người, gầm lên.
- Thằng khốn kiếp ném đá…
- Ném một cái rồi chạy thẳng.
- Cho nó một trận, Arzanov!
- Chà, đồ khốn nạn! Mầy muốn chơi trò ném trộm phải không?
Arzanov, gã hạ sĩ của trung đội, văn ngồi trên yên, cúi
xuống túm cổ một người mặc áo bơ-lu đen không thắt dây lưng. Ba gã Cô-dắc xuống
ngựa vặn ngoặt hai tay người ấy.
- Mày là đứa nào? - Evgeni không tự chủ được nữa, quát lên.
Người bị bắt ngửng đầu lên, cặp môi mím chặt chẳng nói chẳng
rằng trên khuôn mặt nhăn nhó trắng bệch.
- Mày là đứa nào hử? - Evgeni nhắc lại câu hỏi. - Mày ném đá
hử, đồ vô lại? Thế nào? Mày câm à? Arzanov…
Arzanov nhảy phắt trên yên xuống, buông cổ áo người bị bắt
ra, và vung tay đấm vào mặt người ấy.
- Cho nó một trận! - Evgeni quay ngoắt con ngựa lại, ra
lệnh.
Ba bốn gã Cô-dắc đã xuống ngựa đẩy người bị trói ngã dúi
xuống đất, vung roi quật lấy quật để. Laguchin tụt trên yên xuống, chạy đến
trước mặt Evgeni.
- Ngài đại úy! Sao ngài lại làm như thế? Ngài đại úy?
Laguchin nắm chặt lấy đầu gối viên đại úy bằng những ngón
tay run run, quát lên:
- Không thể thế được?
Đây là một con người! Ngài làm gì thế hử?
Evgeni vung dây cương đánh ngựa, không nói gì cả.
Laguchin lại chạy lao tới chỗ bọn Cô-dắc, ôm ngang người
Arzanov, cố lôi tên này ra, hai chân vấp trên mặt đường, vướng cả vào gươm.
Arzanov vừa giằng ra vừa nói:
- Cậu đừng cuống cuồng lên như thế! Đừng cuống cuồng lên! Nó
ném đá vào mình mà lại để nó yên à? Buông ra! Mình còn nói nhẹ nhàng thì liệu
mà biết điều!
Một gã Cô-dắc lưng tháo khẩu súng trường khỏi vai, nện báng
súng vào cái thân hình mềm nhũn nằm lăn dưới đất, mỗi lần bị đánh lại kêu ràn
rạt. Một phút sau, một tiếng kêu trầm trầm, man rợ như tiếng thú vật, vàng trên
mặt đường:
- Quân chó đẻ! Một lũ phản cách mạng! Chúng mày cứ đánh đi!
Ô-ối! A-a-a-a!
Bốp! Bốp! Bốp! - tiếng báng súng vẫn như giã giò.
Laguchin chạy về phía Evgeni, đứng sát hẳn vào đầu gối hắn,
quào móng tay vào má yên, giọng như nghẹt thở:
- Tha cho người ta!
- Xéo ngay!
- Đại úy Litnhitki! Có nghe thấy không? Mày sẽ phải đền tội!
- Tao thì muốn nhổ vào mặt mày! - Evgeni rít lên và thúc
ngựa xô Laguchin.
- Anh em! - Laguchin chạy tới chỗ những tên Cô-dắc đứng
ngoài cuộc và kêu lên. - Tôi là ủy viên ủy ban cách mạng trung đoàn… Tôi ra
lệnh cho anh em: hãy cứu người này khỏi chết! Trách nhiệm… anh em sẽ phải chịu
trách nhiệm! Không còn là cái thời trước kia nữa rồi…
Lòng căm hờn sôi sục làm Evgeni trở nên mù quáng, không còn
có thể cân nhắc phải trái gì nữa. Hắn vung roi quật vào hai cái tai con ngựa,
xông tới sát Laguchin. Hắn chọc thẳng khẩu súng ngắn đen sì, dầu mỡ thối hoăng,
vào mặt Laguchin, rít lên:
- Câm... câm ngay, đồ phản bội! Đồ Bolsevich! Tao bắn chết
mày!
Nhưng hắn vẫn đem hết nghị lực kéo ngón tay khỏi cò súng,
rồi giật mạnh cương cho con ngựa đứng chồm lên, và phóng đi.
Vài phút sau, ba gã Cô-dắc phi ngựa theo hắn. Một người mặc
chiếc áo bơ-lu ướt đẫm dính chặt vào thân, hai chân không động đậy gì nữa, bị
kéo lê giữa hai con ngựa của Arzanov và Lapin. Bị hai tên Cô-dắc xốc nách lôi
đi, người ấy khẽ lắc lư, chân kéo lê trên đá rải đường, cái đầu bị dập nát, máu
me lênh láng, ngặt hẳn ra sau, cái cằm hất ngược trăng trắng giữa hai bên vai
nhô cao lên nhọn hoắt. Gã Cô-dắc thứ ba cho ngựa chạy rời xa một chút. Gã nhìn
thấy ở góc phố có một người đánh xe ngựa đứng dưới ánh đèn, bèn rướn người trên
bàn đạp, cho ngựa chạy nước kiệu tới gần. Gã nói gọn lỏn không biết câu gì, rồi
quật roi ngựa vào ủng một cách đầy ý nghĩa.
Người kia ngoan ngoãn hấp tấp đánh ngay xe ra giữa phố, chỗ
Arzanov và Lapin đứng lại.
Sáng hôm sau, Evgeni vừa tỉnh dậy đã nhận thấy ngay rằng hôm
qua hắn đã phạm một sai lầm rất lớn, không sao cứu vãn được nữa. Hắn cắn môi
nhớ lại cảnh người ném đá đã bị đánh nhừ tử cùng những chuyện xảy ra sau đó
giữa hắn và Laguchin. Hắn cau mày, đăm chiêu, húng hắng ho. Rồi trong khi mặc quần
áo, hắn tự bảo tạm thời không nên động tới Laguchin vội để tránh cho quan hệ
giữa mình với ủy ban cách mạng trung đoàn khỏi trở nên gay gắt, và tốt nhất chờ
khi nào ấn tượng về cuộc đụng độ hôm qua giữa mình với Laguchin đã phai mờ đi
trong đầu óc những tên Cô-dắc có mặt trong lúc đó, rồi sẽ nhẹ nhàng khử hắn đi
cho khỏi vướng chân.
“Như thế gọi là mình đã hoà mình với bọn Cô-dắc đấy…” -
Evgeni tự giễu mình một cách chua chát và sau đó mấy ngày liền hắn vẫn còn bị
ám ảnh bởi ấn tượng khó chịu về những việc xảy ra.
* * *
Sang đầu tháng tám, có lần Evgeni cùng với Atasikov dạo chơi
trong thành phố vào một ngày nắng đẹp. Sau câu chuyện trao đổi ở cuộc họp sĩ
quan, giữa hai người chưa có gì giúp họ giải quyết được sự không nhất trí xảy
ra. Atasikov cứ kín như bưng, và vẫn nung nấu trong lòng những điều suy nghĩ mà
hắn chưa phơi bày ra hết. Đã mấy lần Evgeni tìm cách khêu gợi để Atasikov nói
toạc móng heo, nhưng Atasikov càng khép kín tấm màn bí mật thường thấy ở những
người không muốn cho người khác nhìn thấy rõ chân tướng của mình. Còn Evgeni
thì trong khi tiếp xúc giao du với người khác, bao giờ hắn cũng có cảm tưởng
như sau một cái vẻ phô ra bên ngoài, con người bao giờ cũng còn có một cái gì
khác đôi khi không làm thế nào lần thấy được. Hắn tin chắc rằng bất kỳ người
nào, nếu bị lột cái vỏ bọc ngoài đều lộ rõ một cái nhân lõi chân thực, trần
truồng, không nhuộm thêm một điều giả dối gì. Chính vì thế bao giờ hắn cũng có
cái tật muốn dò dẫm xem có cái gì bị giấu sau cái bề ngoài thô bạo, khắc khổ,
gan dạ liều lĩnh, ngang tàng láo xược, sung sướng hay vui tươi của mọi người.
Lần này, trong khi nát óc về Atasikov, hắn chỉ đoán ra một điều là Atasikov
đang đau khổ tìm cách giải quyết mối mâu thuẫn đang vấp phải là kết hợp cái
chất Cô-dắc với cái chất Bolsevich. Giả thiết đó đã làm hắn thôi không tìm cách
gần gụi Atasikov nữa, và cứ giữ một thái độ xa xa lánh lánh.
Hai người đi trên đại lộ Nepsky, lâu lâu mới trao đổi vài
câu vô vị.
- Ta vào ăn chút gì đi? - Evgeni đưa mắt chỉ cái cửa một
tiệm ăn và mời Atasikov.
- Ăn thì ăn. - Atasikov nhận lời.
Hai người vừa bước vào đã đứng dừng lại, đưa mắt nhìn quanh
có vẻ như đành chịu bó tay; tất cả các bàn đều đã có người ngồi.
Atasikov quay người định bỏ đi thì một thân sĩ béo tốt, ăn
mặc đĩnh đạc bước tới kính cẩn ngả chiếc mũ quả dưa. Ông ta vốn ngồi ở một
chiếc bàn bên cạnh cửa sổ cùng với hai bà sang trọng và từ nãy đã chăm chú nhìn
hai người.
- Xin hai ngài thứ lỗi! Mời hai ngài vào ngồi bàn chúng tôi,
không biết như thế có tiện không? Chúng tôi ra ngay đây. - Vị thân sĩ nhe hai
hàm răng thưa nâu xịt vì khói thuốc, mỉm cười đưa tay mời hai người vào. - Tôi
sung sướng được có dịp giúp đỡ các ngài sĩ quan. Các ngài là niềm kiêu hãnh của
chúng tôi.
Hai bà ngồi ở bàn cùng đứng dậy. Một người cao lớn sửa lại
bộ tóc đen. Người kia trẻ hơn xoay xoay chiếc dù nhỏ đứng chờ.
Hai viên sĩ quan cảm ơn vị thân sĩ có lòng tốt nhường cho
mình bàn ăn rồi đi tới bên cửa sổ. Nắng xuyên qua tấm rèm cửa in lên trên khăn
bàn hình những chiếc kim vàng. Những đoá hoa tươi cắm ở các bàn toả ra một mùi
hương thanh thanh, ngây ngất, át cả mùi các món ăn.
Evgeni gọi món cá om với kvas và lá cải ướp đá. Trong khi
chờ đợi hắn rút trong bình ra một đóa sen cạn nửa vàng nửa đỏ, mơ màng dứt từng
cánh hoa. Atasikov lấy khăn tay lau vừng trán đẫm mồ hôi, hai con mắt lim dim
mệt mỏi, cứ dán vào những đốm nắng nhảy múa trên con dao đặt ở bàn bên, và chốc
chốc hắn lại nháy mắt.
Hai gã ăn chưa xong đã thấy hai viên sĩ quan bước vào tiệm
ăn, mồm miệng bô bô.
Trong khi đưa mắt nhìn quanh tìm một bàn chưa có người ngồi,
tên đi đầu quay về phía Evgeni một bộ mặt rám nâu rất đều. Hai con mắt đen xếch
của hắn sáng lên sung sướng.
- Evgeni! Cậu đấy à?- Viên sĩ quan vừa bước tới vừa kêu lên,
giọng đầy tự tin, không chút gì e ngại.
Nhìn hai hàm răng trắng lóa nham nhở dưới hàng ria đen của
hắn, Evgeni nhận ra tên đại úy Kalmykov còn gã đi sau hắn là Trubov.
Bốn người bắt tay nhau rất chặt. Evgeni giới thiệu hai bạn
đồng sự của hắn với Atasikov rồi hỏi:
- Có gì run rủi hai cậu đến đây thế?
Kalmykov vê vê một món ria, hất đầu về phía sau, đưa mắt
nhìn quanh rồi nói:
- Hai chúng mình đi công vụ đây. Lát nữa mình sẽ kể cho cậu
nghe. Cậu hãy cho mình biết về cậu đã. Cậu sống ở trung đoàn Mười bốn như thế
nào hả?
Cả bốn cùng bước ra khỏi tiệm ăn. Kalmykov và Evgeni đi chậm
lại, vừa đến một cái ngõ là rẽ ngay vào. Nửa giờ sau họ đã ra khỏi những khu
phố ồn ào, vừa đi vừa thì thầm nói chuyện với nhau, mắt lấm lét nhìn quanh…
- Quân đoàn Ba của bọn mình hiện nay đang nằm trong lực
lượng dự bị của Mặt trận Rumani.- Kalmykov kể bằng một giọng sôi nổi.- Mười
ngày trước đây, mình đã nhận được lệnh của trung đoàn trưởng: bàn giao đại đội
rồi cùng với trung úy Trubov lên sư đoàn bộ nhận nhiệm vụ mới. Đại tá M. ở ban
tác chiến, cậu có biết tay ấy đấy, đã nói riêng cho mình biết rằng mình phải
lập tức lên gặp tướng quân Krymov. Mình bèn cùng với Trubov lên quân đoàn bộ.
Krymov tiếp mình và sau khi biết rằng người ta đã cử một sĩ
quan như thế nào lên gặp ngài, tướng quân đã tuyên bố tọac móng heo như thế
nầy: “Trong chính quyền đang có những người cố tình đưa nước Nga đến chỗ chết.
Thế nào cũng phải thay đổi các cấp chóp bu trong Chính phủ, thậm chí thay cả
Chính phủ lâm thời bằng một nền độc tài quân sự”. Tướng quân đã nêu Kornilov
như một người có thể được đề cử, rồi bảo mình lên Petrograd
nhận nhiệm vụ của Ủy ban trung ương Hội liên hiệp sĩ quan. Hiện nay ở đây đã
tập trung được vài trăm sĩ quan đáng tin cậy. Cậu có hiểu vai trò của chúng ta
bây giờ là gì không? Ủy ban trung ương Hội liên hiệp sĩ quan đang tiếp xúc với
Hội đồng Hội liên hiệp các quân nhân Cô-dắc chúng ta để tổ chức những tiểu đoàn
xung kích ở các ga đầu mối và các sư đoàn. Tất cả sẽ có ích trong một tương lai
không xa đâu…
- Tình hình rồi sẽ đi tới đâu? Cậu thấy thế nào?
- Rõ cái cậu này! Chẳng nhẽ cậu sống ở đây mà không tìm hiểu
được cục diện hiện nay à? Đứt đuôi con nòng nọc là thế nào cũng sẽ có một cuộc
đảo chính và Kornilov sẽ lên nắm chính quyền. Vì quân đội hoàn toàn ủng hộ
Kornilov. Ở chỗ chúng mình anh em nghĩ như thế này: hiện nay có hai lực lượng
ngang sức nhau là Kornilov và bọn Bolsevich. Kerensky thì nằm bẹp giữa hai lực
lượng ấy, như giữa hai tấm đá cối xay, cứ để cho hắn ngủ ngon trên giường của
mụ Alixa(1), cho hắn hưởng cái thú nhất dạ đế vương. - Kalmykov nín lặng một
lát rồi đăm chiêu nghịch nghịch dây ngù của thanh gươm và nói. - Thật ra chúng
mình chỉ là những quân tốt trên bàn cờ… mà những quân tốt thì chẳng làm thế nào
biết được bàn tay chơi cờ sẽ đẩy mình tới đâu… Như mình đây chẳng hạn, mình
không hình dung được tất cả những việc xảy ra trong đại bản doanh. Mình chỉ
biết rằng giữa các ông tướng: Kornilov, Lucomsky, Romanovsky, Krymov, Denikin,
Kaledin, Erdeli và nhiều ông khác đang có một mối liên hệ bí mật, một sự thỏa
thuận nào đó…
- Nhưng còn quân đội… không biết toàn thể quân đội có đi
theo Kornilov cả không?- Evgeni hỏi, chân hắn bước mỗi lúc một nhanh.
- Bọn lính tráng thì tất nhiên chúng nó sẽ không theo đâu.
Nhưng bọn mình sẽ lôi cổ chúng nó theo.
- Cậu có biết rằng dưới áp lực của cánh tả, Kerensky đang
định cách chức tổng tư lệnh tối cao không?
- Hắn chẳng dám đâu! Nếu thế thì chỉ hôm sau người ta đã bắt
hắn về quì gối chịu tội. Ủy ban trung ương Hội liên hiệp sĩ quan đã tuyên bố
với hắn quan điểm của mình một cách khá kiên quyết rồi.
- Hôm qua Hội đồng liên hiệp các quân nhân Cô-dắc đã cử một
số đại biểu lên gặp Kerensky. - Evgeni mỉm cười nói. - Các đại biểu đã tuyên bố
rằng dân Cô-dắc không cho phép triệt hồi Kornilov đâu, dù mới chỉ có ý nghĩ như
vậy cũng không được.
- Cậu có biết hắn đã trả lời như thế nào không? “Đó chỉ là
những lời rêu rao. Chính phủ lâm thời không có ý làm một việc gì đại lọai như
thế đâu”. Hắn cố trấn an công luận nhưng đồng thời lại liếc mắt đưa tình với
Ban chấp hành Xô viết công nhân binh sĩ như một con đĩ.
Kalmykov vừa đi vừa rút cuốn nhật ký dã chiến của sĩ quan và
đọc to:
- “Hội nghị các nhà hoạt động xã hội xin gửi lời chào mừng
tới Ngài, nhà lãnh đạo tối cao của quân đội Nga. Hội nghị tuyên bố rằng tất cả
các mưu đồ gây thương tổn cho uy tín của Ngài trong quân đội và nhân dân Nga
đều phải coi là những hành vi tội ác, và hội nghị thống nhất ý kiến với các sĩ
quan, các binh sĩ có huân chương và nhân dân Cô-dắc. Trong giờ phút thử thách
nghiêm trọng và nặng nề này toàn thể những người biết suy nghĩ ở nước Nga đều
hy vọng và tin tưởng ở Ngài. Cầu Chúa giúp đỡ Ngài trong kỳ tích vĩ đại của
Ngài tổ chức lại một quân đội hùng mạnh và cứu nước Nga! Rosdianko”. Có lẽ như
thế đã đủ rõ rồi chứ? Hoàn toàn không thể nói đến chuyện triệt chức Kornilov
nữa rồi… Phải, thế hôm qua Tổng tư lệnh tối cao đến đây cậu có được nhìn thấy không?
- Không, mãi đến đêm mình mới ở làng Traskoie về.
Kalmykov cười nhe cả hai hàm răng đều đặn và cặp lợi hồng
hồng, nom tràn trề sức khỏe. Cặp mắt lươn của hắn nheo lại, hàng ngàn vết nhăn
li ti tỏa ra như mạng nhện từ hai đuôi mắt.
- Một cuộc đón tiếp cổ điển! Đội bảo vệ là một đại đội kỵ
binh Turkestan . Một đoàn xe hơi mang súng máy.
Tất cả đều về Cung điện Mùa Đông. Một sự cảnh cáo kiểu như vậy thì không thể
theo nghĩa nào khác… Hà-hà-hà, nếu như cậu được nhìn thấy những bộ mặt dưới
những chiếc mũ lông lồm xồm ấy nhỉ? Ấn tượng thật là độc đáo.
Hai sĩ quan đi một vòng khu phố Moskovsko-Nacsky rồi chia
tay.
- Evgeni ạ, hai chúng mình phải giữ liên lạc với nhau mới
được. - Lúc chia tay Kalmykov nói. - Đã sắp phải sống một thời ly loạn rồi.
Phải đứng cho vững, không khéo thì lộn cổ xuống ao đấy!
Evgeni đi rồi, hắn còn quay nghiêng người, gọi với theo:
- Mình quên không nói cho cậu biết. Cậu còn nhớ Merkulov ở
chỗ chúng ta trước không? Cậu họa sĩ ấy mà?
- Có chuyện gì thế?
- Bị giết hồi tháng năm rồi.
- Không thể thế được!
- Nhưng đúng là bị giết rồi đấy, rất bất ngờ. Không thể nào
có một cái chết ngu xuẩn hơn được. Một quả lựu đạn nổ ngay trong tay gã trinh
sát, thằng cha bị mất hai tay, từ khuỷu trở xuống, nhưng Merkulov thì bọn mình
chỉ thấy còn một phần ruột gan và cái ống nhòm “Zeiss” nát vụn. Thần chết đã
tha cho cậu ấy được ba năm.
Kalmykov còn kêu lên không biết những gì nữa, nhưng gió chợt
dậy lên ầm ầm, bụi xám cuộn lên, Evgeni chỉ nghe thấy vài tiếng cuối cùng mất
hết thanh sắc. Hắn khoát tay bỏ đi, thỉnh thoảng lại ngoái đầu lại.
--------------
Chú thích:
(1) Alixa: Alexandrdra Fedorovna, vợ của Nicolai đệ nhị
(trước khi lấy chồng là công chúa Alixa Ghétxenskaia) (Lời chú của bản tiếng
Nga).
13
Ngày mồng sáu tháng tám, tướng Lucomsky, tổng tham mưu trưởng
Bộ tư lệnh tối cao được tướng Romanovsky, tư lệnh hậu cần thứ nhất của Đại bản
doanh chuyển cho mệnh lệnh điều quân đoàn kỵ binh số ba cùng với sư đoàn
Tuzemnaia(1) về tập trung ở khu rừng Neven - Sokolniki - Velikie Luki.
- Sao lại chọn đúng vào khu vực này? Các đơn vị này đang
thuộc lực lượng dự bị trên mặt trận Rumani cơ mà? - Lucomsky thắc mắc hỏi.
- Thưa ngài Alexandr Sergeevich, tôi không được rõ. Tôi chỉ
truyền đạt lại với ngài một cách chính xác lệnh của Tổng tư lệnh tối cao.
- Ngài đã nhận được lệnh này lúc nào.
- Hôm qua. Lúc mười một giờ đêm, Tổng tư lệnh tốt cao đã gọi
tôi lên và ra lệnh báo cáo với ngài sáng hôm nay.
Romanovsky đi đi lại lại bên cửa sổ, những bước chân của lão
đều đặt mũi bàn chân xuống trước. Rồi lão đứng lại trước tấm bản đồ chiến lược
Trung Âu chiếm nửa bức tường trong phòng làm việc của Lucomsky. Quay lưng về
phía Lucomsky, lão xem bản đồ một cách quá chăm chú và nói:
- Ngài nên tới hỏi Tổng tư lệnh tối cao cho rõ… Tổng tư lệnh
tối cao đang có nhà đấy.
Lucomsky quơ mấy tờ giấy trên bàn, xô chiếc ghế bành sang
bên, đi ra với những bước chân quá rắn rỏi thường thấy ở những quân nhân có
tuổi đang phát phì. Ra đến cửa phòng, lão nhường cho Romanovsky ra trước và nói
như tự mình trả lời các ý nghĩ của mình.
- Đúng đấy. Cũng phải thế.
Lão đến phòng Kornilov thì thấy một tên đại tá cao lênh
khênh chân cẳng rất dài, bước trong đó ra. Tên này Lucomsky không quen. Hắn
cung kính né ra nhường đường rồi đi dọc theo hành lang; chân rõ ràng khập
khiễng, một bên vai bị thương nhô lên nom vừa buồn cười vừa đáng sợ.
Kornilov chống hai bàn tay đặt xiên xiên trên bàn, hơi ngả
người về phía trước, nói với một sĩ quan có tuổi đứng trước mặt hắn.
- Cần có thời cơ đã. Ngài hiểu ý tôi chứ? Tôi đề nghị đến
được Pskov thì
báo tin cho tôi biết ngay. Ngài có thể ra được rồi.
Kornilov chờ viên sĩ quan kia ra xong, khép cửa lại rồi ngồi
xuống một chiếc ghế bành, cử chỉ rắn rỏi, rất trẻ. Hắn đẩy cho Lucomsky một
chiếc ghế rồi hỏi:
- Ngài đã nhận được qua Romanovsky mệnh lệnh của tôi về việc
điều động Quân đoàn ba rồi chứ?
- Bẩm đã. Tôi cũng đến thưa với Tổng lư lệnh tối cao về vấn
đề đó. Không hiểu sao ngài lại chọn khu vực đã được chỉ định làm nơi tập trung
cho quân đoàn này?
Lucomsky chăm chú nhìn bộ mặt ngăm ngăm đen của Kornilov, bộ
mặt bí hiểm, gan lì theo kiểu người châu Á, với những vết nhăn quen thuộc hằn
chéo trên má và bộ ria thưa thớt chảy xễ từ mũi xuống hai bên mép rắn rỏi. Trái
ngược với cái vẻ tàn nhẫn, nghiêm khắc chung của bộ mặt, chỉ có một món tóc nhỏ
xõa xuống trán, nom có một cái gì của con nít.
Kornilov chống khuỷu tay, đưa một bàn tay nhỏ nhắn, xương
xương lên đỡ cằm. Hắn nheo hai con mắt rất sáng, xếch như mắt người Mông Cổ, sờ
tay vào đầu gối Lucomsky và trả lời:
- Tôi muốn tập trung kỵ binh không phải chỉ đặc biệt dùng
cho mặt trận miền Bắc, mà là thu gọn vào một khu vực để khi cần có thể dễ dàng
ném lên mặt trận miền Bắc cũng được mà ném sang mặt trận miền Tây cũng được.
Theo ý tôi thì khu vực đã chọn có nhiều điều kiện nhất để thỏa mãn yêu cầu đó.
Ngài có ý kiến khác à? Ý kiến của ngài như thế nào?
Lucomsky nhún vai không hiểu ý muốn nói gì.
- Chúng ta không có lý do gì để phải lo về phía mặt trận
miền Tây. Tốt nhất là nên tập trung kỵ binh vào khu vực Pskov .
- Pskov
à? - Kornilov ngả hẳn người về phía trước, hỏi lại rồi cau mày, he hé cặp môi
nhợt nhạt mỏng đính, lắc đầu ra vẻ không đồng ý. – Không! Khu vực Pskov không thích hợp
đâu.
Lucomsky đặt tay lên hai tay ghế bành, cử chỉ mệt mỏi, già
nua. Lão thận trọng chọn từng tiếng, nói:
- Thưa ngài Larvơ Georgevich, tôi sẽ xin lập tức gửi ngay
những mệnh lệnh cần thiết, nhưng tôi vẫn cảm thấy như ngài còn có điều gì chưa
cho biết hết… Khu vực ngài chọn để tập trung kỵ binh rất tốt trong trường hợp
cần thiết phải điều kỵ binh về Petrograd hay
Moskva. Còn đối với mặt trận miền Bắc thì cách bố trí kỵ binh như thế không đảm
bảo, với lý do duy nhất là sẽ khó vận động. Nếu tôi không nhầm và nếu thật quả
ngài còn có điều gì chưa cho biết hết thì tôi xin đề nghị, một là ngài cho tôi
ra mặt trận, hai là ngài cho tôi biết toàn bộ các giả thiết của ngài. Một người
tổng tham mưu trưởng chỉ có thể ở lại cương vị của mình một khi được tổng tư
lệnh hoàn toàn tin cậy.
Kornilov cúi đầu lắng nghe một cách căng thẳng. Cặp mắt sắc
ngọt của hắn nhận thấy rằng tuy ngoài mặt Lucomsky vẫn lạnh như tiền, nhưng tâm
trạng xao xuyến của lão vẫn còn hiện ra bằng một ánh chỉ hơi hồng hồng, phải
nhìn kỹ lắm mới thấy được. Kornilov đắn đo vài giây rồi trả lời:
- Ngài nói đúng đấy, quả thật cũng có vài điều cân nhắc mà
tôi còn chưa nói với ngài… Xin ngài cứ gửi đi những mệnh lệnh về việc điều động
kỵ binh và hỏa tốc triệu tập tướng quân Krymov, tư lệnh Quân đoàn ba đến đây.
Rồi sau khi ở Petrograd về, tôi sẽ nói tường
tận để ngài rõ. Ngài Alexandr Sergeevich ạ, ngài có thể tin rằng tôi không muốn
giấu ngài điều gì đâu. - Kornilov nhấn mạnh mấy tiếng cuối cùng rồi chợt nghe
tiếng gõ cửa, bèn quay phắt người lại.
- Cứ vào!
Phó chính ủy Đại bản doanh(2) Phôn Vidin bước vào cùng một
viên tướng người nhỏ bé, tóc hơi bạc. Lucomsky đứng dậy. Trong khi đi ra, lão
nghe thấy Kornilov trả lời câu hỏi của Phôn Vidin bằng giọng gay gắt:
- Bây giờ tôi không có thì giờ để xét lại cái án của tướng
Minlơ đâu. Cái gì? Phải, tôi đi ngay đây.
Sau khi ở chỗ Kornilov về, Lucomsky ngồi giờ lâu bên cửa sổ.
Lão vuốt vuốt chòm râu hoa râm nhọn như cái nêm, đăm chiêu
suy nghĩ, mắt mơ màng nhìn làn gió liếm lên những bộ tóc bù xù của những cây dẻ
mốc trong vườn và làm gợn sóng lớp cỏ nhấp nhô lấp loáng dưới nắng.
Một giờ sau bộ tư lệnh Quân đoàn kỵ binh số ba đã nhận được
lệnh chuyển quân do tổng tham mưu trưởng Bộ tư lệnh thảo ra. Ngay hôm ấy, tướng
Krymov cũng nhận được một bức điện mật mã triệu tập về Đại bản doanh. Trước
đây, Krymov đã theo ý Kornilov từ chối không nhận lệnh đề bạt làm tư lệnh Tập
đoàn quân số II.
Ngày mồng chín tháng tám, Kornilov đi một chuyến xe lửa đặc
biệt tới Petrograd, có một đại đội kỵ binh Turkestan
hộ vệ.
Hôm sau trong Đại bản doanh có tin đồn Tổng tư lệnh tối cao
bị cách chức, thậm chí bị bắt, nhưng sáng ngày mười một, Kornilov lại trở về
Mogilov. Vừa về tới nơi, hắn cho mời ngay Lucomsky tới gặp hắn. Sau khi đọc qua
các bức điện và thông báo, hắn sửa lại rất cẩn thận cái cổ tay áo giả trắng
bong nổi bật trên bàn tay nhỏ nhắn màu ôliu, rồi lại sờ lên cổ áo. Những cử chỉ
hấp tấp ấy để lộ cả một tâm trạng hồi hộp chưa từng thấy ở hắn bao giờ.
- Bây giờ chúng ta đã có thể nói nốt câu chuyện bỏ dở hôm nọ
được rồi. - Kornilov khẽ nói. - Tôi muốn trình bày lại các ý cân nhắc đã bắt
tôi phải điều quân đoàn ba về Petrograd , các ý
cân nhắc này tôi đã không nói được với ngài. Ngài cũng biết rằng hôm mồng ba
tháng tám, khi tôi còn ở Petrograd dự cuộc họp của hội đồng Chính phủ, Kerensky
và Savilkov(3) đã báo trước cho tôi biết rằng đừng nên đả động tới những vấn đề
quốc phòng đặc biệt quan trọng vì theo lời họ trong số các Bộ trưởng có những
con người không đáng tin cậy. Tôi là Tổng tư lệnh tối cao mà trong khi báo cáo
trước Chính phủ lại không thể nói về các kế họach tác chiến, vì chẳng có gì đảm
bảo rằng vài ngày sau bộ Tổng tư lệnh của quân Đức sẽ không được biết về những
điều nói ra! Thế mà cũng là Chính phủ đấy? Như thế chẳng nhẽ tôi dám tin rằng
Chính phủ này sẽ cứu nước nhà qua cơn nguy biến hay sao? - Kornilov bước những
bước rắn rỏi đi nhanh ra cửa, khóa chặt lại rồi quay vào đi đi lại lại trước
bàn, nói giọng cảm động. - Để cho những con sên, con ốc ấy nắm quyền điều khiển
đất nước thì thật là đau khổ, nhục nhã. Thiếu ý chí, bạc nhược, không có năng
lực, do dự, nhiều khi chỉ là đê tiện, đó chính là các “đức tính” chi phối với
các hành động của cái mà tôi xin phép cứ gọi là “chính phủ”. Với sự giúp đỡ hào
hiệp của những ngài như Chernov(4)… bọn Bolsevich sẽ quét bay Kerensky đi… Đấy,
ngài Alexandr Sergeevich xem, nước Nga đang lâm vào một tình thế như vậy đấy.
Dựa theo những nguyên tắc mà chính ngài cũng biết, tôi muốn ngăn ngừa cho Tổ
quốc khỏi những cuộc biến loạn mới. Tôi đã điều động Quân đoàn ba là để đến
tháng tám kéo nó về gần Petrograd , và nếu bọn
Bolsevich nổi dậy thì chúng ta sẽ trấn áp lũ phản quốc ấy một cách xứng đáng.
Tôi đã trao cho tướng quân Krymov trách nhiệm trực tiếp chỉ huy cuộc hành binh.
Tôi tin chắc rằng trong trường hợp cần thiết ông ta sẽ không ngần ngại treo cổ
tất cả những kẻ trong Xô viết đại biểu công nhân và binh sĩ. Chính phủ lâm
thời… Được, chúng ta hãy chờ xem… Tôi không có gì mưu toan cho mình đâu. Cứu
lấy nước Nga… dù sao cũng phải cứu cho kỳ được bằng bất cứ giá nào!
Kornilov bỗng dừng lại trước mặt Lucomsky và bất thần hỏi
độp một câu:
- Ngài có tin tưởng như tôi rằng chỉ những biện pháp như thế
mới đảm bảo được tương lai cho đất nước và cho quân đội hay không? Ngài có đi
với tôi đến cùng hay không?
Lucomsky đứng dậy, lão cảm động nắm lấy bàn tay khô gầy,
nóng ran của Kornilov.
- Tôi hoàn toàn tán thành quan điểm của ngài? Tôi sẽ đi đến
cùng. Cần phải suy nghĩ cân nhắc rồi ra đòn. Xin ngài cứ trao trách nhiệm cho
tôi, ngài Lavrơ Georgievich.
- Tôi đã thảo ra kế họach. Đại tá Lebedev và đại úy Rozenko
đang nghiên cứu các chi tiết. Còn ngài thì ngài Alexandr Sergeevich ạ công việc
của ngài đã ngập đến tai rồi còn đâu. Ngài cứ tin ở tôi, chúng ta sẽ còn có thì
giờ bàn bạc với nhau tất cả, và nếu cần sẽ có những chỗ uốn nắn cho thích hợp.
Mấy hôm đó, Đại bản doanh có một nhịp sống sôi sục. Ngày nào
cũng có những tên sĩ quan mặt đen xạm vì nắng gió, trong những chiếc áo quân
phục đầy bụi, từ các đơn vị ở các mặt trận đến dinh Tổng đốc Mogilov xin góp
phần giúp đỡ. Cũng có những tên đại diện của Hội liên hiệp sĩ quan và của Hội
đồng liên hiệp các quân nhân Cô-dắc quần áo bảnh bao, những tên sĩ quan liên
lạc của Kaledin từ vùng sông Đông tới, Kaledin là viên ataman ủy nhiệm của quân
khu sông Đông. Ngoài ra còn có những kẻ không phải là quân nhân cùng đủ mọi thứ
“khách” không thiếu gì những loài diều quạ chuyên rỉa thây thú chết, từ xa đã
đánh hơi thấy mùi máu ngập ngụa, đã nhìn thấy trước cái bàn tay sắt sẽ thâu tóm
mọi mạch máu trong nước, bèn đổ xô đến Mogilov với hy vọng kịp chộp được một
miếng mồi nếu Kornilov chiếm được chính quyền. Trong Đại bản doanh, người ta
thường nêu tên hai người; Daivoko và Aladin, được coi như thân cận nhất với
Tổng tư lệnh tối cao. Daivôcô là một tên lính hầu cũ của Kornilov, một địa chủ
giàu có, một tay đầu cơ lớn, còn Aladin là một tên bảo hoàng đến chân lông kẽ
tóc. Trong giới quân nhân có những tin đồn cho rằng Kornilov đã rơi vào vòng
vây của những kẻ phiêu lưu. Nhưng trong những giới rộng rãi: sĩ quan, học sinh,
quân võ bị, và các nhân vật bảo hoàng, ý kiến chiếm ưu thế cho rằng Kornilov là
lá cờ đáng tin cậy trong sự nghiệp khôi phục nước Nga xưa, đã sụp đổ trong
tháng hai. Vì thế từ khắp nơi những kẻ thiết tha mong mỏi phục hưng chế độ quân
chủ đều đổ xô đứng dưới lá cờ đó.
Ngày mười ba tháng tám. Bầu trời như đúc bằng một chất nhôm
xanh phớt. Ngay giữa đỉnh đầu có một đám mây đen lồm xồm với những đường viền
màu tím ngắt. Từ đám mây ấy, một trận mưa tốt lành chiết xạ ánh sáng thành
những sắc cầu vồng rực rỡ tạt chéo xuống đoàn tàu chạy ầm ầm trên đường sắt,
xuống cánh rừng úa vàng đẹp như trong thần thọai, xuống những đường nét thanh
thanh như tô bằng mầu nước viền quanh những cây bạch dương đằng xa, xuống khắp
một mảnh đất đang phô những sắc màu ảm đạm của một ngày sắp sang thu.
Đoàn tầu ném loang loáng không gian về phía sau, kéo dài một
dải khói đỏ, nom như một cái đuôi áo rất dài. Một viên tướng nhỏ nhắn, quân
phục màu ka-ki, huân chương thánh Gioóc, đứng ở cửa sổ một toa xe. Viên tướng
nheo cặp mắt lá dăm đen xếch, nhô đầu qua cửa sổ. Những giọt mưa bốc hơi rơi
hào phóng xuống bộ mặt rám nắng từ lâu và bộ ria gió thổi phần phật hất ra sau
đầu món tóc xõa trước trán như tóc con nít.
---------------
Chú thích:
(1) Dịch nghĩa là “sư đoàn địa phương” gồm toàn người
thiểu số. (ND)
(2) Sau cách mạng tháng hai trong quân đội Nga đã có chế
độ chính ủy, nhưng không giống bây giờ (ND)
(3) Savilkov (1879 - 1925) Một nhân vật đầu não của Đảng
xã hội dân chủ Nga. Sau Cách mạng tháng hai, làm Thứ trưởng chiến tranh trong
Chính phủ Kerensky. Theo đề nghị của hắn, ngoài mặt trận đã phục hồi án tử
hinh. Sau Cách mạng tháng mười, trở thành một trong những kẻ thù hung hãn nhất
của Chính quyền Xô viết cấu kết với Kaledin, Kornilov, Koltrak, Vrăngghen.
(ND).
(4) Chernov (sinh 1875), một nhân vật đầu não của Đảng xã
hội cách mạng, mùa hè năm 1918 chủ mưu vụ bạo động của bọn Bạch vệ của Đảng xã
hội cách mạng Tiệp. Mùa thu năm 1918 trốn ra nước ngoài. Năm 1921 lãnh đạo âm
mưu nổi lọan ở Kronstat (ND).
14
Một ngày trước khi Kornilov đến Moskva, viên đại úy Evgeni
Litnhiki đã tới đó để làm một công tác đặc biệt quan trọng do Hội đồng Hội các
quân nhân Cô-dắc trao cho. Sau khi trao một bức thư niêm phong cho trung đoàn
bộ một trung đoàn Cô-dắc đóng ở Moskva, hắn được biết rằng người ta đang chờ
ngày mai Kornilov sẽ tới đây.
Từ giữa trưa, Evgeni đã có mặt ở nhà ga Alexandrovsky.
Những đám người hết sức hỗn tạp, chủ yếu là quân nhân, đứng
chen chúc trong phòng đợi cũng như các quán ăn nguội và giải khát hạng nhất và
hạng nhì. Hàng rào danh dự gồm toàn học sinh quân trường võ bị Alexandrovsky
(1) xếp hàng trên sân ga. Bên cạnh cầu cạn còn có tiểu đoàn nữ binh quyết tử
Moskva. Khoảng ba giờ chiều tàu đến. Các tiếng lao xao lập tức lắng bặt. Chỉ
còn tiếng quân nhạc oang oang cuộn xoáy lên như gió lốc và tiếng những bước
chân rầm rập của cơ man nào là người. Làn sóng người đổ xô tới, chèn bẹp
Evgeni, nâng bổng hắn lên, ném hắn ra sân ga. Vừa ra thoát khỏi cuộc chen lộn
ghê gớm hắn nhìn thấy hai hàng kỵ binh Turkestan đứng cạnh toa xe của viên Tổng
tư lệnh tối cao. Thành xe sơn vécni bóng loáng như gợn sóng, phản chiếu màu
điều chói lọi của chiếc áo choàng. Kornilov bước trên toa xe xuống cùng với vài
quân nhân khác, bắt đầu duyệt hàng rào danh dự, đi qua trước các đại biểu của
Hội các quân nhân có huân chương thánh Gioóc, Hội liên hiệp các sĩ quan lục
quân và hải quân, Hội đồng hội liên hiệp các quân nhân Cô-dắc.
Trong số các nhân vật tự giới thiệu với Tổng tư lệnh tối
cao, Evgeni nhận ra ataman sông Đông Kaledin và tướng Daionkovsky. Bọn sĩ quan
đứng quanh hắn nói tên của các nhân vật khác:
- Kitlakov, Thứ trưởng Bộ Giao thông.
- Thị trưởng Rusnev.
- Công tước Trubetkoi, trưởng ban đối ngọai Đại bản doanh.
- Munxin-Puskin, ủy viên Hội đồng Nhà nước.
- Tùy viên quân sự đại sứ quán Pháp, đại tá Caiô.
- Công tước Gôlichyn.
- Công tước Mansyrov.
Bên tai Evgeni vang lên những giọng cung kính quị lụy.
Trong khi Kornilov đi tới gần chỗ hắn, Evgeni nhìn thấy đám
phụ nữ quí phái ăn vận lòe loẹt đứng chen nhau dọc sân ga ném hoa vào người
Kornilov. Một đoá hoa màu hồng hồng bám vào vành tua của cái dây ngù trên áo
quân phục của Kornilov, đài hoa thõng xuống. Kornilov có phần bối rối, ngập
ngừng đưa tay lên rũ đóa hoa xuống. Một lão già rậm râu người Ural bắt đầu lắp
bắp đọc lời chúc tụng nhân danh mười hai quân khu Cô-dắc, Evgeni không nghe hết
được vì hắn đã bị ép sát vào tường, dây đeo gươm thiếu chút nữa thì bị giật
đứt. Sau lời phát biểu của ủy viên Duma Quốc gia Rodichev, Kornilov lại cất
bước, người chen chúc như nêm chung quanh hắn. Bọn sĩ quan nắm tay nhau thành
một hàng rào để ngăn làn sóng người, nhưng chúng vẫn bị xô băng đi. Hàng chục
bàn tay vươn về phía Kornilov. Một mụ đàn bà béo núc chạy lon ton bên cạnh
Kornilov cố áp môi vào cái tay áo quân phục mầu xanh lá cây nhạt của hắn. Ra
đến cửa ga thì Kornilov bị nhấc bổng lên, khiêng đi giữa những tiếng chào mừng
vang lên như sấm.
Evgeni hất mạnh vai, hích một thân sĩ có vẻ quan trọng lắm
bắn đi rồi thấy chiếc ủng véc-ni của Kornilov lấp loáng trước mắt, bèn nắm luôn
lấy. Hắn nhanh nhẹn ôm được một bên chân Kornilov bèn đặt luôn bên vai, rồi với
cái cảm xúc về một vật không có trọng lựợng gì đáng kể, hắn thở hổn hển vì cảm
động, và chỉ còn cố giữ thăng bằng và đi cho đúng nhịp chân. Hắn bước từ từ,
hoàn toàn bị lôi cuốn bởi dòng người, những tiếng hò reo inh tai nhức óc và
những tiếng kèn đồng vang dội của đoàn quân nhạc. Ra khỏi cửa ga, hắn vội vã
sửa lại những nếp trên chiếc áo sơ-mi bị tuột ra ngoài thắt lưng trong khi chen
chúc. Rồi hắn bước xuống những bực thềm, đi ra quảng trường. Phía trước đám dân
chúng có một hàng rào bộ binh mặc quân phục mầu xanh lá cây và một đại đội
Cô-dắc trong đội hình trên ngựa. Hắn đặt tay lên lưỡi trai mũ cát-két, hai con
mắt ướt đẫm hấp ha hấp háy, cặp môi cố mím chặt mà không tài nào giữ cho miệng
khỏi run. Hắn chỉ mơ hồ nhớ rằng có những tiếng máy ảnh bấm lách tách, tiếng
quần chúng la thét như hóa rồ, tiếng bước chân của bọn học sinh sĩ quan đi
nghiêm và hình dáng của viên tướng nhỏ bé, cân đối, đĩnh đạc, có bộ mặt như
người Mông cổ, đứng lại cho đám học sinh sĩ quan diễu qua trước mặt.
Sau đó một ngày, Evgeni lên tầu về Petrograd .
Sau khi leo lên tầng giường trên, hắn trải áo ca-pôt để nằm, rồi vừa hút thuốc
vừa nghĩ về Kornilov: “Một con người bị bắt làm tù binh mà vẫn liều chết bỏ
trốn, tựa như đã biết rằng Tổ quốc sẽ có ngày cần đến mình như thế nầy. Chà,
thế mới là một nhân vật? Toàn thân như tạc trong một khối đá thiên nhiên, chẳng
chỗ nào thừa, chẳng chỗ nào tầm thường… Mà tính cách thì cũng như thân hình. Có
lẽ đối với ngài, mọi việc đều đã thấy rõ, đều đã có tính toán cân nhác. Hễ có
thời cơ thuận lợi là ngài sẽ lãnh đạo bọn mình. Kỳ quặc thật, mình thậm chí
cũng chẳng biết ngài là một người như thế nào: Bảo hoàng chăng? Quân chủ lập
hiến chăng? Nếu như mọi người chúng ta đều có được một sự tự tin như Kornilov
nhỉ?”
Cũng khoảng giờ phút đó, ở hành lang Nhà hát lớn Moskva,
trong giờ nghỉ của buổi họp các ủy viên Hội đồng Chính phủ Moskva, có hai viên
tướng kéo nhau ra riêng một chỗ. Một người mảnh dẻ, mặt hao hao như người Mông cổ,
còn người kia vai u thịt bắp, có cái đầu vuông vắn đặt rất vững vàng giữa hai
vai, tóc cắt dựng đứng như lông nhím, hai bên thái dương hơi bạc trải mượt, cho
thấy hai vết bò liếm, vành tai bẹp áp sát đầu. Hai viên tướng đi đi lại lại
trên một đoạn ngắn của sàn gỗ, thầm thì bàn tán:
- Điểm này trong bản tuyên ngôn trù tính giải tán các Ủy ban
cách mạng trong các đơn vị quân đội có phải không?
- Vâng. Mặt trận thống nhất, đoàn kết nhất trí dĩ nhiên là
những điều tuyệt đối cần thiết. Nếu không thực hiện các biện pháp mà tôi đã nêu
ra thì không còn khả năng chiến đấu nữa rồi. Một quân đội như thế thì không
những không thể đem lại thắng lợi lớn mà còn không thể đương đầu với một cuộc
tấn công tương đối lớn nữa là khác. Các đơn vị đều tan rã hư hỏng do sự tuyên
truyền của bọn Bolsevich. Còn tại đây, ở hậu phương thì sao? Ngài có thấy cứ
mỗi lần chúng ta định tìm ra những biện pháp chặn tay chúng thì bọn công nhân
phản ứng như thế nào không? Bãi công và biểu tình thị uy. Ngay đến các đại biểu
dự hội nghị cũng phải đi bộ(2)… Thật là nhục nhã! Quân sự hóa hậu phương, áp
dụng những biện pháp trừng trị nghiêm khắc, tiêu diệt không thương tiếc tất cả
những tên Bolsevich, những kẻ gây ra tình trạng suy bại, đó là các nhiệm vụ bức
thiết nhất đối với chúng ta. Cả sau này nữa, tôi có thể có được sự ủng hộ của
ngài không, thưa ngài Aleksey Maximovich?
- Tôi theo ngài vô điều kiện.
- Tôi vẫn tin như thế. Xin cám ơn ngài. Ngài xem đấy, những
lúc này cần phải hành động kiên quyết và cứng rắn, Chính phủ chỉ tự hạn chế
trong những biện pháp nửa vời và những từ ngữ, thật kêu: “Chúng ta sẽ dùng thép
và máu để trấn áp âm mưu của những kẻ định xúc phạm tới chính quyền nhân dân
như trong những ngày tháng bảy”. Không, chúng ta vốn có thói quen làm trước rồi
mới nói. Lề thói của họ thì ngược hẳn lại. Không sao cả… sẽ đến lúc họ phải giơ
đầu ra hứng chịu các hậu quả của chính sách chuyên dùng các biện pháp nửa vời
của họ. Nhưng tôi không muốn tham gia cái trò chơi gian dối đê tiện ấy đâu! Tôi
vốn dĩ và vẫn sẽ là một người ủng hộ lối chiến đấu công khai. Tính tôi không
quen nói những lời rỗng không.
Viên tướng nhỏ bé đứng lại trước mặt người nói chuyện với
hắn, xoay xoay cái khuy bằng kim khí trên áo cổ đứng màu cứt ngựa của viên
tướng kia, nói giọng cảm động quá đâm ra lắp bắp:
- Chính họ đã tự tay tháo cái rọ mõm cho con chó, và bây giờ
chính họ lại run sợ trước cái chủ nghĩa dân chủ cách mạng của họ. Họ đề nghị
điều động từ mặt trận về kinh đô những đơn vị quân đội đáng tin cậy, nhưng đồng
thời, để chiều theo chủ nghĩa dân chủ ấy, họ sợ khổng dám thi hành một biện
pháp thực tế nào. Tiến một bước, rồi lại lùi một bước… Chỉ khi nào hoàn toàn
củng cố các lực lượng của chúng ta, chỉ với một áp lực tinh thần thật lớn thì
mới có thể bắt Chính phủ phải có nhượng bộ, mà nếu không nhượng bộ thì lúc đó
sẽ hay! Tôi sẽ không ngần ngại bỏ ngỏ mặt trận, cứ để cho bọn Đức đến làm cho
họ mở mắt ra!
- Chúng tôi đã nói chuyện với Dutov. Thưa ngài Lavrơ
Georgievich, dân Cô-dắc sẽ đem hết sức lực ra ủng hộ ngài. Chúng ta chỉ còn
phải thống nhất ý kiến về vấn đề các hành động chung sau nầy mà thôi.
- Sau buổi họp tôi sẽ chờ ngài và các vị khác ở chỗ tôi.
Tinh thần vùng sông Đông của các ngài như thế nào nhỉ?
Viên tướng vai u thịt bắp gục đầu làm cái cằm vuông cạo nhẵn
bóng áp chặt xuống ngực, hai con mắt âm thầm nhìn gườm gườm về phía trước. Lúc
hắn trả lời, hai bên mép hắn run run dưới hàng ria tỉa rộng:
- Tôi không còn niềm tin trước kia vào bọn Cô-dắc nữa… Hiện
nay nói chung cũng hết sức khó đánh giá tinh thần của chúng. Cần phải nhượng bộ
đôi chút mới được: dân Cô-dắc cần phải tự nguyện từ bỏ những quyền lợi gì đó để
giữ lấy bọn dân ngụ cư về phía mình. Chúng tôi sẽ thi hành một số biện pháp
theo hướng này, nhưng không dám đảm bảo là sẽ thành công. Tôi chỉ sợ rằng trong
sự xung đột quyền lợi giữa dân Cô-dắc và dân ngụ cư sẽ có thể xảy ra tan vỡ…
Ruộng đất… đầu óc của dân Cô-dắc cũng như dân ngụ cư đều chỉ xoay quanh cái
trục này thôi.
- Ngài cần nắm trong tay vài đơn vị Cô-dắc thật chắc chắn để
bảo đảm cho mình, tránh mọi chuyện bất ngờ nổ ra từ trong nội bộ. Khi về tới
Đại bản doanh, tôi sẽ bàn với Lucomsky và có lẽ chúng tôi sẽ tìm khả năng
chuyển vài trung đoàn từ mặt trận về vùng sông Đông.
- Tôi sẽ rất nhớ ơn ngài.
- Như vậy hôm nay chúng ta sẽ thỏa thuận về vấn đề các hành
động hiệp đồng của chúng ta trong tương lai. Tôi hết sức tin tưởng rằng những
điều chúng ta dự tính sẽ được thực hiện một cách thuận lợi nhưng tướng quân ạ,
thời vận vốn đảo điên, bất trắc… Nếu bất kể mọi cố gắng của chúng ta, thời vận
xoay lưng lại với tôi thì không biết tôi có thể mong tìm được một nơi nương
thân ở vùng sông Đông của ngài không nhỉ?
- Không những ngài sẽ có chỗ nương thân mà còn được bảo vệ
nữa là khác. Từ đời xửa đời xưa, dân Cô-dắc vốn đã nổi tiếng về cái tập quán
đãi khách rất hậu cơ mà.
Trong suốt cuộc nói chuyện, đây là lần đầu tiên Kaledin mỉm
cười, hai con mắt nhìn gườm gườm, đầy vẻ mệt mỏi và khó đăm đăm cũng dịu đi.
Một giờ sau, Kaledin, ataman sông Đông, đã đọc trước một cử
tọa nín thở bản “Tuyên ngôn của mười hai quân khu Cô-dắc”.
Từ hôm ấy, một lưới âm mưu rộng lớn đã chăng dần ra trên
khắp các vùng đất Cô-dắc, từ đầu nầy sang đầu kia, từ trấn nầy sang trấn khác
như một cái mạng nhện đen sì, ở vùng sông Đông, sông Kuban, sông Cherek, cũng
như ở vùng Ural, vùng Utxuri.
----------------
Chú thích:
(1) Một trường quân sự dưới chế độ vua Nga, chuyên đào tạo
con em giai cấp qúy tộc ra làm sĩ quan. Trong thời kỳ Nội chiến, bọn học sinh
sĩ quan qúy tộc đã đứng hẳn về phía chống cách mạng, tiến hành một cuộc đấu
tranh vũ trang tàn khốc (ND).
(2) Để phản đối cuộc họp này của Hội đồng Chính phủ, công
nhân Moskva đã tổ chức tổng bãi công, có hơn 40 vạn người tham gia (ND).
15
Những đường chiến hào ngoằn ngoèo chữ chi chạy kỳ quặc bên
cạnh một khu rừng, chỉ cách những đống hoang tàn của một thị trấn nhỏ bị hoả
lực pháo binh san bằng trong những trận chiến đấu tháng sáu có một vec-xta. Đại
đội Cô-dắc đặc biệt chiếm khu vực ở ngay mép rừng.
Phía sau là một cánh rừng liễu đỏ xanh rờn, rậm đến không
qua được và khoảng bạch dương còn non. Rồi đến một bãi lầy nhiều than bùn,
loáng nhoáng màu rỉ, hồi trước chiến tranh đã bắt đầu được khai thác đôi chút.
Tầm xuân nở hoa vui mắt như những chùm quả đỏ. Bên phải thấy nhô ra một góc
rừng, có con đường cái bị đạn pháo bắn thủng lỗ chỗ, bây giờ nom cứ như những
con đường hoang không có ai đi nữa. Ở ven rừng có những đám cỏ dại đã cằn cỗi
lại bị đạn bắn thêm xơ xác, những gốc cây cụt, cháy thui nhô lên như những cái
lưng gù, các ụ đất sét, các chiến hào chạy ra xa tít ở hai bên trên cánh đồng
trơ trụi. Ở phía sau, ngay đến bãi than bùn lầy lội khai thác dở với những chỗ
đào nham nhở, ngay đến con đường cái bị phá họai vẫn còn tỏa hơi sống, còn ghi
lại sự lao động nửa chừng đứt quãng, chứ ở chỗ lề rừng này, mặt đất chỉ phô ra
trước mặt con người một cảnh sầu thảm đầy đắng cay.
Hôm ấy anh chàng Kotliarov trước kia làm thợ máy ở nhà máy
Mokhov, có lần cái thị trấn nhỏ ở ngay sát mặt trận, nơi đoàn xe vận tải tuyến
nhất tới đỗ. Trời sắp hoàng hôn Kotliarov mới trở về. Trong khi len lỏi về căn
hầm của mình, anh vấp phải Dakha Korolov.
Dakha vung loạn hai tay một cách ngớ ngẩn, bước rảo gần như
chạy, thanh gươm vướng cả vào các bậc bao cát. Kotliarov né sang một bên nhường
đường cho Dakha, nhưng Dakha nắm lấy một cái khuy trên chiếc áo va-rơi của
Kotliarov, trợn mắt khẽ nói, lòng trắng con mắt vàng khè như mắt người ốm:
- Cậu đã biết tin gì chưa? Bọn bộ binh ở bên phải đánh bài
chuồn rồi đấy! Chưa biết chừng họ đang bỏ mặt trận.
Bộ râu rối như bòng bong của hắn bỗng sững lại không động
đậy nữa, nom như đúc bằng gang đen, hai con mắt nhìn chằm chằm, đầy vẻ khao
khát, mong mỏi.
- Sao, thế là chúng rời bỏ mặt trận à?
- Chúng nó bỏ đi rồi, còn như thế nào thì mình không biết
Hay có bọn khác đến thay chăng? Chúng mình vào chỗ thằng hạ sĩ, thử hỏi xem.
Dakha quay gót bước vào hầm của tên hạ sĩ, hai chân cứ trượt
trên mặt đất ướt rất trơn.
Một giờ sau, đại đội Cô-dắc được bộ binh đến thay thế, đã
hành quân tới thị trấn. Sáng hôm nay họ đến chỗ bọn giữ ngựa nhận ngựa rồi tiến
về hậu phương với tốc độ hành quân cấp tốc.
Mưa lất phất. Những cây bạch dương khom lưng buồn bã. Con
đường đâm thẳng vào rừng. Ngửi thấy mùi hơi ẩm và mùi lá héo năm ngoái hắc hắc,
u uất, đàn ngựa thở phì phì, chân bước nhẹ nhàng vui vẻ hơn. Những chùm quả
trong các bụi sao hoa lóng lánh như những chuỗi hạt cườm màu hồng. Được nước
mưa rửa sạch, những lá chua me lấm tấm những giọt nước trắng bóng lên một cách
lạ lùng. Gió rung cành cây làm những giọt nước vừa to vừa nặng rơi lộp bộp
xuống đoàn người ngựa. Các áo ca-pôt và mũ cát-két mang những chấm đen lấm tấm,
nom như bị đạn ghém bắn phải. Khói thuốc lá hạng tồi chập chờn và tan dần trên
đầu các hàng quân trong trung đội.
- Họ xách cổ bọn mình đi rồi không biết sẽ đem đến nơi quỷ
quái nào đây.
- Nằm bẹp mãi trong chiến hào như thế chưa đủ ngấy hay sao?
- Nhưng thật ra không hiểu chúng mình bị kéo đi đâu nhỉ?
- Có lẽ có một chuyện biên chế lại gì đó.
- Hình như không phải thế đâu.
- Chà, các bạn đồng hương ạ, ta hãy hút điếu thuốc cho quên
hết buồn phiền!
- Buồn phiền của mình thì mình đeo nó trong ba-lô…
- Thưa ngài đại úy, ngài cho phép hát một bài nhá?
- Được phép rồi phải không? Nào, lên giọng đi, Arkhiv!
Trong mấy hàng đầu có một anh chàng nào đó húng hắng vài cái
rồi cất tiếng hát:
Đoàn Cô-dắc giải ngũ
hồi hương,
Lon trên vai, đầy ngực
huân chương.
Chỉ có vài giọng ống bơ rỉ uể oải hoà theo rồi lắng bặt.
Dakha Korolov đi cùng hàng với Kotliarov bèn kiễng chân trên bàn đạp, gào lên
pha trò:
- Nầy, cái bọn già nua mù lòa kia! Anh em mình có hát cái
kiểu như thế bao giờ đâu hử? Như các cậu thì chỉ bị gậy ra đứng trước cửa nhà
thờ mà “Thương chúng con đui mù” cũng là những ca sĩ đấy.
- Thế cậu thử cất giọng xem nào?
- Cổ nó ngắn chùn chùn như thế thì làm gì có chỗ chứa hơi?
- Khoe khoang lắm vào, bây giờ tao cho thì cụp đuôi.
Korolov đưa tay lên nắm chặt lấy chòm râu đen chấy rận nhừ
sung, dim mắt một lát rồi bất thình lình vung mạnh dây cương, cất giọng hát câu
đầu:
Vui lên đi,
Các chàng trai dũng
cảm,
Các chàng trai Cô-dắc
sông Đông…
Tựa như bị lời kêu gọi đó làm cho tỉnh ngủ, toàn đại đội
cùng gầm lên theo:
Hãy vui lên,
Với vinh dự, với chiến
công!
Và bài hát vang lên trên cánh rừng ẩm ướl, trên con đường
mòn:
Nào, ta hãy nêu gương
cho đồng đội,
Xem đây này, ta bắn kẻ
thù chung!
Súng vẫn nổ, đội hình
ta không loạn,
Lệnh trên truyền, ta
chém, ta đâm!
Ta chỉ biết tuân theo
mệnh lệnh,
Của chỉ huy, của cha
ta, dù dẹp bắc hay đánh đông!
Suốt chặng đường mọi người vừa hành quân vừa ca hát, trong
lòng như mở cờ: thế là thoát khỏi “nơi tha ma của loài sói” rồi. Đến chiều thì
đại đội được đưa lên những toa xe lửa. Đoàn tầu nhà binh chuyển bánh về phía Pskov . Mãi đến khi tầu
chạy qua được ba ga, mọi người mới biết đại đội đang cùng với các đơn vị khác
của Quân đoàn kỵ binh số ba tiến về Petrograd
để trấn áp các cuộc rối loạn mới chớm nở. Sau khi biết tin đó, anh nào anh nấy
đều im như thóc, không nói năng gì nữa. Bầu không khí lặng lẽ, mơ màng như ru
ngủ mọi người trong các toa xe sơn đỏ.
- Vừa ra khỏi lò than lại đâm ngang đầu vào đám cháy! - Mãi
mới thấy gã cao kều Borsev nói lên ý nghĩ chung của phần lớn anh em.
Từ tháng hai đến nay, Kotliarov vẫn liên tục được bầu làm
chủ tịch Ủy ban binh sĩ đại đội. Tầu vừa dừng bánh ở ga, anh đến tìm ngay viên
đại đội trưởng.
- Thưa ngài đại úy, anh em Cô-dắc đang xao xuyến đấy.
Viên đại úy nhìn rất lâu vào chỗ hõm sâu ở cằm Kotliarov rồi
mỉm cười nói:
- Anh bạn thân mến ạ, chính tôi cũng đang xao xuyến đây.
- Người ta đưa chúng tôi đi đâu bây giờ?
- Đến Petrograd !
- Đi trấn áp à?
- Thế cậu nghĩ là đi góp phần vào các vụ lộn xộn đấy phải
không?
- Chúng tôi thì cả hai đằng đều không muốn.
- Thật ra người ta có hỏi ý kiến chúng ta đâu.
- Anh em Cô-dắc…
- “Anh em Cô-dắc” cái gì? - Viên đại đội trưởng đã bắt đầu
khùng lên, hắn ngắt lời Kotliarov. - Chính tôi cũng đã biết anh em Cô-dắc nghĩ
thế nào rồi. Cậu tưởng tôi thích làm cái nhiệm vụ này phải không? Thôi cầm lấy
cái này mang về đại đội mà đọc. Đến ga sắp tới tôi sẽ xuống nói chuyện với anh
em.
Viên đại đội trưởng chìa cho Kotliarov một bức điện cuộn
tròn rồi nhăn mặt bắt đầu nhai những miếng thịt hộp lổn nhổn những hạt mỡ rất
to, coi bộ hắn vừa ăn vừa tởm.
Kotliarov lui về toa xe của anh, bức điện trong tay nóng
bỏng như hòn than.
- Các cậu gọi hộ anh em các toa khác lại đây.
Đoàn tầu đã chuyển bánh nhưng vẫn còn những gã Cô-dắc nhảy
lên toa xe. Tập họp được chừng ba mươi người.
- Đại đội trưởng đã nhận được một bức điện. Vừa đọc xong.
- Thế nào trong đó viết những gì? Đọc đi nghe nào?
- Đọc đi, nhưng chớ đọc dối đọc bậy đấy!
- Ký hòa ước rồi phải không?
- Im cả đi nào!
Trong không khí chết lặng như ngưng đọng, Kotliarov đọc bản
hiệu triệu của Tổng tư lệnh tối cao Kornilov. Sau đó tờ giấy với những từ ngữ
viết theo thể điện tín được truyền qua những bàn tay đẫm mồ hôi.
“Tôi, Tổng tư lệnh tối
cao Kornilov, xin tuyên bố trước toàn thể quốc dân đồng bào rằng trong giờ phút
nghiêm trọng này của Tổ quốc, nhiệm vụ của người quân nhân, tinh thần hy sinh
cho nước Nga tự do của người công dân và lòng yêu Tổ quốc không bờ bến đã bắt
tôi không được tuân theo mệnh lệnh của Chính phủ lâm thời và vẫn giữ quyền chỉ
huy tối cao trong lục quân và hải quân. Quyết tâm này đã được toàn thể các vị
Tổng tư lệnh tối cao mặt trận ủng hộ, tôi xin tuyên bố trước toàn thể nhân dân
Nga rằng tôi thà chết còn hơn chịu để cho mình bị cất chức Tổng tư lệnh tối
cao. Một người con chân chính của nhân dân Nga bao giờ cũng chết trên cương vị
phục vụ của mình và hiến dâng cho Tổ quốc vật quý nhất của mình là tính mạng.
Trong giờ phút quả
thật là khủng khiếp này đối với sự mất còn của Tổ quốc, lúc những con đường dẫn
tới hai kinh đô(1) đã gần như mở toang cho quân thù chiến thắng tiến vào, Chính
phủ lâm thời đã quên mất đại sự là sự trường tồn độc lập của nước nhà, chỉ đem
cái bóng ma phản cách mạng ra làm nhân dân hoảng sợ, mà phong trào phản cách
mạng ấy, chính họ đang giúp cho nó trở thành sự thật một cách hết sức nhanh
chóng, do thiếu năng lực quản lý quốc gia, nhu nhược về pháp chế, do dự trong
hành động.
Nhưng tôi là con đẻ
của nhân dân, đã hiến dâng tất cả để trung thành phục vụ nhân dân như tất cả
mọi người đều biết, tôi không thể không đứng ra bảo vệ các quyền tự do vĩ đại,
bảo vệ tương lai vĩ đại của nhân dân mình. Nhưng hiện nay tương lai ấy đang bị
nắm trong những bàn tay yếu đuối, nhu nhược. Kẻ thù ngạo ngược đang dùng cách
mua chuộc, phản bội để hoành hành trong nước ta như trong nhà nó, lăm le thủ
tiêu không những quyền tự do mà cả sự sống còn của nhân dân Nga. Những ai là
người Nga hãy thức tỉnh, hãy nhìn kỹ cái hố không đáy, nơi Tổ quốc chúng ta
đang lao vùn vụt tới!
Để tránh mọi sự xáo
lộn, để ngăn ngừa mọi cuộc đổ máu người Nga, mọi cuộc chiến tranh nồi da nấu
thịt, tôi xin quên mọi điều xúc phạm, nhục mạ, để đứng truớc toàn thể đồng bào
tuyên bố với Chính phủ lâm thời: các ngài cứ đến với tôi ở Đại bản doanh, ở đấy
tự do và an toàn của các ngài sẽ được đảm bảo bằng lời hứa danh dự của tôi, các
ngài hãy cùng với tôi đặt kế họach và tổ chức một nền quốc phòng nhân dân, vừa
đảm bảo tự do vừa đưa dắt nhân dân Nga tới một tương lai rực rỡ, xứng đáng với
một dân tộc tự do hùng mạnh.
Đại tướng Kornilov”.
Đoàn tàu nhà binh chạy đến ga sau đó thì bị ngăn lại. Trong
khi chờ tàu lại chuyển bánh, anh em Cô-dắc tập hợp bên những toa xe, bàn tán về
bức điện của Kornilov, cùng bức điện của Kerensky mà viên đại đội trưởng vừa
đọc cho nghe, tuyên bố Kornilov là một kẻ phản bội và phản cách mạng. Mọi người
hoang mang bàn quanh bàn quẩn. Viên đại đội trưởng và các sĩ quan phụ trách
trung đội cũng hết sức bối rối.
- Trong đầu óc mình tất cả đều rối như bòng bong. - Gã
Marchin Samin than vãn. - Ma quái nào hiểu được ai ngay ai gian bây giờ.
- Họ quạng vào mõm nhau rồi lại làm khổ thêm cả quân đội.
- Các ông to đầu rửng mỡ hoá điên rồi.
- Anh nọ muốn ngồi lên đầu anh kia.
- Trâu bò đánh nhau, ruồi muỗi chết.
- Tất cả sẽ nháo nhào cho mà xem… Thật tai họa!
Một nhóm Cô-dắc tới tìm Kotliarov. Họ yêu cầu:
- Cậu lên gặp đại đội trưởng hỏi xem làm thế nào bây giờ.
Họ kéo nhau tới tìm đại đội trưởng. Bọn sĩ quan đã tụ tập
trong toa xe riêng của chúng, không biết chúng đang bàn bạc với nhau những gì.
Kotliarov bước vào:
- Thưa ngài đại đội trưởng, anh em Cô-dắc muốn hỏi chúng ta
làm thế nào bây giờ.
- Tôi ra ngay đây.
Đại đội đã tập họp cạnh toa xe cuối cùng và đang chờ. Viên
đại đội trưởng đi cùng với đám Cô-dắc, lách tới giữa đám rồi giơ tay nói:
- Chúng ta không phục tùng Kerensky, chúng ta phục tùng
Kornilov và thủ trưởng trực tiếp. Như thế có đúng không? Vì thế chúng ta phải tuyệt
đối chấp hành mệnh lệnh của cấp trên và đi Petrograd .
Cùng lắm, khi tới ga Dno, chúng ta cũng có thể tìm sư đoàn trưởng Sư đoàn sông
Đông số một để hỏi xem tình hình thực tế như thế nào. Tôi đề nghị anh em Cô-dắc
đừng nên xao xuyến lo lắng. Nhất là giữa lúc chúng ta đang sống trong thời buổi
như thế nầy.
Viên đại đội trưởng còn nói rất lâu về nghĩa vụ của nhà
binh, về Tổ quốc, cách mạng, cố dỗ ngon dỗ ngọt binh sĩ và chỉ trả lời các câu
hỏi một cách quanh co. Nhưng hắn cũng đã đạt được mục đích: trong lúc hắn nói,
đầu máy đã được mắc xong (anh em Cô-dắc biết đâu rằng có hai tên sĩ quan đại
đội họ đã chĩa súng dọa người sếp ga, bắt phải cho đoàn tàu chuyển bánh sớm) và
binh sĩ lại giải tán trở về các toa xe, Đoàn tàu nhà binh chạy thêm một ngày
một đêm, mỗi lúc một gần tới Dno. Nhưng đến đêm, nó lại phải dừng lại cho đoàn
tàu của bọn Cô-dắc Usuri và trung đoàn Dagestan
chạy trước. Đoàn tàu của bọn Cô-dắc sông Đông bị dồn sang đoạn đường dự bị. Các
toa xe của trung đoàn Dagestan chạy qua trước
mặt họ trong bóng đêm bềnh bệnh như đá mắt mèo, với những ánh đèn lung linh.
Những tiếng nói khàn khàn phát ra từ trong họng, tiếng đuốc-na(2) như than vãn,
những bài hát với giai điệu xa lạ vẳng tới tai họ, nghe mỗi lúc một xa. Mãi nửa
đêm, đại đội Cô-dắc mới lên đường. Chiếc đầu máy công suất nhỏ dừng lại rất lâu
bên cạnh tháp nước, những tin lửa bắn ra tung tóe từ trong lò xuống đất. Người
thợ máy phì phèo điếu thuốc, đứng ở trong cửa sổ nhìn ra như đang chờ ai. Một
gã Cô-dắc đứng trong toa xe sát đầu máy thò cổ ra cửa sổ quát lên:
- Nầy, Gavrila, có mở máy đi không, chúng tao bắn chết ngay
cho mà xem.
Người thợ máy nhổ mẩu thuốc, nín lặng một lát, hình như còn
bận nhìn theo nó bay thành đường vòng cung trong không khí, rồi mới húng hắng
ho và nói:
- Chúng bay bắn thế nào được hết mọi người - Anh ta nói xong
bước khỏi chỗ cửa sổ.
Vài phút sau các toa xe bị đầu máy giật mạnh, các “tăm pông”
kêu lách cách, những con ngựa mất thăng bằng vì tàu giật, lộp cộp đập vó xuống
sàn tàu. Đoàn xe thẫn thờ trườn qua cái tháp nước, qua vài khuôn cửa sổ hiếm
hoi thấp thoáng ánh đèn, qua những đám bạch dương đen sì hai bên đường. Anh em
Cô-dắc lấy thức ăn cho ngựa rồi nằm xuống ngủ, nhưng thỉnh thoảng lại có một
anh chàng thao thức, ra hút thuốc ở chỗ cửa toa hé mở, nhìn lên bầu trời uy
nghiêm, nghĩ về một chuyện riêng.
Kotliarov nằm bên cạnh Korolov, mắt nhìn qua khe cửa về phía
dòng tinh tú lấm tấm chảy trên trời. Trong ngày qua, anh đã đắn đo tất cả các
mặt và đã quyết định dứt khoát sẽ dùng mọi cách chống lại việc đại đội tiến
thêm về phía Petrograd . Anh trằn trọc nặn óc,
không biết nên làm thế nào để thuyết phục anh em Cô-dắc ngả theo mình, làm thế
nào tác động tới họ.
Ngay trước khi nghe lời hiệu triệu của Kornilov, anh đã nhận
thức rõ ràng người Cô-dắc không thể nào đi cùng một đường với Kornilov, nhưng
linh cảm cũng cho anh biết rằng Kerensky không phải là người mà mình cần phải
bảo vệ. Vì thế anh suy đi tính lại mãi rồi cuối cùng quyết định: không để đại
đội về tới Petrograd, và nếu cần phải xung đột với một kẻ nào đó thì cũng không
phải vì Kerensky, vì chính quyền của Kerensky, mà vì một chính quyền được lập
nên sau khi Kerensky bị lật đổ. Điều mà anh ta tin tưởng hơn hết là sau
Kerensky sẽ có chính quyền mà mình mong mỏi, một chính quyền thực sự của mình.
Ngay từ mùa hè, anh đã có dịp lên Petrograd ,
tới bộ phận quân sự của ban chấp hành Xô viết công nhân binh sĩ. Đại đội đã cử
anh lên đấy xin ý kiến về một vụ xung đột nổ ra với viên đại đội trưởng. Anh đã
nhìn thấy ban chấp hành làm việc thế nào, đã được chuyện trò với vài đồng chí
Bolsevich.
Anh nghĩ bụng: “Cứ lấy thịt da công nhân của chúng ta đắp
lên bộ xương ấy thì sẽ có một chính quyền thực sự! Kotliarov à, chết thì chết,
nhưng cứ bám chặt lấy chính quyền đó như đứa trẻ bám lấy đầu vú mẹ ấy!”
Đêm nay, nằm trên tấm áo ngựa, Kotliarov càng nhớ nhiều hơn
mọi ngày người lãnh dạo mình mò mẫm trên con đường đời gian khổ, nhớ với cả một
lòng trìu mến thắm thiết chưa từng thấy. Trong khi nặn óc nghĩ xem ngày mai
mình sẽ phải nói như thế nào với anh em Cô-dắc, anh nhớ lại những lời Stokman
đã nói về người Cô-dắc, những lời đó Stokman luôn luôn nhắc đi nhắc lại nên đã
ăn sâu vào óc anh như cái đinh đóng ngập đến mũ: “Bản chất của dân Cô-dắc là
bảo thủ. Mỗi khi cậu muốn thuyết phục cho một người Cô-dắc tin vào tính chất
đứng đắn của các tư tưởng Bolsevich, cậu chớ quên điều đó, phải hành động thận
trọng, chín chắn, phải biết thích ứng với hoàn cảnh. Đầu tiên người ta sẽ đối
xử với cậu cũng dựa theo cái thành kiến mà đầu tiên cậu và Miska Kosevoi đã có
đối với mình, nhưng cậu chớ vì thế mà mất tinh thần. Kiên nhẫn bền bỉ, thắng
lợi cuối cùng sẽ về tay chúng ta”.
Kotliarov trù tính rằng trong khi vận động anh em Cô-dắc
đừng đi theo Kornilov, thể nào mình cũng sẽ vấp phải một số ý kiến phản đối,
nhưng sáng hôm sau, khi trong toa xe anh nói với họ một cách thận trọng rằng
cần phải đòi quay về mặt trận chứ không đi Petrograd đánh lại chính anh em
mình, thì mọi người đều đồng ý ngay và rất sẵn sàng quyết định không tiến thêm
về phía Petrograd nữa. Dakha Korolov và anh lính Tunlin người trấn Chernysevskaia
là hai người giúp việc gần gũi nhất của Kotliarov. Suốt ngày ba người len lỏi
từ toa nọ sang toa kia nói chuyện với anh em Cô-dắc, nhưng đến chiều khi đoàn
tầu giảm dần tốc độ, chạy vào một ga xép nào đó, anh chàng hạ sĩ trung đội ba
Psenitnikov nhảy lên toa Kotliarov.
- Đến ga chính sắp tới, đại đội sẽ xuống tàu ngay? - Hắn
quát lên với Kotliarov, giọng xúc động - Cậu làm chủ tịch Uỷ ban cái kiểu gì mà
anh em Cô-dắc muốn gì cậu cũng chẳng biết! Trước kia chúng ta sống u mê như thế
đã đủ rồi! Chúng ta sẽ không đi thêm nữa! Bọn sĩ quan đang lồng dây thòng lọng
vào cổ anh em mà cậu cứ bằng chân như vại, chẳng hé răng gì cả. Chúng mình bầu
cậu lên để cậu làm thế có phải không? Thế nào, sao cậu cứ nhăn nhăn nhở nhở như
thế?
- Đáng là cậu phải nói với mình những lời như thế nầy từ lâu
rồi mới phải - Kotliarov tủm tỉm cười.
Tầu vừa dừng bánh, anh đã là người đầu tiên nhảy từ trên toa
xe xuống. Anh tới gặp sếp ga, có Turilin cùng đi.
- Bác đừng cho đoàn tầu chúng tôi đi thêm nữa. Chúng tôi sẽ
bắt đầu xuống tàu ở đây.
- Sao lại thế? - Người sếp ga ngơ ngác hỏi - Tôi đã nhận
được lệnh… có cả giấy lộ trình.
- Thôi im mồm đi! - Turilin nghiêm khắc ngắt lời người sếp
ga.
Hai người tìm đến chỗ Uỷ ban nhà ga, trình bày rõ tình hình
với chủ tịch Uỷ ban, một nhân viên điện tín vạm vỡ, tóc hung hung. Vài phút sau
người thợ máy đã vui vẻ dồn đoàn tầu vào đọan đường cụt.
Anh em Cô-dắc hối hả bắc ván cầu, bắt đầu dắt ngựa trên các
toa xe xuống. Kotliarov dạng hai cái chân dài ngoẵng đứng cạnh đầu máy, tươi
cười lau mồ hôi trên khuôn mặt rám nắng. Viên đại đội trưởng chạy tới, mặt cắt
không còn hột máu.
- Mày làm gì thế hử? Mày có biết rằng…
- Biết rồi! - Kotliarov ngắt lời hắn - Còn ngài thì ngài câm
cái mồm đi, ngài đại úy ạ. Rồi anh tái mặt nói dằn từng tiếng, hai cánh mũi
phập phồng - Mày đã hết cái thời có thể mồm loa mép giải rồi, đồ nhãi ranh? Bây
giờ chúng ta sẽ buộc cho mày cái rọ mõm. Tình hình lúc nầy thế đấy!
- Tổng tư lệnh tối cao Kornilov. - Viên đại úy đỏ mặt tía
tai, còn định lắp bắp những gì nữa, nhưng Kotliarov vẫn dán mắt xuống đôi ủng
mòn vẹt đứng lún xuống lớp cát xốp và khoác tay một cách thoải mái, khuyên hắn:
- Mày hãy đeo nó lên cổ thay huân chương, chúng tao chẳng
cần đến nó làm gì cả.
Viên đại úy xoay gót ủng, chạy về toa xe của hắn.
Một giờ sau đại đội Cô-dắc đã rời khỏi nhà ga tiến về hướng
Tây - Nam ,
không còn một tên sĩ quan nào nữa, nhưng hàng ngũ chỉnh tề quân số đầy đủ.
Kotliarov lên nắm quyền chỉ huy đại đội và chỉ huy phó là anh chàng Turilin lùn
choằn choặt đi trong trung đội đầu, cùng với các khẩu đội súng máy.
Đại đội dựa vào bức bản đồ tước được của viên đại đội trưởng
cũ, tìm hướng rất vất vả, hành quân tới thôn Goreloie và nghỉ đêm tại đấy. Mọi
người họp hội nghị toàn thể, quyết định trở lại mặt trận, và nếu bị cản trở thì
sẽ chiến đấu chống lại.
Sau khi buộc hai chân sau các con ngựa và đặt xong các vọng
gác, anh em Cô-dắc nằm xuống ngủ. Mọi người không thắp đèn. Có thể cảm thấy
rằng tinh thần phần đông là u uất, ngả lưng xuống rồi là im như thóc, không tán
chuyện và pha trò như thường ngày, ai cũng như giấu không muốn chọ người khác
biết ý nghĩ của mình.
“Nếu họ hối lại, trở về đầu thú thì làm thế nào bây giờ?” -
Kotliarov trằn trọc dưới chiếc áo ca-pôt suy nghĩ không phải không có ý lo
ngại.
Turilin như đoán được ý nghĩ của Kotliarov, bước tới:
- Cậu ngủ rồi à, Ivan?
- Chưa ngủ đâu.
Turilin ngồi xổm dưới chân Kotliarov, ánh lửa ở đầu điếu
thuốc lấp loáng. Hắn thì thầm:
- Anh em Cô-dắc đang thấp thỏm… Làm liều xong rồi lập tức lo
ngay ngáy. Chúng mình đã bắt đầu nấu món cháo… nhưng cũng không đặc lắm, cậu
thấy thế nào.
- Cứ chờ đấy rồi sẽ biết. - Kotliarov bình thản trả lời. -
Nhưng cậu không sợ chứ?
Turilin luồn tay xuống dưới cái mũ cát-két, gãi gáy và mỉm
một nụ cười gượng gạo:
- Nói thật ra thì mình cũng có sờ sợ… Lúc mới bẳt tay vào
làm thì không sợ đâu, nhưng sau mới thấy rờn rợn.
- Gan cậu nhỏ lắm.
- Nhưng Ivan ạ, cậu phải biết rằng lực lượng của chúng nó
lớn lắm đấy.
Hai người nín lặng giờ lâu. Trong thôn đã tắt hết đèn lửa.
Không biết từ chỗ nào vẳng tới tiếng vịt kêu quàng quạc trên bãi lầy mênh mông
mọc đầy lọai liễu nhỏ của đồng cỏ.
- Vịt cái đấy! - Turilin mơ màng khẽ nói rồi lại lặng thinh.
Bầu không khí tịch mịch của trời đêm bao trùm khắp đồng cỏ,
nhẹ nhàng, ve vuốt. Sương rơi trĩu những ngọn cỏ. Một làn gió hiu hiu đưa tới
nơi đại đội Cô-dắc đóng trại, mùi các hố giải, mùi lau mục, mùi đất bãi lầy,
mùi cỏ đậm sương đêm, tất cả trộn lẫn với nhau thành một thứ mùi hỗn hợp. Thỉnh
thoảng lại có tiếng xích chân ngựa lách cách, tiếng ngựa thở phì phò hay rít
lên và tiếng - những con ngựa lăn xuống đất. Sau đó tất cả lại lặng tờ. Mãi xa,
mãi xa, thoáng có tiếng một con vịt đực gọi khàn khàn và tiếng quàng quạc của
một con vịt cái trả lời gần hơn. Bỗng có tiếng đập phần phật rất nhanh của một
đôi cánh không thể nhìn thấy trong bóng đêm. Đêm. Không một tiếng động. Hơi ẩm
trên đồng cỏ mung lung sương mù. Phía tây, ngay sát đường chân trời có một đám
mây màu tím sẫm, nom xốp như bột bánh đang lên men. Còn ở giữa trời, trên vùng
đất cổ kính của khu Pskov
sông Ngân Hà rộng mênh mông hiện rõ như một lời nhắc nhở luôn luôn vẳng bên
tai(3).
Trời vừa hửng, đại đội Cô-dắc đã lên đường. Đoàn người ngựa
tiến theo qua thôn Goreloie. Những người đàn bà và trẻ chăn bò nhìn theo họ rất
lâu. Đại đội leo lên một ngọn gò bị ánh mặt trời mọc nhuộm đỏ như gạch. Turilin
quay đầu nhìn lại rồi khẽ chạm chân vào bàn đạp của Kotliarov.
- Cậu nhìn mà xem, phía sau có mấy thằng cưỡi ngựa phi đến
đấy.
Ba người cưỡi ngựa đang vòng qua thôn phóng nước đại tới
gần, bụi bốc lên chung quanh họ như một thứ vải mịn hồng hồng.
- Đại đội đứng lại! - Kotliarov ra lệnh
Theo thói quen, loáng một cái anh em Cô-dắc đã tập hợp thành
một hình vuông xám xịt. Ba người kia đến cách chừng nửa vec-xta thì cho ngựa
chuyển sang nước kiệu. Một người trong đám, một sĩ quan Cô-dắc, rút ra một
chiếc khăn tay, vẫy vẫy trên đầu. Anh em Cô-dắc không rời mắt khỏi ba gã đang
mỗi lúc một gần. Viên sĩ quan mặc áo quân phục mầu ka-ki tiến lên trước. Hai
tên kia mặc tréc-két(4)ghì ngựa tụt lại xa một chút.
- Có việc gì thế? - Kotliarov cho ngựa chạy đến trước mặt
viên sĩ quan và hỏi.
- Đàm phán. - Viên sĩ quan đưa tay lên lưỡi trai trả lời.-
Trong đám các anh ai nắm quyền chỉ huy đại đội?
- Tôi.
- Tôi là đại diện toàn quyền của Sư đoàn Cô-dắc sông Đông số
một, còn kia là hai đại diện của sư đoàn Tuzemnaia. - Viên sĩ quan đưa mắt về
phía hai viên sĩ quan miền núi và vừa kéo dây cương vừa vuốt vuốt cái cổ bóng
nhoáng vì mồ hôi của con ngựa chạy đã sùi bọt mép. - Nếu anh muốn đàm phán thì
hãy cho đại đội xuống ngựa. Tôi có nhiệm vụ truyền đạt mệnh lệnh bằng lời của
thiếu tướng Grekov, sư đoàn trưởng.
Anh em Cô-dắc xuống ngựa. Ba tên đại diện cũng xuống ngựa và
đi tới. Chúng len vào giữa đại đội. Mọi người lùi lại, dành cho chúng một
khoảng nhỏ.
Viên sĩ quan Cô-dắc nói trước:
- Hỡi anh em đồng hương? Chúng tôi đến đây là để khuyên anh
em nghĩ lại và ngăn ngừa những hậu quả tai hại mà thành động vừa qua của anh em
có thể gây ra. Hôm qua sư đoàn bộ đã được tin là không biết do sự tuyên truyền
tội lỗi của kẻ nào mà anh em đã tự ý rời bỏ các toa xe. Hôm nay sư đoàn bộ cử
chúng tôi đến truyền đạt cho anh em mệnh lệnh lập tức quay về ga Dno. Hôm qua
sư đoàn Tuzemnaia cùng những đơn vị kỵ binh khác đã chiếm được Petrograd , hôm nay vừa nhận được điện. Tiền vệ của chúng
tôi đã tiến vào kinh đô, chiếm tất cả các cơ quan Chính phủ, nhà băng, nhà dây
thép, các trạm điện thọai và tất cả các địa điểm quan trọng. Chính phủ lâm thời
đã bỏ chạy và bị coi như giải tán. Hỡi anh em đồng hương, anh em hãy mau mau
tỉnh ngộ! Phải biết rằng anh em đang đi tới chỗ chết? Trong trường hợp anh em
không phục tùng lệnh của sư đoàn trưởng, lực lượng vũ trang sẽ được điều đến
trừng trị anh em. Hành động của anh em đã bị coi là một sự phản bội, không chấp
hành nhiệm vụ chiến đấu. Để tránh khỏi cái cảnh người mình làm đổ máu người
mình, anh em chỉ còn một cách là phục tùng vô điều kiện.
Lúc ba tên đại diện đang tới gần, Kotliarov cân nhắc về tinh
thần của anh em Cô-dắc và hiểu rằng không thể nào tránh cuộc đàm phán, vì nếu
từ chối thì sẽ gây ra những hậu quả không tốt. Anh đắn đo một lát rồi ra lệnh
cho đại đội xuống ngựa, còn mình thì kín đáo đưa mắt cho Turilin và lên thật
gần tới chỗ ba tên đại diện. Trong lúc tên sĩ quan nói, Kotliarov nhận thấy anh
em Cô-dắc cứ cúi đầu, cau có lắng nghe; một số thì thầm với nhau. Dakha Korolov
mỉm cười gượng gạo, bộ râu đen nhánh của hắn chảy xuống chiếc áo sơ-mi, nom như
một dòng nước gang đã đông lại: Borsev liếc nhìn sang bên cạnh, tay nghịch
nghịch chiếc roi ngựa; Psenitnikov há hốc miệng, nhìn thẳng vào mắt tên sĩ quan
đang nói: Marchin Samin đưa bàn tay nhớp nhúa lên xoa má, mắt nháy lia lịa; sau
lưng hắn là Bagrov với bộ mặt đần độn vàng ệch; chàng súng máy Krasnickov nheo
mắt như chờ đợi; Turilin thở như kéo bễ; gã Obnidov mặt đầy tàn hương hất chiếc
mũ lưỡi trai ra sau gáy, lắc lắc cái đầu có bờm tóc trước trán, nom cứ như con
bò mộng lúc cảm thấy cái ách cày đã đặt lên cổ; toàn trung đoàn hai đứng gục
đầu như đang nguyện kinh. Tất cả đám người đứng sát vào nhau thành một khối,
chẳng nói chẳng rằng, hơi thở nặng nề và nóng ran, các nét mặt thoáng có vẻ hoang
mang.
Kotliarov hiểu rằng tinh thần anh em Cô-dắc đang sắp chuyển
tới một bước ngoặt: chỉ vài phút nữa là tên sĩ quan mồm mép nầy sẽ có thể lôi
cuốn được đại đội theo hắn. Dù sao cũng phải phá tan cái ấn tượng mà những lời
hắn nói đã gây ra, phải làm lung lay cái quyết tâm đã thành hình trong đầu óc
anh em Cô-dắc mà chưa nói ra. Anh bèn giơ tay, mở trừng trừng hai con mắt ra
một cách rất lạ, nhìn tất cả đám người.
- Anh em! Hượm một lát đã? - Rồi anh quay sang hỏi viên sĩ
quan - Các anh có mang theo bức điện không?
- Bức điện nào cơ chứ? - Viên sĩ quan có vẻ ngạc nhiên.
- Bức điện báo tin Petrograd
bị chiếm ấy.
- Bức điện ấy à? Không có. Nhưng bức điện có dính dáng gì
đến chuyện nầy?
- À hà! Không có… - Toàn đại đội thở phào nhẹ nhõm, như từ
cùng một lồng ngực.
Nhiều người đã ngẩng đầu lên, nhìn Kotliarov chằm chằm ánh
mắt đầy tin tưởng. Lúc nầy Kotliarov cất cao cái giọng khàn khàn của anh, quát
lên với một vẻ rất tự tin, vừa căm phẫn vừa châm biếm, làm mọi người đều phải
chú ý:
- Không có à, anh bảo thế phải không? Thế mà đòi chúng tôi
tin thế nào được! Anh muốn chơi xỏ chúng tôi à?
- Bịp bợm! - Toàn đại đội đều gầm lên.
- Bức điện có phải là đánh cho tôi đâu! Anh em đồng hương
hiểu cho! - Tên sĩ quan áp hai nắm tay vào ngực cố phân bua.
Nhưng chẳng ai nghe hắn nữa rồi, Kotliarov thấy cảm tình và
lòng tin tưởng của đại đội đã lại chuyển về với mình, bèn nói bằng một giọng
sắc như con dao cắt kính:
- Mà dù cho Petrograd có
thất thủ chăng nữa, chúng tôi cũng không đi cùng đường với các anh! Chúng tôi
không muốn đánh nhau với chính anh em mình. Chúng tôi không phản lại nhân dân!
Các anh muốn đâm bị thóc chọc bị gạo à? Đừng hòng? Những thằng ngu xuẩn trên
đời nầy đã hết sạch rồi? Chúng tôi không muốn lập lại chính quyền của bọn tướng
tá nữa. Đúng là như thế đấy.
Các binh sĩ Cô-dắc cùng làm ầm lên một trận, đám người rung
chuyển, nhao nhao la hét:
- Như thế mới đúng!
- Dồn cho cứng lưỡi rồi nhé!
- Thật là chí lý!
- Thôi tống cổ các quan lớn ấy đi đằng nào thì đi!
- Thứ như thế mà cũng đòi làm mối làm manh.
- Ở Petrograd có ba trung
đoàn Cô-dắc, các anh em ấy không chống lại nhân dân đâu.
- Nầy, Ivan! Cho chúng nó vài gậy đi? Cho chúng nó xéo đi!
Kotliarov nhìn ba tên đại diện. Tên sĩ quan Cô-dắc mắm môi
mắm lợi kiên nhẫn đứng chờ. Sau lưng hắn, hai tên sĩ quan người miền núi đứng
sát vai nhau. Một tên còn trẻ, người Ingus, thân hình cân đối, khoanh hai tay
trên ngực chiếc tréc-két rất đẹp, hai con mắt xếch quả trám long lanh dưới
chiếc mũ cu-han-ca(5) lông đen. Tên kia là một lão Oxelin đã có tuổi, đứng dạng
chân đầy vẻ coi thường. Hắn đặt một tay lên cán cây gươm cong cong, nhìn khắp
lượt anh em Cô-dắc như muốn nắn gân họ. Kotliarov vừa muốn cắt đứt cuộc đàm
phán thì tên sĩ quan Cô-dắc đã hành động trước. Hắn rỉ tai tên sĩ quan Ingus
rồi kêu lên sang sảng:
- Anh em sông Đông! Anh em cho phép đại diện của Sư đoàn Man
Dã(6) nói vài lời chứ?
Không chờ mọi người đồng ý, gã sĩ quan Ingus nhẹ nhàng dậm
đôi ủng không đế, bước vào giữa khoảng trống giữa đám người, sửa lạì chiếc dây
lưng nhỏ chạm trổ, cử chỉ đầy vẻ nóng nảy:
- Anh em Cô-dắc? Có gì mà làm ầm ĩ lên như thế? Nói năng
phải cho bình tĩnh mới được. Anh em không thích tướng quân Kornilov à? Anh em
muốn chiến tranh à? Được thôi? Đánh nhau thì đánh nhau? Chúng tôi không sợ!
Chẳng sợ chút nào cả! Ngay hôm nay chúng ta sẽ đè bẹp anh em. Sau lưng chúng
tôi có hai trung đoàn miền núi. Chà, làm gì mà ầm ĩ lên như thế, ầm ĩ lên như
thế làm gì? - Đầu tiên hắn nói còn có vẻ bình tĩnh một chút, nhưng cuối cùng
hắn hăng lên cất cao giọng, tuôn ra một lọat những lời hậm hực. Giọng hắn đã
khàn khàn ngọng nghịu lại xen thêm những từ ngữ của tiếng mẹ đẻ - Thằng Cô-dắc
nầy đã làm anh em lầm lẫn rồi đấy, nó là một thằng Bolsevich, mà anh em lại đi
theo nó! Chà? Tôi nhìn rõ lắm chứ. Anh em hãy bắt giữ nó! Tước vũ khí của nó.
Hắn ngang ngạnh chỉ thẳng vào Kotliarov và đi lại lồng lộn
trong khoảng trống nhỏ hẹp, hoa chân múa tay một cách sôi nổi, bộ mặt nâu nâu
tái nhợt đi. Bạn hắn, tên sĩ quan tóc hung có tuổi thì vẫn lạnh như tiền. Tên
sĩ quan Cô-dắc mân mê cái dây ngù gươm rách nham nhở. Bọn lính Cô-dắc lại im
thin thít, lại xáo động bối rối, Kotliarov không rời mắt khỏi tên sĩ quan
Ingus, anh nhìn hàm răng trắng lóa của hắn nhe ra như nanh thú dữ, nhìn dòng mồ
hôi xám xám chảy chéo trên thái dương bên trái của hắn, và cứ tiếc là mình đã
bỏ lỡ cơ hội chỉ nói một lời là chấm dứt cuộc đàm phán và đưa anh em Cô-dắc đi.
Nhưng Turilin đã kịp cứu vãn tình thế. Anh chàng nhảy vào giữa chỗ trống, vung
hai tay lên một cách tuyệt vọng, giật đứt cả các khuy cổ áo sơ-mi, và gào lên
khàn khàn, gân mặt giật lia lịa, bọt mép xùi cả ra:
- Thật là một đàn rắn hèn nhát! Bọn quỷ dữ này! Lũ đốn mạt
này? Chúng nó tán tỉnh dụ dỗ như những con đĩ như thế mà cứ vểnh tai lên nghe?
Bọn sĩ quan chúng nó đang muốn mang tai mang vạ đến quàng vào cổ mà chẳng biết
gì cả? Còn đứng làm gì thế này? Làm cái gì thế này hử? Không chém mẹ chúng nó
đi mà lại đứng nghe chúng nó? Phải chém đầu chúng nó, phải chọc tiết chúng nó.
Trong lúc các cậu đứng đực ra ở đây thì chúng nó đến bao vây đấy! Súng máy
chúng nó sẽ quét cho! Dưới đạn súng máy thì tha hồ mà họp mít-tinh… Chúng nó
bịp các cậu để chờ quân của chúng nó kéo đến mà không biết! Ô-ô-ôi dào, Cô-dắc
gì cái thớ các cậu! Đi mà liếm váy?
- Lên ngựa? - Giọng Kotliarov gầm lên như sấm.
Tiếng hô của anh nổ ra trên đầu mọi người như một phát đạn
ghém. Anh em Cô-dắc đổ xô ra chỗ để ngựa. Chỉ một phút sau đại đội đang tan tác
như đàn ong tập hợp thành đội hình trung đội hàng dọc.
- Hãy nghe tôi nói đã! Anh em đồng hương ơi! - Tên sĩ quan
Cô-dắc cuống lên.
Kotliarov hất khẩu súng trường trên vai xuống, kiên quyết
đặt ngón tay trỏ có những đốt sưng vù vào cò súng, kéo mạnh hàm thiếc vào mép
con ngựa đang nhảy chồm rồi quát lên:
- Không đàm phán gì nữa! Nếu bây giờ còn phải nói chuyện với
chúng mày thì đây sẽ là tiếng nói của chúng tao. - Rồi anh lắc lắc khẩu súng
trường, động tác mang rất nhiều ý nghĩa.
Các trung đội nối đuôi nhau xuống đường cái. Anh em Cô-dắc
nhìn lại còn thấy ba tên đại diện ngồi trên mình ngựa bàn tán với nhau không
biết những gì. Tên sĩ quan Ingus nheo mắt tranh cãi sôi nổi, chốc chốc lại giơ
tay lên, bên tay của chiếc áo tréc-két lật lên cho thấy lần lụa lót trắng như
tuyết.
Kotliarov ngoái nhìn lại lần cuối cùng, cũng trông thấy mảnh
lụa trắng lóa đó, và không hiểu sao trước mắt anh lại hiện lên bộ ngực của sông
Đông rách nát dưới làn gió hanh, những đợt sóng bạc đầu mầu xanh lá cây và cái
cánh trắng muốt của con hải âu bói cá lượn vòng, quệt đầu cánh xuống ngọn sóng.
-----------------
Chú thích:
(1) Petrograd và Moskva.
(2) Một thứ kèn của người châu Á, hay dùng ở vùng Kavkaz.
(3) Dân Cô-dắc sông Đông thường gọi sông Ngân Hà là “con
đường của Hãn Batưa” người Tarta xâm lược nước Nga trong thế kỉ 13 (ND).
(4) Một thứ áo ngoài thường mặc ở vùng Kavkaz, khít lưng,
rộng tà (ND).
(5) Một kiểu mũ lông vùng Kavkaz, tròn và dẹt (ND).
(6) Một sư đoàn tổ chức dưới thời Nga hoàng, gồm toàn dân
miền núi Kavkaz (ND).
16
Ngay từ hôm hai mươi chín tháng tám, qua các bức điện nhận
được của Krymov, Kornilov đã bắt đầu thấy rõ rằng kế họach đảo chính vũ trang
đã phá sản.
Đến hai giờ trưa, thì có một tên sĩ quan liên lạc ở chỗ
Krymov tới nơi. Kornilov bàn bạc với tên này rất lâu, rồi cho gọi Romanovsky
tới. Hắn vo tròn một mảnh giấy như lên cơn thần kinh và nói:
- Tất cả đổ sụp rồi! Quân bài của chúng ta bị đánh bại rồi!
Krymov sẽ không thể nào điều quân đoàn về Petrograd
được kịp thời và sẽ lỡ thời cơ. Những việc mà chúng ta tưởng sẽ thực hiện dễ
như trở bàn tay lại vấp phải hàng ngàn trở ngại… Kết cục đã được biết trước là
thất bại rồi… Đây… ngài xem đi… tình hình thực hiện hành quân của quân đội là
như thế này đây!- Hắn chìa cho Romanovsky xem bức bản đồ đánh dấu các chặng
hành quân gần đây nhất của quân đoàn Cô-dắc và sư đoàn Tuzemnaia. Khuôn mặt
kiên quyết của hắn hốc hác vì mất ngủ giật ngang giật dọc như bị chuột rút. -
Tất cả cái bọn khốn kiếp trong ngành đường sắt đã chọc gậy vào bánh xe của
chúng ta. Chúng nó không nghĩ rằng nếu thành sự tôi sẽ ra lệnh cứ mười thằng
treo cổ một. Ngài thử đọc bản báo cáo của Krymov mà xem.
Trong khi Romanovsky vừa đọc vừa đưa bàn tay to bè lên vuốt
bộ mặt hổ phù những mỡ là mỡ, Kornilov viết rất nhanh:
“Kính gửi Ngài ataman
quân khu
Aleksey Maximovich
Kaledin ở Novocherkask,
Tôi đã được tường nội
dung bức điện Ngài gửi cho Chính phủ lâm thời. Sau khi đã nhẫn nhục đến cực độ
trong cuộc đấu tranh vô hiệu quả những kẻ lật lọng và phản bội, người Cô-dắc
vinh quang nhìn thấy cái chết mà Tổ quốc không thể nào tránh khỏi, đã cầm vũ
khí trong tay bảo vệ đời sống và tự do của quê hương, một vùng đất đã phát
triển và mở rộng nhờ sức lao động và xương máu của mình.
Trong một thời gian
nào đó, quan hệ giữa chúng ta sẽ bị hạn chế. Tôi đề nghị Ngài hành động nhất
trí với tôi, như lòng yêu nước và vinh dự của người Cô-dắc muốn như vậy.
658/29-8-17.
Đại tướng Kornilov”.
- Xin ngài lập tức đánh cho bức điện nầy, - Sau khi viết
xong, Kornilov bảo Romanovsky.
- Ngài ra lệnh đánh bức điện thứ hai cho công tước Bagration
bảo thực hiện hành trình còn lại bằng cách hành quân đi bộ chứ?
- Vâng, vâng.
Romanovsky nín lặng một lát rồi trầm ngâm nói:
- Thưa ngài Lavrơ Georgievich, theo tôi thì hiện nay chúng
ta còn chưa có lý do để bi quan. Cách ngài dự đoán diễn biến của sự việc có lẽ
không sát lắm…
Kornilov đã vài lần hấp tấp giơ tay định bắt một con bướm
nhỏ xíu màu tím bay chập chờn trên đầu hắn. Những ngón tay hắn co quắp, mặt hơi
có vẻ căng thẳng, chờ đợi. Con bướm bị xô đi xô lại theo từng đợt gió, bay thấp
xuống, rồi là đôi cánh, định lượn ra khung cửa sổ mở toang. Cuối cùng Kornilov
cũng tóm được nó.
Hắn thở dài, nhẹ nhõm cả người, rồi nằm ngửa ra lưng ghế
bành.
Romanovsky chờ Kornilov trả lời ý kiến của lão, nhưng hắn
chỉ nở một nụ cười mơ màng và sầu thảm, bắt đầu kể:
- Đêm qua tôi nằm mơ, thấy như đang chỉ huy một lữ trong một
sư đoàn khinh binh và đang tấn công ở vùng núi Karpat. Tôi đi cùng với ban tham
mưu vào một cái trại. Một người Ru-xin(1) ăn vận chải chuốt ra đón chúng tôi.
Người ấy đem sữa tươi ra thết tôi rồi ngả chiếc mũ dạ trắng và nói bằng một thứ
tiếng Đức rất đúng: “Uống đi tướng quân! Thứ sữa nầy có khả năng chữa bệnh kiến
hiệu lạ thường đấy”. Hình như tôi có uống và chẳng ngạc nhiên chút nào khi thấy
người Ru-xin ấy suồng sã vỗ vai tôi. Sau đó chúng tôi lên núi, nhưng hình như
không còn là núi Các pát nữa, mà là một vùng nào đó ở Afganistan, trên một con
đường mòn hiểm hóc… Phải, đúng là một con đường mòn hiểm hóc: đi đến đâu là sỏi
và đá dăm rơi loạt soạt đến đấy, nhưng bên dưới, sau một khe núi lại hiện ra
một phong cảnh miền nam đẹp tuyệt, nắng tràn ngập trắng loá.
Làn gió lùa hiu hiu thổi qua hai khung cửa sổ mở toang từ
bên nầy sang bên kia căn phòng, làm những tờ giấy trên bàn loạt soạt động đậy.
Cặp mắt mơ màng và xa xôi của Kornilov hình như đang lang thang ở nơi nào đó
bên kia sông Dnepr, trên sườn những khe núi lốm đốm những khoảng cỏ màu vàng
nâu như đồng. Romanovsky nhìn theo cặp mắt của Kornilov, rồi chính lão cũng bất
giác khẽ thở dài, chuyển tầm mắt qua mặt sông Dnepr không gợn một chút gió, cứ
nhẵn bóng như mi-ca, trong suốt như thủy tinh. Rồi lão lại nhìn sang cánh đồng
sương khói mung lung hiện ra với những đường nét hết sức dịu dàng của một ngày
sắp sang thu.
-----------------
Chú thích:
(1) Dân Ukraina sống ở vùng núi Karpat (ND).
17
Các đơn vị thuộc quân đoàn kỵ binh số ba và sư đoàn
Tuzemnaia điều về Petrograd chuyển quân với những khoảng cách rất lớn trên tám
tuyến đường sắt: Rêven, Vêdenbéc, Nácva, Yamburg, Vưricha, Dno, Pskov , Luga. Tất cả các ga
xép và ga tránh xe đều đầy những đoàn tàu nhà binh chạy chậm rề rề vì nghẽn
đường. Các sĩ quan chỉ huy cấp trên không còn có thể tác động chút gì tới tinh
thần các trung đoàn, các đại đội bị phân tán mất hết liên lạc với nhau.
Tình hình đã rắc rối lại càng rắc rối thêm, vì ngay trên
đường hành quân, quân đoàn cùng sư đoàn Tuzemnaia phối thuộc với nó phải được
biên chế lại thành một tập đoàn quân. Muốn vậy cần phải tiến hành một đợt
thuyên chuyển khá lớn, phải tập hợp những đơn vị đang phân tán, phải sắp xếp
lại các đoàn tàu. Tất cả những việc đó gây ra tình trạng rối như bòng bong,
trống đánh xuôi kèn thổi ngược, các mệnh lệnh nhiều khi không ăn khớp với nhau,
không khí đã căng thẳng như đầu óc người lên cơn thần kinh lại càng bị hun
nóng.
Tuyến đường nào cũng bị các công nhân và viên chức của ngành
đường sắt họat động chống lại, các đoàn tầu của quân đội Kornilov cố vượt các
khó khăn, từ từ bò về Petrograd có những lúc dồn ứ lại ở các ga đầu mối nhưng
rồi lại tản ra.
Trong những ngày sơn đỏ của các toa xe, bên cạnh những con
ngựa đói dở đã tháo yên cương, có những con người cũng ăn không đủ no bị lèn
như cá hộp: những binh sĩ Cô-dắc các quân khu sông Đông, Usuri, Orelburg,
Nectrisk và Amur, những người Ingus, Cherket, Kabarda, Oset, Dagestan. Các đoàn
tầu nhà binh chờ đến lượt chuyển bánh, phải nằm lại hàng giờ ở các ga, bọn kỵ
binh đổ ào ào từ các toa xe xuống, đứng lúc nhúc như châu chấu trong các phòng
đợi, kéo đàn kéo lũ đi trên các đường tàu. Chúng ăn sạch tất cả những cái gì ăn
được mà các đoàn tàu đi trước còn để lại, lấy cắp của nhân dân, phá kho lương
thực.
Những nẹp quần Cô-dắc vàng vàng đỏ đỏ, những cái áo vét lộng
lẫy của long kỵ binh, áo tréc-két-ca của các dân tộc miền núi… Phong cảnh thiên
nhiên miền Bắc vốn dè sẻn mầu sắc, chưa từng thấy muôn mầu phối hợp phong phú
như thế nầy.
Ngày hai mươi chín tháng tám, lữ đoàn ba của sư đoàn
Tuzemnaia do công tước Gagarin chỉ huy đã tiếp cận với địch ở gần Paplovsk. Hai
trung đoàn Ingusky và Cherket tiến trên đầu sư đoàn phát hiện thấy đường sắt bị
phá hoại, bèn xuống tầu và hành quân đi bộ về hướng Traskoie Xelo. Những toán
trinh sát của trung đoàn Ingusky len lỏi tới nhà ga Somrino. Hai trung đoàn từ
từ triển khai tấn công, đánh dồn Xích vệ, chờ các đơn vị khác của sư đoàn đến
đủ. Song các đơn vị đã tới ga Dno còn chờ tàu chuyển bánh. Một số đơn vị còn
chưa tới được ga này.
Công tước Bagraction, sư đoàn trưởng sư đoàn Tuzemnaia đang
trong trang trại riêng cách nhà ga không xa lắm để chờ đợi các đơn vị còn lại
tới tập trung đầy đủ, vì dại gì mà liều lĩnh cho binh sĩ cưỡi ngựa hành quân
tới Vuricha.
Ngày hai mươi tám, Bagration nhận được của bộ tư lệnh Mặt
trận miền Bắc bản sao bức điện sau đây:
“Đề nghị truyền đạt
với quân đoàn trưởng Quân đoàn ba và các thủ trưởng sư đoàn sông Đông số một,
sư đoàn Usuri và sư đoàn Tuzemnaia ở Kavkaz mệnh lệnh của Tổng tư lệnh tối cao
là nếu vì những hoàn cảnh bất ngờ nào đó mà gặp khó khăn trong việc hành quân
bằng đường sắt. Tổng tư lệnh tối cao ra lệnh cho các sư đoàn tiếp tục vận dộng
bằng cách hành quân trên đường cái. Ngày 27 tháng tám năm 1917. Số 6411.
Romanovsky”.
Khoảng chín giờ sáng, Bagration đánh điện báo cho Kornilov
biết rằng hồi 6 giờ 40 phút sáng, hắn đã được đại tá Vagratuni, tham mưu trưởng
Quân khu Petrograd chuyển cho mệnh lệnh của Kerensky bắt phải cho tất cả các
đoàn tầu nhà binh quay trở về và hiện nay các đoàn tầu của sư đoàn đang bị giữ
lại trên quãng đường từ ga tránh xe Gatka đến Oredot, vì theo lệnh của Chính
phủ lâm thời, ngành đường sắt không được phát giấy lộ trình.
Tuy Bagration có nhận được quyết định của Kornilov nói rõ
ràng: “Gửi công tước Bagration. Tiếp tục chuyển quân bằng đường sắt. Nếu không
thể dùng đường sắt được nữa thì hành quân trên đường cái tới Luga, tại đấy sẽ
hoàn toàn chịu quyền chỉ huy của tướng quân Krumov”, hắn vẫn không quyết định
cho các đơn vị dưới quyền hành quân trên đường cái và cứ ra lệnh cho quân đoàn
bộ lên các toa xe.
Trung đoàn trong đó Evgeni Litnhiki đã từng phục vụ cùng các
trung đoàn khác trong biên chế của sư đoàn Cô-dắc sông Đông số một được chuyển
về phía Petrograd theo tuyến đường sắt Rêven -
Vêdenbéc - Nácva. Năm giờ chiều ngày hai mươi tám, đoàn tàu chở hai đại đội của
trung đoàn nầy tới Nácva. Viên chỉ huy đoàn tàu nhà binh được biết rằng đến đêm
tàu không thể lại lên đường vì đọan đường sắt giữa Nácva và Yamburg đã bị phá
họai, và một bộ phận của tiểu đoàn sắt đã được phái đến đấy bằng một đoàn tàu
hoả tốc. Sáng mai, nếu kịp chữa xong đoạn đường, đoàn tầu sẽ chuyển bánh.
Dù muốn hay không, viên chỉ huy đoàn tàu nhà binh cũng bắt
buộc phải đồng ý. Hắn vặc rầm lên một trận, leo lên toa xe của hắn, cho bọn sĩ
quan biết tin rồi ngồi vào bàn uống trà.
Đêm hôm ấy trời u ám. Một làn gió đầy hơi ẩm, lạnh thấu
xương thổi từ ngoài vịnh. Trên đường sát, anh em Cô-dắc âm thầm nói chuyện với
nhau trong các toa xe. Những con ngựa lo lắng vì những tiếng đầu máy rúc còi,
chốc chốc lại đập móng xuống sàn gỗ. Ở đuôi đoàn tầu có một gã Cô-dắc trẻ tuổi
ngồi hát trong bóng tối, không biết hắn muốn kể khổ với ai.
Thôi vĩnh biệt tỉnh
thành, thị trấn
Vĩnh biệt người, thôn
xóm thân yêu
Thôi vĩnh biệt cô em
tươi trẻ,
Vĩnh biệt em, đóa hoa
biếc nhỏ nhoi!(1)
Nhớ khi trước, sớm
chiều gần gụi,
Bàn tay anh nắm chặt
tay em,
Nhưng em hỡi, nay sớm
chiều dòi dõi,
Dựa bên anh, còn khẩu
súng này thôi…
Từ sau ngôi nhà xám xịt, to lù lù của kho hành lý, có một
người bước ra. Người ấy đứng lại một lát, vừa lắng nghe tiếng hát và nhìn theo
đọan đường ray in lốm đốm những ánh đèn vàng ệch rồi mạnh dạn bước về phía đoàn
tàu nhà binh. Chân anh ta bước nhẹ nhàng, khi dậm trên các tà vẹt còn có tiếng
trầm trầm, nhưng khi bước xuống lớp đất sét nện cứng thì không còn nghe thấy gì
nữa. Người ấy đi tránh toa xe cuối cùng, nhưng gã Cô-dắc đứng ở cửa xe ngừng
tiếng hát và gọi anh ta:
- Ai?
- Thế cậu đợi ai đấy? - Người kia miễn cưỡng trả lời nhưng
không dừng bước.
- Đêm hôm khuya khoắt thế nầy còn láng cháng ở đây làm gì
hử? Cái bọn đầu trộm đuôi cướp chúng mày, bọn ông thì nện cho nhừ tử! Định nhòm
ngó xem có cái gì sơ hở để xoáy có phải không?
Người kia không trả lời, cứ đi tiếp đến giữa đoàn tàu, rồi
ngó đầu vào khe cửa một toa xe và hỏi:
- Đại đội nào thế?
- Đại đội nhà pha. - Trong bóng tối có tiếng cười khà khà.
- Mình hỏi có việc đấy, đại đội nào thế?
- Đại đội hai.
- Thế trung đội bốn đâu?
- Đếm từ đầu là toa thứ sáu.
Ba anh chàng Cô-dắc đang hút thuốc bên cạnh toa xe thứ sáu
tính từ đầu máy. Một người ngồi xổm, hai người đứng cạnh đấy. Cả ba lặng thinh
nhìn người đang đi tới gần họ.
- Chào anh em đồng hương.
- Ơn Chúa! - Một người nhìn chằm chằm vào mặt người lạ trả
lời.
- Nikita Dulgin còn sống không? Cậu ấy có ở đây không?
- Mình đây. - Người ngồi xổm trả lời bằng một giọng nam cao
véo von như hát rồi đứng dậy, lấy gót ủng di di điếu thuốc. - Mình không nhận
được ra cậu. Cậu là ai thế? ở đâu đến thế? - Anh ta vươn bộ mặt râụ ria xồm
xoàm cố nhận ra người lạ. Người nầy mặc áo ca-pôt, đầu đội chiếc mũ cát-két
binh sĩ nhầu nát. Bỗng anh lính Cô-dắc ngạc nhiên kêu lên.- Ilia! Buntruc phải
không? Người anh em thân mến của mình, ma quỷ nào xách cổ cậu về đây thế này?
Anh ta đưa bàn tay sần sùi ra nắm lấy bàn tay đầy lông lá
của Buntruc một lát rồi cúi xuống khẽ nói:
- Đây toàn là anh em mình, cậu đừng sợ. Cậu từ đâu mò về đây
thế này? Nói đi chứ, ma quỷ bắt cậu đi!
Buntruc chào hai anh chàng Cô-dắc kia rồi trả lời bằng một
giọng yếu ớt, trầm trầm như tiếng gang:
- Mình ở Petrograd về, mất
bao nhiêu công sức mới tìm thấy các cậu. Có việc phải làm đấy. Cần phải bàn với
các cậu.
- Người anh em ạ, mình thấy cậu còn sống, còn khỏe mạnh là
mình mừng lắm.
Buntruc mỉm cười. Trên khuôn mặt rất to có vầng trán mênh
mông, răng của anh hiện ra trắng lóa, cặp mắt long lanh, ấm áp, vui vẻ, nhưng
trầm tĩnh.
- Có việc bàn với nhau à? - Anh chàng râu xồm lại nói véo
von với cái giọng nam cao. - Cậu là sĩ quan mà cũng đi lại chơi bời với bọn
mình. Cám ơn cậu, và ơn Chúa, nếu không chúng mình đây đừng hòng được nghe một
lời thân mật âu yếm… - Trong giọng nói của Dulgin thoáng có ý trêu chọc, nhưng
hồ hởi, không có gì ác ý.
Buntruc cũng thân mật pha trò:
- Được thôi, rồi sẽ có đủ chuyện cho cậu phá quấy! Cậu vẫn
chẳng bỏ cái tính nghịch ngợm một chút nào! Nhưng cứ pha trò nữa đi râu cậu dài
quá rốn rồi đấy.
- Râu ria thì bọn mình có thể cạo bất cứ lúc nào cũng được.
Nhưng cậu hãy cho biết tình hình ở Petrograd
như thế nào đã? Bắt đầu có bạo động rồi à?
- Ta vào trong toa đã, - Buntruc đề nghị, giọng đầy hứa hẹn.
Bốn người leo lên toa xe, Dulgin đưa chân lay một anh chàng
nào đó, khẽ gọi:
- Dậy đi các cậu! Có một nhân vật đến thăm bọn mình giữa lúc
đang cần đây. Nào, mau lên các thầy quyền, quàng quàng lên!
Đám Cô-dắc è è trong họng, lổm ngổm đứng dậy. Có hai bàn tay
không biết của ai, hai bàn tay rất to, nặc mùi thuốc lá và mùi mồ hôi ngựa, nhẹ
nhàng sờ soạng trong bóng tối trên mặt Buntruc lúc này đang ngồi trên một cái
yên ngựa. Một giọng trầm đặc sệt như dầu ma-dút hỏi:
- Buntruc đấy à?
- Mình đây. Còn cậu, Trikamasev đấy phải không?
- Mình đây, mình đây. Chào cậu, anh bạn thân mến!
- Chào cậu. Mình chạy ngay đi gọi anh em trung đội ba nhá?
- Phải, phải! Quàng lên đi!
Trung đội ba đến gần đủ, chỉ để lại hai anh chàng coi ngựa.
Anh em Cô-dắc lại gần Buntruc, họ nhìn những bàn tay sần sùi to như lát bánh mì
gối bắt tay anh, họ khom người dưới ánh đèn bão, nhìn vào khuôn mặt rộng bè bè
và hơi âm thầm của anh, họ gọi anh, khi là Buntruk, khi là Ilia Mitơrit, khi là
Ilinsa, nhưng trong tất cả các giọng nói đều chỉ có thể cảm thấy một vẻ vồn vã
thân mật, ấm áp.
Trong toa xe bắt đầu thấy ngột ngạt. Ánh đèn nhảy múa trên
những thành xe làm bằng ván ghép, những cái bóng không ra hình thù gì cả đung
đưa và to ra, ngọn đèn bốc khói mù mịt, ánh đèn vàng khè nhớp nhúa.
Mọi người niềm nở kéo Buntruc tới gần ngồi ở chỗ sáng. Những
người phía trước thì ngồi xổm, còn lại bao nhiêu đều đứng vây quanh, chen chúc
như nêm. Dulgin húng hắng ho, rồi cất cái giọng nam cao nói:
- Ilia Mitơrit ạ, hôm nọ chúng mình có nhận được thư của
cậu, nhưng vẫn muốn được nghe cậu nói, để được cậu bảo cho biết sau nầy bọn
mình sẽ phải làm như thế nào. Chúng nó đang lôi bọn mình đi Petrograd ,
thế thì làm thế nào bây giờ?
- Mitơrit ạ, cậu thử xem trời đất bây giờ như thế nào? - Gã
Cô-dắc đứng ở ngay cửa toa xe nói, một chiếc vòng lủng lẳng dưới cái dái tai
nhăn nhúm. Chính gã đã từng bị Evgeni Litnhiki làm nhục không cho nấu nước trà
bên lá chắn súng máy trong chiến hào. - Đã có những thằng tuyên truyền đủ loại
đến đây khuyên can bọn mình, nào là các cậu đừng đi Petrograd, nào chúng ta
không đánh lẫn nhau làm gì. Chúng nó còn nói nhiều ý khác, nhưng đại lọai đều
như thế cả. Bọn mình nghe thì cứ nghe, nhưng chẳng tin gì chúng nó. Chúng nó
không phải là anh em mình. Chưa biết chừng chúng nó muốn đưa bọn mình đến chỗ
chết cũng nên, ai biết đâu ma ăn cỗ! Nếu từ chối không đi thì Kornilov sẽ kéo
bọn Cherket đến đây và lại đổ máu. Còn cậu là anh em nhà, là dân Cô-dắc, bọn mình
rất tin cậu và thậm chí rất cám ơn cậu đã viết thư từ Petrograd về cho bọn
mình, lại gửi cả báo nữa… Bọn mình thú thực là ở đây đang thiếu giấy cuộn thuốc
ghê gớm, vừa may nhận được báo…
- Cậu nói tầm bậy tầm bạ những gì thế hả, đầu óc gì mà ngu
khổ ngu sở? - Một gã khác bực mình ngắt lời gã đeo vòng tai. - Cậu là một thằng
mù chữ nên cứ tưởng mọi người đều tối tăm như cậu phải không? Cậu nói như bọn
mình đem báo ra cuộn thuốc hút ấy?
- Cậu Ilia Mitơrit ạ, những tờ báo ấy bọn mình thường là cứ
đọc từ đầu đến cuối đấy.
- Nó nói láo đấy, đồ quỷ, đồ sâu thuốc!
- “Đem cuộn thuốc hút”, thế mà cũng mở mồm ra nói!
- Nói với thằng ngu thì chẳng khác gì vạch đầu gối ra mà
nói!
- Các cậu ạ, có phải là mình muốn nói như thế đâu, - Gã
Cô-dắc đeo vòng tai chống chế. - Tất nhiên là đầu tiên đem báo ra đọc đã…
- Chính ngài đọc ấy à?
- Mình thì chữ nghĩa chẳng có… mình chỉ muốn nói rằng đầu
tiên mọi người đọc đã, rồi sau mới đem ra hút thuốc…
Buntruc tủm tỉm cười, ngồi xuống một yên ngựa rồi đưa mắt
nhìn anh em Cô-dắc một lượt. Anh cảm thấy ngồi mà nói thì không tiện, bèn đứng
dậy xoay lưng về ánh đèn rồi bắt đầu nói, giọng chậm rãi, gần như miễn cưỡng:
- Các cậu chẳng phải đến Petrograd
làm gì. Trên ấy chẳng có bạo động bạo điếc gì đâu. Các cậu có biết chúng nó
định xách cổ các cậu lên trên ấy làm gì không? Để lật đổ Chính phủ lâm thời
đấy… Đúng thế đấy! Đứa nào bắt các cậu đi? Thằng Kornilov, tướng của vua Nga.
Thế nó cần phải hất cẳng Kerensky để làm gì? Để chính nó ngồi vào chỗ của
Kerensky. Các cậu cẩn thận đấy, anh em đồng hương ạ? Chúng nó định tháo khỏi cổ
các cậu một cái ách bằng gỗ, và nếu chúng nó lồng được một cái ách khác vào thì
lần nầy sẽ là bằng thép đấy! Nếu bắt buộc phải chịu một trong hai tai họa thì
hãy chọn tai họa nào đỡ khổ hơn. Có phải thế không nào? Đấy các cậu tự ngẫm mà
xem: dưới chế độ vua Nga, chúng nó quạng gãy răng các cậu. Rồi dưới chế độ
Kerensky, chúng nó cũng không để cho mình được yên, nhưng không đánh gãy răng
mình. Sau Kerensky, khi nào chính quyền chuyền sang tay người Bolsevich, tình
hình sẽ hoàn toàn khác hẳn. Người Bolsevich không muốn chiến tranh. Nếu họ nắm
được chính quyền thì lập tức sẽ hòa bình ngay. Mình không ủng hộ Kerensky, quỷ
dữ là anh em của nó, tất cả chúng nó đều một duộc cả thôi. - Buntruc mỉm cười
đưa tay áo lên lau mồ hôi trán rồi nói tiếp. - Nhưng mình kêu gọi các cậu không
nên làm đồ máu anh em công nhân. Nếu là chính quyền của Kornilov thì nước Nga
sẽ ngập đến đầu gối trong máu của thợ thuyền, dưới chính quyền của nó sẽ càng
khó dành được chính quyền để đặt nó vào tay nhân dân lao động.
- Hượm một chút đã, Ilia Mitơrit! - Một gã Cô-dắc đứng ở một
hàng sau bước lên. Người gã nhỏ bé, béo lùn cũng như Buntruc. Gã húng hắng ho,
xoa hai tay dài ngoẵng, sần sùi như hai đọan rễ sồi già cỗi chìm dưới nước, và
nhìn Buntruc bằng cặp mắt tươi cười màu xanh lá cây nhạt, lấp lánh như hai cái
lá non - Cậu vừa nói đến chuyện cái ách… Thế người Bolsevich đọat được chính
quyền rồi thì họ sẽ tọng vào cổ chúng ta cái ách bằng gì?
- Cậu làm sao thế? Tự mình lại đem ách quàng vào cổ mình hay
sao?
- Tự mình là nghĩa thế nào?
- Dễ hiểu lắm. Dưới chế độ Bolsevich ai sẽ nắm chính quyền?
Cậu sẽ nắm, nếu người ta bầu cậu lên, hoặc là Dulgin, hoặc là nhà bác kia cũng
được. Chính quyền do nhân dân bầu ra. Hội đồng Xô viết. Cậu hiểu chưa?
- Thế mãi tít trên kia là ai?
- Cũng là người nào được bầu ra. Người ta mà bầu cậu thì cậu
sẽ lên ngồi “mãi từ trên kia”.
- Thật thế ư? Cậu không nói bậy đấy chứ, Mitơrit?
Anh em Cô-dắc phá lên cười, mọi người nhao nhao cùng nói một
lúc. Cả đến chàng lính gác đứng ngoài cửa cũng tạt vào một phút, nói xen vào
câu chuyện.
- Thế còn vấn đề ruộng đất thì họ định sao? Họ có chiếm mất
của chúng ta không?
- Còn chiến tranh thì họ sẽ chấm dứt chứ? Hay chưa biết
chừng bây giờ hứa hão để người ta giơ tay bầu cho họ.
- Cậu cứ lấy lương tâm ra mà nói cho bọn mình biết với?
- Bọn mình ở đây tối như bưng, chẳng được biết gì cả.
- Tin những kẻ không phải là anh em mình thì thật là nguy
hiểm. Có lắm kẻ nói láo quá…
- Hôm qua có một thằng thủy binh nhóc con nào đó đến khóc
lóc kêu gọi ủng hộ Kerensky, bọn mình bèn nắm tóc lôi cổ nó luôn ra khỏi toa
xe.
- Nó lại còn làm rầm lên: “Chúng mày là đồ phản!”.
- Cái thằng đến là kỳ quặc!
- Bọn mình chẳng hiểu các lởi lẽ như thế nghĩa lý ra sao,
không biết nên đem ăn với món gì được.
Buntruc xoay đầu khắp xung quanh, vừa chờ mọi người đỡ ồn
ào, vừa dùng mắt dò xem tinh thần anh em Cô-dắc như thế nào. Đầu tiên anh cũng
chưa tin chắc vào kết quả của công việc mình làm, nhưng bây giờ mọi điều nghi
ngờ đã tan ra mây khói. Sau khi nắm vững được tinh thần của mọi người, anh biết
rõ rằng dù là hoàn cảnh thế nào cũng phải giữ đoàn tàu nhà binh ở lại Nácva.
Một ngày trước đó, khi tới ban chấp hành đảng bộ khu Petrograd đề nghị cho mình
đảm nhiệm công tác tuyên truyền trong các đơn vị sư đoàn sông Đông số một đang
tiến về phía Petrograd , anh đã tin vào kết
quả, nhưng sau khi tới Nácva sự tin tưởng đó đã có phần lung lay. Anh hiểu rằng
muốn nói với anh em Cô-dắc thì phải dùng những lời lẽ riêng, nhưng anh lo lắng
cảm thấy rằng chưa biết chừng mình sẽ không tìm ra được tiếng nói chung với họ.
Trước đây, sau chín tháng trở lại đi sâu vào quần chúng thợ thuyền, anh đã hoàn
toàn hoà mình với họ, đã quen chỉ nói nửa lời đã làm cho họ cảm thông với mình,
hiểu mình ngay. Nhưng bây giờ về với anh em đồng hương, tình hình lại đòi hỏi
phải có một thứ tiếng nói khác, thứ tiếng cục mịch của địa phương mà mình đã
quên mất một nửa, phải xoay xở nhanh nhẹn khéo léo như một con thằn lằn, phải
có cả một năng lực thuyết phục rất lớn, không những chỉ để nhen ngọn lửa mà còn
làm cho mọi người cháy bùng lên, sao cho có thể xóa bỏ được cái tâm lý sợ không
dám cưỡng lệnh trên đã tích lũy bao nhiêu thế kỷ như những lớp phù sa, đánh bạt
cái thói thủ cựu hủ lậu, khêu gợi cho mọi người cảm thấy chân lý của mình, lôi
cuốn mọi người theo mình.
Đầu tiên, lúc mới bắt đầu nói, chính tai Buntruc lại bắt gặp
trong lời nói của mình những chỗ vấp váp chập chững, gượng gạo, cứ như anh là
một người khác đứng bên nghe những lời khô khan của anh.
Anh lo lắng thấy cái lý lẽ mình đưa ra hình như chưa đủ sức
thuyết phục, anh đau khổ moi móc trong óc, cố kiếm với những khối từ ngữ thật
to, thật nặng để đem ra dùng vào việc đập phá của mình…
Nhưng với một cảm giác chua chát không giải thích nổi, anh
vẫn cảm thấy rằng những lời không có trọng lượng mình nói ra nổ vỡ ngay trên
môi như bọt xà phòng và đầu óc mình cứ rối bời với những ý nghĩ nhạt nhẽo,
không có nơi bám chắc. Anh thở hổn hển đứng dậy, mồ hôi đổ ra nóng bỏng. Anh
vẫn nói, nhưng một ý nghĩ cứ khoan xoáy vào đầu anh: “mình được tin cậy, được
trao cho một công tác quan trọng như thế và lại tự tay làm hỏng bét… Nói năng
chẳng ra đầu ra đũa gì cả… Nhưng không hiểu sao mình lại như thế nầy nhỉ? Trong
trường hợp mình thì có lẽ một cậu khác đã trình bày, đã thuyết phục tốt hơn gấp
trăm gấp ngàn lần. Chà, mẹ khỉ, sao mình lại vụng về đến thế nầy nhỉ?”
Anh chàng Cô-dắc có cặp mắt xanh lá cây nhìn dính như keo
hỏi về chuyện cái ách đã lôi được Buntruc ra khỏi cái trạng thái nửa tỉnh nửa
mê tệ hại đó. Các ý kiến trao đổi sau đó đã giúp anh rũ bỏ hết hoang mang, lấy
lại tinh thần. Và sau đó chính anh lại ngạc nhiên thấy dồi dào sức lực khác
thường và có được cả một loạt những lời hết sức phong phú, sáng sủa, sắc bén,
đánh rất trúng. Buntruc hăng lên nhưng vẫn cố giấu sự xúc động đột ngột của
mình dưới một vẻ ngoài bình thản. Lúc nầy anh đã trả lời rất xác đáng, rất cay
độc tất cả các câu hỏi móc mói, anh điều khiển cuộc trao đổi ý kiến như một
người trị một con ngựa bất kham, đang chạy hăng sùi bọt mép.
- Cũng được, nhưng cậu hãy bảo Quốc hội lập hiến có gì không
tốt nào?
- Ông Lenin của các cậu có phải do bọn Đức đưa về không hử?
Không à? Thế thì ông ấy từ chỗ nào mò ra bây giờ? Nứt mây rơi xuống phải không?
- Mittơri à, cậu đến là cậu tự ý đến hay được người ta cử
đến thế?
- Các ruộng đất của quân khu rồi đây sẽ lọt vào tay ai?
- Dưới chế độ vua Nga, đời sống của chúng ta đã tồi tệ ở chỗ
nào?
- Cánh Melsevich cũng vì nhân dân cơ mà?
- Ở vùng chúng ta cũng đã từng có “cơ-rúc”(2) quân khu, cũng
là chính quyền nhân dân. Vậy thì chúng ta còn cần có Xô viết làm gì?
Trên đây là một số câu hỏi của anh em Cô-dắc.
Quá nửa đêm mọi người mới kéo nhau ra về. Nhưng trước đó họ
đã quyết sáng maỉ sẽ họp một cuộc mít tinh chung của cả hai đại đội. Buntruc ở
lại nghỉ đêm trong toa xe. Trikamasev mời anh em cùng nằm với hắn. Hắn làm dấu
phép trước khi đi ngủ, thu xếp chỗ nằm rồi báo trước.
- Ilia Mitơrit ạ, cậu có thể nằm yên ngủ kỹ mà chẳng cần
phải lo gì cả, nhưng cậu cũng thứ lỗi cho bọn mình… Anh bạn thân mến ạ, ở chỗ
bọn mình chấy rận như sung ấy. Nếu chúng nó kéo đến với cậu thì chớ bực mình.
Cứ phải nuôi những con rận to lù lù như thế nầy thì thật là tai vạ! Con nào con
nấy cứ như một con bò non vùng đồi núi ấy. - Hắn nín lặng một lát rồi khẽ hỏi.
- Ilia Mitơrit nầy, Lenin là người dân tộc nào thế nhỉ? Mình muốn hỏi ông ấy
sinh ở đâu, lớn lên ở đâu?
- Lenin ấy à? Người Nga đấy.
- Thật ư?
- Thật đấy người Nga mà.
- Đâu có thế, người anh em thân mến ơi! Mình thấy cậu có vẻ
ít hiểu về Lenin lắm, - Giọng Trikamasev trầm hẳn xuống, nghe có phần kẻ cả.
Cậu có biết máu của Lenin là máu người ở đâu không? Máu người vùng chúng ta
đấy. Ông ấy chính là dân Cô-dắc sông Đông, sinh ở tỉnh Sansky, trấn
Velikonazeskaia, cậu đã hiểu chưa? Nghe nói đã từng đi lính pháo thủ. Cứ nhìn
nét mặt cũng nhận được ra ngay một tay Cô-dắc vùng sông Đông Hạ: gò má thì cao,
cả cặp mắt nữa chứ!
- Cậu nghe nói như thế ở đâu đấy?
- Anh em Cô-dắc bàn tán với nhau như thế, mình nghe lỏm
được.
- Không phải thế đâu, cậu Trikamasev ơi? Lenin là người Nga,
sinh ở tỉnh Simbirk đấy.
- Không, mình tin sao được. Thậm chí có lý do rất đơn giản
để không thể tin được! Pugachev có phải là dân Cô-dắc không? Còn Stepan Radin?
Còn Ermark Timofeevich nữa? Đấy đấy, cậu đã thấy chưa? Tất cả những người lãnh
đạo dân khố rách áo ôm dấy lên chống lại vua Nga, tất cả đều là dân Cô-dắc tuốt.
Thế mà cậu lại bảo: là người tỉnh Simbirk: Cậu Mitơrit ạ, chỉ nghe nói thế cũng
đủ bực mình rồi…
Buntruc mỉm cười hỏi:
- Thế anh em bảo là Cô-dắc à?
- Cô-dắc hẳn đi chứ lỵ, chỉ có điều bây giờ còn chưa nói rõ
thôi. Mình chỉ cần nhìn qua tướng mạo một cái là lập tức nhận ra ngay. -
Trikamasev châm thuốc hút rồi vừa húng hắng ho vừa phả vào mặt Buntruc một hơi
thuốc lá hạng tồi nồng nặc. - Mình cũng ngạc nhiên và bọn mình ở đây đã tranh
cãi gần như đánh nhau đến nơi: Nếu Vladimaya Inghit là dân Cô-dắc chúng ta, là
một người lính pháo binh, thì ông ấy kiếm ở đâu ra cái tài thông kim bác cổ như
thế được? Nghe nói hình như hồi chiến tranh mới bùng nổ, ông ấy có bị bọn Đức
bắt làm tù binh, nên đã học tập ở bên ấy, đã mò mẫm nắm được tất cả các môn
khoa học, rồi bắt đầu dấy bọn thợ thuyền nước chúng nó nổi lên bạo động, và còn
đeo lại kính cho bọn bác học của chúng nó nữa làm chúng nó sợ chết đi được.
Chúng nó bèn bảo ông ấy: “Này cái anh trán dô kia, anh hãy về nước anh mà sinh
sống, cầu Chúa che chở cho anh, nếu không anh cứ gây cho chúng tôi những chuyện
như thế nầy thì đến già chúng tôi cũng không gỡ được hết đâu!”. Thế là chúng nó
đưa ông ấy về bên Nga, chỉ sợ ông ấy lôi thợ thuyền nước chúng nó nổi dậy. Đã
thấy chưa? Chà, người anh em ạ.
- Lenin quả là một tay ghê gớm! - Trikamasev nói câu cuối
cùng không khỏi có vẻ huênh hoang rồi sung sướng bật cười trong bóng tối. - Còn
cậu, Mitơrit ạ, cậu đã được gặp Lenin lần nào chưa? Chưa à? Thật đáng tiếc.
Nghe nói ông ấy có cái đầu to lắm thì phải. - Hắn húng hắng ho, thở ra đằng mũi
một hơi khói, hút nốt điếu thuốc rồi lại nói tiếp. - Bọn đàn bà phải đẻ cho
nhiều những con người như thế mới được. Quả là một tay lợi hại, thật đấy! Mà
Lenin đâu phải chỉ lật đổ một lão vua Nga này! - Nói đến đây hắn thở dài. -
Không, Mitơrit ạ, cậu cãi lại mình cũng vô ích thôi: Inghit chính là dân Cô-dắc
đấy… Trong chuyện nầy thì có gì mà phải che đậy? Ở tỉnh Simbirk không thể mọc
ra những tay như thế đâu.
Buntruc lặng thinh mỉm cười nằm im giờ lâu, hai con mắt ráo
hoảnh. Mãi chẳng làm thế nào chợp được mắt. Của đáng tội, khắp người anh đã đầy
rệp, chúng bò khắp mọi chỗ dưới áo sơ-mi, gây một cảm giác nóng rát, ngứa ngáy
khó chịu. Trikamasev nằm bên cạnh hết thở dài lại gãi sồn sột. Hắn đang mơ mơ
màng màng thì một con ngựa không biết của ai bỗng nhiên nổi nóng thở phì phì.
Rồi đến lúc hắn chưa thiếp đi hẳn, mấy con ngựa không chịu ở yên với nhau lại
đá lộn lung tung, chân dẫm lộp cộp, kèm theo những tiếng hí đầy bực bội.
- Có yên đi không, đồ quỷ dữ! Đồ chết tiệt! - Dulgin chồm
dậy, quát giọng nam cao ngái ngủ rồi đánh con ngựa buộc gần hắn nhất bằng một
cái gì có lẽ nặng lắm.
Buntruc khổ vì rệp, cứ trằn trọc mãi. Anh quay lưng nằm
nghiêng sang bên kia và bực mình biết trước rằng còn chán mình mới ngủ được. Vì
thế anh bắt đầu nghĩ đến buổi mít tinh sáng mai. Anh cố tưởng tượng xem bọn sĩ
quan sẽ có thể có những phản ứng như thế nào rồi cười nhạt: “Anh em Cô-dắc mà
nhất loạt phản đối thì có lẽ chúng nó sẽ đánh bài chuồn nhưng mẹ khỉ, làm thế
quái nào biết được chúng nó! Để tránh mọi điều bất trắc, mình sẽ bàn trước với
ủy ban của đơn vị đóng ở đây mới được”. Rồi không hiểu sao Buntruc bất giác nhớ
lại một tình tiết trong chiến tranh, trận tấn công tháng mười năm 1915, và sau
đó trí nhớ của anh tựa như sung sướng vì được đưa vào những con đường quen
thuộc, đã qua nhiều lần, cứ ngoan cố và quái ác bới móc, moi ra những mẩu hồi
ức: những bộ mặt, dáng nằm khủng khiếp của những người lính Nga và Đức bị giết,
những lời nói đủ các giọng, những mảnh phong cảnh nhợt nhạt, không có màu sắc
mà xưa kia anh đã từng được thấy, những ý nghĩ chưa nói ra nhưng không hiểu sao
vẫn còn lưu lại trong óc, hồi âm của những lọat pháo kích chỉ cảm thấy rất
loáng thoáng trong nội tâm, tiếng súng máy tằng tằng quen thuộc và tiếng băng
đạn chạy lạch xạch nghe như một giai điệu hùng tráng, những đường nét lờ mờ của
cặp môi người đàn bà mà anh đã từng yêu, những đường nét đẹp đến đau nhói trong
lòng mỗi khi nhớ tới, rồi lại là những mẩu hình ảnh chiến tranh những xác chết,
những nấm mồ lún xiêu vẹo chôn chung không biết dến bao nhiêu người chết.
Buntruc cảm thấy rạo rực bồi hồi, anh chống tay ngồi dậy,
không hiểu mình nói ra hay mới nghĩ trong đầu óc: “Mình sẽ ghi nhớ đến chết các
hồi ức đó. Nhưng đâu phải chỉ có mình, tất cả những ai còn sống sót đều không
thể nào quên được. Chúng nó đã làm cho sự sống trở nên đui què tàn tật, chúng
nó đã bôi nhọ cuộc sống! Cả một lũ đáng nguyền rủa! Cả một lũ khốn kiếp. Cái
chết cũng không xoá được tội chúng mày đâu?”
Rồi anh nhớ tới Lusa, một đứa con gái mười hai tuổi, con gái
một người thợ luyện kim Petrograd đã chết
ngoài mặt trận. Người này là bạn thân của anh, trước đó làm việc cùng một chỗ
với anh ở Tula .
Một buổi tối, Buntruc đang đi trên một con đường trồng cây
thì thấy Lusa ngồi ở đầu một chiếc ghế dài, hai cái chân lèo khoèo dạng rộng
với một vẻ rất càn, điếu thuốc lá lắt lẻo trên môi, nhưng vẫn còn giữ cái dáng
mảnh khảnh, ngượng nghịu của một cô bé chưa thành niên.
Trên khuôn mặt héo hon của Lusa, hai con mắt hiện lên mệt
mỏi, một nét chua chát hằn rõ trên mép cặp môi tô đỏ chót, đánh sang hai bên,
mọng lên quá sớm. “Chú không nhận ra cháu nữa à?” - Lusa mỉm cười một nụ cười
giả tạo của một tay hành nghề đã thạo, hỏi giọng khàn khàn, rồi đứng dậy, cong
hẳn lưng xuống, úp mặt vào khuỷu tay Buntruc khóc nức nở một cách bất lực và
đau đớn, hoàn toàn như một đứa con nít.
Buntruc gần như tắc thở vì lòng căm hờn trào lên trong lòng
làm anh ngột ngạt như trúng hơi độc. Anh tái mặt, rên rỉ, nghiến răng ken két,
môi run bần bật, và cứ phải đưa tay lên vuốt mãi bộ ngực lông lá. Anh có cảm
tưởng lòng căm hờn ấy cháy bừng bừng trong ngực mình như một hòn than hồng, rồi
cứ thế âm ỉ, không cho anh thở nữa và làm cho bên ngực trái, chỗ bên dưới tim
đau nhoi nhói.
Cho đến sáng Buntruc cũng không chợp mắt được phút nào.
Nhưng trời vừa rạng anh đã đi ngay tới Uỷ ban cách mạng của
công nhân viên đường sắt, mặt vàng hẳn ra, nom cau có bực bội hơn bao giờ hết.
Bàn bạc xong về việc không cho đoàn xe chở lính Cô-dắc chuyển bánh khỏi Nácva,
một giờ sau anh ta tìm các ủy viên của ủy ban đơn vị đóng quân trong thành phố.
Đến tám giờ Buntruc lại quay về đoàn tàu. Anh cảm thấy cái
ấm ấm mát mát của khí trời buổi sáng ngấm khắp người mình, anh sung sướng nghĩ
rằng chuyến công tác của mình rất có khả năng thành công, vì vầng mặt trời đang
ngoi lên khỏi cái mái hoen rỉ nham nhở của kho hành lý, và một giọng nói phụ nữ
véo von như hát vẳng tới không biết từ chỗ nào. Lúc trời sắp hửng đã mưa thốc
tháo một trận rất to nhưng cũng rất ngắn. Mặt đường toàn đất cát bị nước xói
còn ngoằn ngoèo dấu vết những con suối tí hon, mùi nước mưa xông lên nhạt
thếch. Ở những chỗ bị những giọt mưa rơi nặng ăn sâu, mặt cát còn hằn vô số
những cái lỗ nhỏ mới se se, nom rỗ nhằng rỗ nhịt như mặt một người bị bệnh đậu
mùa.
Một viên sĩ quan đi vòng đoàn tàu tới trước mặt Buntruc. Hắn
mặc áo ca-pôt, đi đôi ủng cao ống bê bết những bùn. Buntruc nhận ra tên đại úy
Kalmykov, bèn hơi chậm bước, chờ hắn tới. Hai người đi đến sát nhau. Kalmykov
đứng lại, long lanh hai con mắt đen xếch lạnh như tiền.
- Thiếu úy Buntruc à? Anh được tự do à, không bị ngồi tù hay
sao? Xin lỗi, tôi không chìa tay cho anh bắt đâu…
Hắn mím chặt môi, thọc hai tay vào túi áo ca-pôt.
- Tôi có định chìa tay cho anh bắt đâu… chớ vội tưởng, -
Buntruc trả lời, giọng chế nhạo.
- Thế nào, anh về đây để cứu lấy cái mạng của anh à? Hay là…
ở Petrograd về đây. Từ chỗ anh chàng đẹp trai
Kerensky đến đây phải không?
- Sao vậy, hỏi cung à?
- Đây chỉ là sự tò mò rất hợp lý muốn biết về số phận của
một tên đào ngũ trong đám đồng sự cũ.
Buntruc ghìm một nụ cười chế nhạo, nhún vai.
- Tôi có thể nói cho anh yên tâm: tôi đến đây không phải do
Kerensky phái đến đâu.
- Nhưng bây giờ đứng trước một mối nguy cơ đang ập tới trước
mặt, các anh cũng phải hợp nhất với nhau, một sự gần gụi quả là cảm động. Nhưng
dù sao tôi cũng muốn hỏi hiện nay anh là một con người như thế nào? Lon chẳng
có, ca-pôt là ca-pôt của lính… - Kalmykov phập phồng cánh mũi, nhìn cái thân
hình gù gù của Buntruc với một vẻ vừa khinh bỉ vừa thương hại. - Là một tay đi
chào hàng chính trị à? Có đúng thế không? - Rồi hắn không chờ Buntruc trả lời,
quay ngoắt đi, bước những bước rất dài.
Về đến toa xe của anh, Buntruc gặp Dulgin:
- Cậu còn định làm gì thế? Cuộc mít tinh bắt đầu rồi đấy.
- Sao lại bắt đầu rồi?
- Chỉ biết là bắt đầu rồi thôi. Thằng đại úy Kalmykov đại
đội trưởng đại đội này vừa rồi không có mặt ở đại đội, hôm nay nó ngồi trên một
chiếc đầu máy mò từ Petrograd về đây, và cho gọi luôn anh em Cô-dắc tới. Nó lại
sắp sửa hô hào dụ dỗ chúng nó đấy.
Buntruc nán lại, hỏi xem Kalmykov được phái đi công tác ở Petrograd từ bao giờ. Qua lời Dulgin, anh được biết rằng
thằng cha đã đi vắng gần một tháng nay.
“Nó là một trong những thằng muốn bóp chết cách mạng mà
Kornilov đã đi Petrograd dưới danh nghĩa
nghiên cứu về vấn đề ném bom. Như thế là một thằng cốt cán của bọn Kornilov
đây. Nhưng được, rồi xem!” - Buntruc đã có những ý nghĩ rời rạc như thế trong
khi đi với Dulgin tới chỗ họp mít tinh.
Sau nhà kho hành lý, những binh sĩ mặc va-rơi Cô-dắc và áo
ca-pôt đã đứng chen chúc thành một hàng rào xanh xanh xám xám.
Kalmykov đứng ngay giữa đám trên một cái thùng ton-nô lật
sấp. Bọn sĩ quan vây quanh hắn. Hắn nói gay gắt, tách bạch từng tiếng.
- Tiến hành cho tới thắng lợi cuối cùng! Chúng ta được cấp
trên tin cậy và chúng ta sẽ tỏ ra xứng đáng với lòng tin đó! Bây giờ tôi sẽ đọc
bức điện của đại tướng Kornilov gửi các quân nhân Cô-dắc.
Rồi với một vẻ hấp tấp thật ra chẳng có gì cần thiết, hắn
rút trong túi bên của chiếc áo quân phục cố rút ra một mảnh giấy nhầu nát và
thì thầm với tên chỉ huy đoàn tàu nhà binh.
Buntruc và Dugin len tới gần, lẫn trong đám binh sĩ Cô-dắc.
Kalmykov đọc bằng một giọng truyền cảm và không thiếu vẻ
hùng hồn:
“Hỡi anh em Cô-dắc,
anh em đồng hương thân mến! Chẳng phải nhờ có xương máu của tổ tiên anh em mà
biên cương quốc gia Nga đã được mở rộng, được đẩy xa thêm hay sao? Chẳng phải
nhờ có tinh thần dũng cảm đầy sức mạnh của anh em, nhờ các kỳ tích hi sinh và
khí phách anh hùng của anh em mà nước Nga vĩ đại đã trở nên hùng mạnh hay sao?
Anh em là những người con tự do, không chịu kiềm tỏa của sông Đông êm đềm, sông
Kuban kiều diễm, sông Cherek ngang tàng, là những con đại bàng quả cảm ngoan
cường của các đồng cỏ và núi non ở Ural, Orelburg, Astrakhan, Semiretrensk và
Sibiri, cũng như của các vùng xa xôi Zabaikan, Amur và Usuri, bao giờ anh em
cũng đã từng đứng lên bảo vệ danh dự và vinh quang cho lá cờ của mình và đất
nước Nga đã ghi biết bao nhiêu huyền thọai về công huân của cha ông anh em.
Bây giờ đã đến giờ
phút anh em phải góp phần bảo vệ Tổ quốc. Tôi tố cáo Chính phủ lâm thời về tội
thiếu quyết tâm trong hành động, bất tài và vô năng trong việc quản lý quốc
gia, về tội để cho quân Đức hoàn toàn làm mưa làm gió trong nước, chứng cớ rành
rành là vụ để nổ gần một triệu trái đạn pháo và một vạn hai ngàn khẩu súng máy
bị phá hủy ở Kazan. Nhưng không phải chỉ có thế mà thôi. Tôi tố cáo một số
thành viên Chính phủ về tội trực tiếp phản bội Tổ quốc và xin nêu duới đây
chứng cớ về tội đó: hôm tôi đến dư cuộc họp của Chính phủ lâm thời ở Cung điện
Mùa Đông ngày mồng 3 tháng tám, Bộ trưởng Kerensky và Savilkov có báo cho tôi
biết rằng đừng nói hết mọi điều vì trong số các bộ trưởng có những kẻ không
trung thành. Rõ ràng là một Chính phủ như thế chỉ có thể đưa nước nhà đến chỗ
diệt vong, rõ ràng là không thể nào tín nhiệm đưọc một Chính phủ như thế và với
một Chính phủ như thế thì không thể nào cứu vớt nước Nga đang đau khổ… Vì thế,
khi hôm qua Chính phủ lâm thời, chiều theo ý muốn của kẻ thù, đòi tôi phải từ
bỏ chức Tổng tư lệnh tối cao, thì với tư cách là một người Cô-dắc chỉ nghe theo
tiếng gọi của lương tâm và danh dự, tôi đã bắt buộc phải từ chối không chấp
hành yêu cầu dó, thà chết trên chiến trường còn hơn chịu nhục và phản bội Tổ
quốc. Hỡi anh em Cô-dắc, hỡi các dũng sĩ của đất nước Nga! Anh em đã hứa sẽ
đứng bên cạnh tôi để cứu Tổ quốc khi tôi thấy việc đó là cần thiêt. Giờ phút ấy
đã điểm: Tổ quốc đang sắp bị diệt vong! Tôi không phục tùng mệnh lệnh của Chính
phủ lâm thời và với mục đích cứu nước Nga tự do, tôi chống lại Chính phủ lâm
thời và chống lại những tên cố vấn vô trách nhiệm của Chính phủ ấy đang bán rẻ
Tổ quốc. Hỡi anh em Cô-dắc, anh em hãy gìn giữ danh dự và vinh quang của người
Cô-dắc anh dũng vô song, và chính làm như thế anh em sẽ cứu được Tổ quốc cùng
quyền tự do mà cách mạng đã dành được. Anh em hãy tuân theo, hãy chấp hành các
mệnh lệnh của tôi! Anh em hãy đi theo tôi!
Ngày 28 tháng tám năm
1917.
Tổng tư lệnh tối cao,
Đại tướng Kornilov”.
Kalmykov nín lặng một lát rồi gấp tư tờ giấy, kêu lên:
- Những tên tay sai của bọn Bolsevich và của Kerensky đang
cản trở cuộc tiến quân bằng đường sắt của chúng ta. Chúng ta đã nhận được mệnh
lệnh của Tổng tư lệnh tối cao là trong trường hợp không có điều kiện thực hiện
việc tiến quân bằng đường sắt, chúng ta sẽ đi ngựa tiến về Petrograd .
Chúng ta sẽ lên đường ngay hôm nay. Anh em mau sửa sọan xuống xe!
Buntruc dùng hai khuỷu tay một cách thô bạo, len thẳng vào
giữa đám người. Chưa lên tới chỗ bọn sĩ quan, anh đã sang sảng nói to bằng một
giọng quen dùng trong các cuộc mít tinh:
- Các đồng chí Cô-dắc! Tôi là người được công nhân và binh
sĩ Petrograd cử đến đây với các đồng chí. Chúng
nó đang đưa anh em vào một cuộc chiến tranh nồi da nấu thịt, đang dùng anh em
để đàn áp cách mạng. Nếu các đồng chí muốn chống lại nhân dân, muốn lập lại chế
độ vua quan thì các đồng chí hãy đi! Nhưng công nhân và binh sĩ Petrograd mong rằng các đồng chí không phải là những tên
Cain(3). Công nhân và binh sĩ gửi tới các đồng chí lời chào anh em nồng nhiệt
và muốn nhìn thấy ở các đồng chí không phải là những kẻ thù, mà là những người
bạn đồng minh…
Nhưng mọi người đã không để cho Buntruc nói hết lời. Nơi họp
mít tinh bỗng nhao nhao như vỡ chợ. Những tiếng la thét vang lên ghê gớm tựa
như lôi Kalmykov từ trên cái thùng ton-nô xuống. Hắn khom người bước rất nhanh
về phía Buntruc, nhưng khi còn cách vài bước thì hắn xoay gót ủng lại:
- Anh em Cô-dắc! Năm ngoái thiếu úy Buntruc đã đào ngũ, bỏ
mặt trận, chuyện ấy anh em đã biết cả. Thế nào, chẳng nhẽ chúng ta có thể nghe
lời một kẻ hèn nhát, một tên phản bội hay sao?
Cái giọng trầm ồm ồm như sấm của tên trung tá Sukin đại đội
trưởng đại đội sáu át cả tiếng Kalmykov:
- Hãy bắt giữ lấy nó, cái thằng đê tiện! Trong lúc chúng ta
đang phải đổ máu thì nó chuồn về hậu phương! Bắt lấy nó!
- Hượm đã, đừng bă-ă-ắt!
- Cứ để cho Buntruc nói đã!
- Đừng có cái kiểu nhét khăn vào miệng người ta như thế. Cứ
để cho Buntruc nói rõ ý kiến của cậu ấy.
- Bắt ngay nó lại!
- Chúng ta không cần đến bọn đào ngũ?
- Cứ nói đi, Buntruc.
- Mitơrit, chặt cụt đuôi chúng nó đi!
- Đả đa-a-ảo!
- Câm đi, đồ chó đẻ!
- Nói cho chúng nó câm mồm đi! Buntruc, nói cho chúng nó tắc
họng đi! Cậu hãy đánh gục chúng nó đi! Đánh gục chúng nó đi!
Một anh chàng Cô-dắc cao lớn, ủy viên ủy ban cách mạng trung
đoàn, không đội mũ, đầu cạo nhẵn thín, nhảy lên chiếc thùng ton-nô. Bằng một
giọng sôi nổi, anh kêu gọi anh em Cô-dắc đừng phục tùng tên tướng Kornilov, tên
đao phủ giết các đồng chí cách mạng, anh nói về hậu quả tai hại sẽ dẫn tới nếu
nổ ra chiến tranh chống lại nhân dân, rồi trước khi ngắt lời, anh quay lại nói
với Buntruc:
- Nhưng đồng chí ạ, đồng chí đừng tưởng rằng anh em chúng
tôi cũng khinh đồng chí như khinh các ngài sĩ quan đây. Chúng tôi sung sướng
được gặp đồng chí, chúng tôi kính trọng đồng chí như kính trọng một đại biểu
của nhân dân. Chúng tôi càng kính trọng đồng chí hơn vì hồi làm sĩ quan, đồng
chí không đè nén anh em Cô-dắc mà lại đối xử với chúng tôi như anh em một nhà.
Chúng tôi chưa từng thấy đồng chí nói nặng lời với anh em bao giờ. Đồng chí
đừng nghĩ rằng anh em chúng tôi, những con người không có chữ nghĩa, không hiểu
cách cư xử thế nào cho phải. Lời ăn tiếng nói nhẹ nhàng thì con bò con ngựa
cũng hiểu, nói chi con người. Anh em chúng tôi cung kính cúi chào đồng chí và
đề nghị đồng chí chuyển lời của chúng tôi tới anh em công nhân và binh sĩ Petrograd rằng chúng tôi không chống lại anh em đâu!
Những tiếng ầm ầm lại dội lên như tiếng trống: Các binh sĩ
Cô-dắc la lớn tỏ ý tán thành, những tiếng gào thét vang lên tới mức cao nhất,
lắng dần rồi tắt hẳn.
Rồi lại thấy Kalmykov ngật ngưỡng trên cái thùng ton-nô. Hắn
cúi gập cái thân hình đầy đặn, nói về vinh quang và danh dự của sông Đông với
những làn sóng bạc đầu, về sứ mệnh lịch sử của người Cô-dắc, về việc các sĩ
quan và binh sĩ Cô-dắc đã cùng đổ máu. Hắn vừa nói vừa thở hổn hển, mặt nhợt
nhạt như một xác chết.
Một gã Cô-dắc vai u thịt bắp, râu tóc trắng phếch đứng lên
tiếp lời Kalmykov. Nhưng anh em binh sĩ đã không để cho hắn nói hết những lời
căm hờn công kích Buntruc và nhà hùng biện đã bị lôi tay kéo xuống. Trikamasev
nhảy lên chiếc thùng ton-nô. Anh ta chém hai bàn tay xuống như bổ củi, gào lên:
- Chúng ta không đi! Chúng ta sẽ không xuống tàu! Trong bức
điện có viết là anh em Cô-dắc đã hứa ủng hộ Kornilov, nhưng đã có ai hỏi gì anh
em đâu? Chúng ta chẳng hứa hẹn gì với hắn cả. Chỉ có bọn sĩ quan trong Hội đồng
Hội liên hiệp quân nhân Cô-dắc hứa thôi! Grekov đã vẫy đuôi thì để cho hắn đi mà
ủng hộ!
Những người thay nhau lên phát biểu mỗi lúc một nhiều.
Buntruc vẫn cúi cái đầu có vừng trán dô đứng đấy, máu dồn lên làm da mặt anh
đen lại như mầu đất, những mạch máu trên cổ và hai bên thái dương phồng lên,
giật giật rất nhanh theo nhịp mạch. Không khí như bị truyền điện, trở nên đặc
quánh. Có thể cảm thấy rằng chỉ thêm chút nữa, nếu có một hành động thiếu cân
nhắc là tình hình căng thẳng có thể nổ ra thành một cuộc đổ máu.
Giữa lúc ấy, binh sĩ trong trại quân của thành phố lũ lượt
từ nhà ga kéo đến, bọn sĩ quan bèn rời khỏi cuộc mít tinh.
Nửa giờ sau Dulgin thở hổn hển chạy đến tìm Buntruc:
- Mitơrit à, làm thế nào bây giờ? Thằng Kalmykov đang mưu mô
giở trò gì đây. Chúng nó vừa hạ súng máy trên tầu xuống và phái một thằng liên
lạc cưỡi ngựa đi đâu không biết.
- Ta lại đằng ấy đi. Cậu tập hợp cho mình chừng hai mươi anh
em! Mau lên!
Bên cạnh toa xe của tên chỉ huy đoàn tầu nhà mình, Kalmykov
cùng tên sĩ quan đang thồ những khẩu súng máy lên ngựa. Buntruc xông tới trước
tiên, anh quay lại đưa mắt cho anh em Cô-dắc rồi thọc tay vào túi áo ca-pôt rút
ra một khẩu súng ngắn của sĩ quan mới toanh lau chùi cẩn thận.
- Kalmykov mày đã bị bắt! Giơ tay lên!
Kalmykov nhảy ra khỏi chỗ mấy con ngựa, né nghiêng người
chộp tay xuống bao súng, nhưng hắn không kịp rút khẩu súng ngắn ra: một viên
đạn đã rít lên phía trên đầu hắn, và trước tiếng súng nổ ra, Buntruc đã quát
lên bằng một giọng trầm trầm không báo trước điều gì tốt lành:
- Giơ tay lên!
Con chỏ của khẩu súng ngắn từ từ giương lên đến nửa, cho
thấy đầu kim hoả. Kalmykov nheo mắt nhìn mũi kim hoả, rồi bật ngón tay đánh đét
một cái và từ từ giơ tay lên.
Bọn sĩ quan trao vũ khí một cách miễn cưỡng.
- Thưa có phải tháo gươm ra không ạ? - Viên trung úy súng
máy còn trẻ lễ phép hỏi.
- Có.
Anh em Cô-dắc tháo những khẩu súng máy trên lưng ngựa xuống,
khiêng lên toa xe.
- Đặt thêm vọng gác ở chỗ này, - Buntruc bảo Dulgin. -
Trikamasev, bắt nốt những tên còn lại rồi giải đến đây. Có nghe rõ không,
Trikamasev? Còn Kalmykov thì mình với cậu sẽ giải lên ủy ban cách mạng của trại
quân thành phố. Đại úy Kalmykov, anh bước lên trước đi cho.
- Cừ thật! Cừ thật! - Một tên sĩ quan vừa tấm tắc khen vừa
nhảy lên toa xe và đưa mắt nhìn theo Buntruc, Dulgin và Kalmykov đi xa dần.
- Các ngài ơi! Nhục quá các ngài ơi! Chúng ta hành động thật
như một bầy con nít! Chẳng có ai nghĩ tới chuyện kịp thời cho thằng khốn kiếp
ấy một phát. Lúc nó chĩa khẩu súng ngắn vào Kalmykov mà chúng ta hạ thủ luôn
thì có phải xong xuôi rồi không? - Tên trung tá Sukin phẫn nộ nhìn bọn sĩ quan
một lượt, những ngón tay của hắn run bắn lên, mãi không lấy được một điếu thuốc
trong hộp thuốc lá ra.
- Nhưng chúng nó có cả một trung đội… chúng nó sẽ bắn chết
hết. - Tên trung úy súng máy nhận xét, giọng như tự thấy mình có lỗi. Bọn sĩ
quan lặng lẽ hút thuốc, thỉnh thoảng lại đưa mắt nhìn nhau. Mọi việc xảy ra
nhanh như chớp làm chúng chưng hửng.
Kalmykov nhai nhai đầu hàng ria đen, đi một lát chẳng nói
chẳng rằng. Cái má bên trái của hắn, với gò má gồ nhọn, đỏ ửng lên như vừa ăn
một cái tát. Những người dân mà ba người gặp trên đường nhìn họ một cách ngạc
nhiên và đứng lại thì thầm với nhau. Trên thành phố Nácva, bầu trời ảm đạm
trước lúc hoàng hôn bạc mầu dần. Lá bạch dương rụng đầy các nẻo đường, nom như
những thỏi vàng ròng; tháng tám sắp trôi qua. Vài con quạ nhỏ bay qua cái nóc
tròn mầu xanh lá cây của nhà thờ. Ở nơi nào đó phía sau nhà ga, sau những cánh
đồng nằm lịm dưới ánh hoàng hôn, màn đêm mang theo khí lạnh đã phủ xuống mặt
đất, nhưng từ Nácva tới Pskov, những đám mây rách mướp được quét lớp son chì
trắng bệch của buổi chiều tà vẫn lang thang không đường không lối trên nền trời
chưa từng có ai động tới từ từ trôi về phía Luga. Màn đêm vượt qua một đường
ranh giới vô hình đang đánh lui ráng chiều.
Khi tới bên cạnh nhà ga, bất thình lình, Kalmykov quay phắt
lại nhổ vào mặt Buntruc:
- Đồ đê tiện!
Buntruc né người tránh được bãi nước bọt. Anh giương cao hai
hàng lông mày, đưa tay trái sang giữ chặt rất lâu bàn tay phải vừa thọc rất
nhanh vào túi.
- Đi! - Buntruc phải cố gắng lắm mới nói được.
Kalmykov vừa đi vừa chửi rất tục tĩu và thở ra những lời hết
sức bẩn thỉu.
- Mày là một thằng bán nước! Một thằng phản bội. Rồi mày sẽ
phải đền tội! - Chốc chốc hắn đứng lại, xông tới trước mặt Buntruc, quát lên.
- Đi đi! Tôi khuyên anh đi đi… - Lần nào Buntruc cũng chỉ
bảo hắn thế.
Và Kalmykov lại nắm chặt hai tay, vùng vằng đi một đoạn, nom
cứ như con ngựa chạy đã kiệt sức. Ba người đi gần tới cái tháp nước.
Kalmykov nghiến răng gầm lên:
- Chúng mày không phải là một chính đảng, mà là một bầy
những cặn bã xã hội, nhơ nhớp bẩn thỉu! Kẻ lãnh đạo của chúng mày là đứa nào?
Là bộ tổng tư lệnh quân Đức? Bolsevich h-h-hà. Một lũ quái thai! Đảng của chúng
mày, một bọn lưu manh, chúng nó thả tiền ra mua được như một lũ bán trôn… Những
thằng đểu cáng! Những thằng đểu cáng! Chúng mày đã bán rẻ Tổ quốc… Tao thì treo
cổ tất cả chúng mày lên cùng một cái giá. Ô-ô-ô-ô! Rồi sẽ đến lúc thôi! Tên
Lenin của chúng mày đâu chỉ đem nước Nga đi bán lấy ba mươi đồng Mác Đức! Nó đã
đút túi hàng triệu đồng rồi chuồn thẳng… cái thằng đã tù mọt gông ấy!
- Đứng sát vào tường! - Buntruc quát lên, giọng anh lắp bắp,
kéo dài.
Dulgin cuống lên, hốt hoảng nói:
- Ilia Mitơrit, hượm đã! Cậu định làm gì thế? Hượm đã nào!
Cơn giận điên cuồng làm mặt Buntruc đen xạm, nom không còn
ra hình thù gì nữa. Anh nhảy xổ tới bên Kalmykov, đánh cho hắn một cái rất mạnh
vào thái dương. Anh dẫm lên cái mũ cát-két lăn từ trên đầu hắn xuống, rồi lôi
hắn xềnh xệch tới bức tường gạch tối đen của tháp nước.
- Đứng vào kia!
- Mày làm gì hử? Mày! Mày không được! Mày không được đánh! -
Kalmykov vừa chống cự, vừa gầm lên.
Lưng hắn đập đánh bịch vào tường tháp nước. Rồi hắn vỡ lẽ,
bèn dướn thẳng lên:
- Mày muốn giết tao à?
Buntruc khom người, hấp tấp kéo khẩu súng ngắn ra vì con chỏ
bị vướng vào lần lót túi.
Kalmykov vừa bước tới vừa cài rất nhanh tất cả các khuy áo
ca-pôt:
- Mày bắn đi, đồ chó đẻ! Cứ bắn đi! Giương mắt lên mà xem
những người sĩ quan Nga biết chết như thế nào… Ngay trước khi chết ta-a-ao…
Viên đạn cắm phập vào mồm hắn. Tiếng vọng khàn khàn của phát
súng vang dần mỗi lúc một cao phía sau tháp nước. Kalmykov bước thêm được một
bước thì vấp chân. Hắn đưa tay trái ôm đầu, ngã lăn kềnh. Hắn gập đôi người,
nhổ xuống ngực mấy cái răng đen sì những máu, lưỡi đánh chặc chặc như đang nuốt
một cái gì ngọt.
Lưng hắn duỗi thẳng ra vừa sát lớp đá dăm ẩm sì thì Buntruc
bồi thêm cho hắn phát nữa. Kalmykov giãy mạnh một cái, oặt người sang bên, nấc
lên một tiếng ngắn ngủi, đầu ngoặt xuống vai như con chim đang ngủ.
Đi đến ngã tư thứ nhất, Dulgin đuổi kịp Buntruc.
- Mitơrit… Cậu vừa làm gì vậy, Mitơrit? Sao cậu lại giết nó?
Buntruc nắm chặt lấy hai vai Dulgin, hai con mắt đanh thép
rất kiên định xuyên thẳng vào mắt Dulgin, rồi nói bằng một giọng mất tiếng
nhưng bình thản lạ lùng:
- Một là chúng nó giết chúng mình, hai là chúng mình giết
chúng nó? Không có con đường nào ở giữa. Nợ máu phải trả bằng máu. Vấn đề là ai
diệt ai(4)… Hiểu chưa? Những đứa như thằng Kalmykov thì phải tiêu diệt, phải
dẫm chết chúng nó, như loài rắn độc. Cả những kẻ giỏ rớt nước rãi thương tiếc
chúng nó thì cũng phải cho ăn đạn… cậu hiểu chưa? Tại sao cậu lại chảy rớt chảy
rãi ra như thế? Phải cứng rắn lại! Phải dữ tợn lên! Thằng Kalmykov này, nếu nó
nắm được quyền hành thì nó sẽ bắn anh em mình mà chẳng cần nhả điếu thuốc lá
khỏi miệng đâu, thế mà cậu… Chà, chỉ được cái mau nước mắt!
Đầu Dulgin lắc một thôi một hồi, hai hàm răng đập vào nhau
lập cập cặp chân to đần đẫn đi đôi ủng đã chuyển thành màu hung hung không hiểu
sao đi cứ vướng vào nhau một cách rất vô lý.
Hai người lặng lẽ đi theo một dãy phố hẹp không một bóng người.
Chốc chốc Buntruc lại ngoái nhìn về phía sau. Trên đầu hai người, những đám mây
đen lồm xồm như sủi bọt bay rất thấp về phía trời đông. Trong một mảng trong
nhỏ xíu của bầu trời tháng tám, vành trăng lưỡi liềm vừa được trận mưa hôm qua
rửa sạch, ghé nhòm xuống đất như một con mắt lác xanh lá cây. Ở ngã tư gần nhất
có một gã bộ binh và một người đàn bà choàng trên vai một chiếc khăn màu trắng
đứng sát vào nhau. Gã bộ binh ôm lấy người đàn bà, ghì chặt vào mình và rỉ tai
ả những gì không biết. Chỉ thấy ả kia đưa hai tay đẩy vào ngực gã, ngửa đầu ra
sau, hổn hển trả lời “Em không tin! Em không tin đâu!”. - Nói xong rúc rích
cười, tiếng cười nghe rất trẻ.
----------------
Chú thích:
(1) Người vùng sông Đông gọi loài uất kim hương trên đồng
cỏ là hoa biếc (ND).
(2) Hội đồng các đại biểu nhân dân được dân Cô-dắc bầu ra
dưới chế độ vua Nga (ND).
(3) Cain là con của Adams
và Eva, vì giết em là Aben nên bị rủa sả, phải lang thang khắp nơi, đến đâu
cũng bị lòng hối hận dằn vặt. (ND).
(4) Một luận điểm nổi tiếng của Lenin trong thời kỳ cách
mạng và nội chiến. (ND).
18
Tên tướng Krymov bị Kerensky gọi về Petrograd
đã tự cho mình ăn một phát đạn ngày ba mươi mốt tháng tám ở kinh đô.
Những đoàn đại biểu và những viên chỉ huy các đơn vị thuộc
tập đoàn quân Krymov lũ lượt kéo nhau tới Cung điện Mùa Đông tỏ dấu qui phục.
Những kẻ mới đây còn định đối thọai với Kerensky bằng tiếng nói của súng đạn,
thì nay đã ngoan ngoãn đến cúi đầu trước mặt Kerensky, cam đoan tuyệt đối trung
thành với hắn.
Tinh thần hoàn toàn tan rã. Tập đoàn Krymov mới đang hấp hối
chứ chưa chết hẳn: theo đà cũ, các đơn vị của nó vẫn tiếp tục bò về phía
Petrograd, nhưng cuộc tiến quân của nó đã mất hết ý nghĩa, vì âm mưu đảo chính
của Kornilov đã đi tới bước đường cùng, ngọn lửa phản động bùng lên như một quả
pháo bông rồi lại tắt ngấm. Kể ra trong mấy ngày đó, kẻ chấp chính lâm thời của
nước cộng hòa cũng có cặp má bánh dầy, nhưng bây giờ hắn đã có thể bắt chước
Napoleon đưa đi đưa lại hai cái bắp chân đi ghệt cao, tuyên bố trước cuộc họp
của Hội đồng Chính phủ ngay sau âm mưu đảo chính thất bại rằng “Tình hình chính
trị đã hoàn toàn ổn định”.
Một ngày trước khi Krymov tự tử, tướng Aleseyev nhận được
quyết định bổ nhiệm làm Tổng tư lệnh tối cao. Aleseyev vốn là một con người
đúng mực và hết sức thận trọng, lão không thể không thấy rõ tính chất nửa dơi
nửa chuột và chẳng có gì đẹp đẽ của cương vị mình, vì thế lúc đầu đã dứt khoát
từ chối, nhưng sau lão đã nhận lệnh bổ nhiệm, với động cơ duy nhất là lão muốn
giảm nhẹ phần nào số phận bi đát của Kornilov cùng những kẻ bằng cách này hay
cách khác đã dính dáng với tổ chức nổi loạn chống Chính phủ.
Trên đường đi, lão đã dùng đường dây điện thọai trực tiếp
liên lạc với Đại bản doanh để thử dò xem Kornilov có thái độ như thế nào đối
với việc lão được bổ nhiệm và đến nhận chức. Cuộc thương lượng chán ngấy kéo
dài tới đêm khuya với những đọan ngắt quãng.
Ngay hôm ấy ở chỗ Kornilov đã có cuộc hội nghị của các cấp
lãnh đạo trong Đại bản doanh và các nhân vật thân cận với Kornilov. Khi hắn nêu
vấn đề tiếp tục đấu tranh với Chính phủ lâm thời có phải là hợp lý hay không,
đa số những kẻ đến dự cuộc họp đều phát biểu tán thành tiếp tục chiến đấu.
- Ngài Alexandr Sergeevich, mời ngài phát biểu ý kiến của
ngài.
Kornilov nói với Lucomsky từ đầu đến cuối buổi họp cứ im như
thóc. Lucomsky tỏ ý phản đối việc tiếp tục chiến tranh nồi da nấu thịt bằng
những lời dè dặt, nhưng rất kiên quyết.
- Thế là đầu hàng à? - Kornilov ngắt phứt lời Lucomsky và
hỏi.
Lucomsky nhún vai.
- Các kết luận được rút ra một cách tự nhiên thôi.
Cuộc bàn bạc còn kéo dài thêm nửa giờ. Kornilov không nói gì
thêm, có lẽ hắn đã phải đem hết nghị lực giữ bình tĩnh. Chẳng mấy chốc, cuộc
họp giải tán, nhưng chỉ một giờ sau Kornilov đã cho mời Lucomsky tới:
- Ngài Alexandr Sergeevich, ngài nói đúng đấy! - Kornilov bẻ
ngón tay răng rắc, đưa cặp mắt mờ đục, xám như rắc tro nhìn sang bên cạnh và
nói giọng mệt mỏi. - Tiếp tục chống cự là ngu xuẩn và tội lỗi.
Rồi hắn gõ gõ ngón tay xuống bàn, lắng nghe không biết cái
gì, có lẽ hắn đang theo dõi những ý nghĩ rối bời chạy lọan trong đầu óc hắn như
đám chuột. Hắn nín lặng một lát rồi hỏi:
- Bao giờ ngài Mikhail Vasilievich sẽ tới?
- Ngày mai.
Aleseyev đến nơi ngày mồng một tháng chín. Ngay chiều hôm ấy
theo lệnh Chính phủ lâm thời, lão đã bắt giữ Kornilov, Lucomsky và Romanovsky.
Trước khi giải những kẻ bị bắt tới khách sạn “Metropol” là nơi chúng sẽ bị canh
giữ, Aleseyev đã mặt giáp mặt, trao đổi với Kornilov trong hai mươi phút không
biết về vấn đề gì. Lão bước trong phòng Kornilov ra, nom vẻ hết sức xúc động,
gần như không tự chủ được nữa. Romanovsky cố tìm cách vào gặp Kornilov, nhưng
vợ Kornilov ngăn lão lại.
- Xin ngài thứ lỗi cho, ông Lavrơ Georgievich nhà tôi đề
nghị không để ai vào.
Romanovsky đưa mắt nhìn rất nhanh khuôn mặt khổ não của mụ
rồi bỏ đi, mắt nháy lia lịa vì xúc động, hai gò má đen xạm lại.
Ở Berdichev, ngay hôm sau đã bắt giữ tướng Doniki, tổng tư
lệnh Mặt trận Tây Nam và tham mưu trưởng của hắn là tướng Markov, tướng
Vannovsky và viên tư lệnh Tập đoàn quân đặc biệt là tướng Erdeli.
Ở Bykhov, phong trào Kornilov đã bị lịch sử bóp chết một
cách nhục nhã trong trường trung học con gái. Phong trào này đã chấm dứt, nhưng
nó lại làm nảy sinh một phong trào mới: mầm mống các kế họach của cuộc nội
chiến sau này và của những cuộc tấn công vào cách mạng triển khai trên khắp các
mặt trận không được khai sinh ở đây thì còn ở đâu?
19
Một ngày cuối tháng mười, mới sáng tinh mơ, viên đại úy
Evgeni Litnhitki đã nhận được mệnh lệnh của viên trung đoàn trưởng: đem đại đội
của hắn đi bộ tới quảng trường Hoàng cung.
Evgeni ra lệnh cho lão quản rồi vội vã mặc quần áo.
Mấy tên sĩ quan đứng dậy, đứa thì ngáp, đứa thì văng tục.
- Có chuyện gì thế?
- Lại bọn Bolsevich!
- Nầy các ngài, ngài nào lấy đạn của tôi thế?
- Kéo nhau đi đâu thế?
- Các ngài có nghe thấy không? Có tiếng súng đấy?
- Làm quái gì có tiếng súng? Ngài chỉ thần hồn nát thần
tính!
Bọn sĩ quan ra sân. Đại đội đã chuyển thành đội hình trung
đội hàng dọc. Evgeni dẫn đại đội rảo bước ra khỏi sân. Đại lộ Nepsky vắng tanh
vắng ngắt. Không biết ở chỗ nào, quả thật có vài phát súng nổ lẻ tẻ. Một chiếc
xe thiết giáp chạy ngang chạy dọc trên quảng trường Hoàng cung, bọn Yunke (1)
cũng đang tuần tiễu. Các phố đều chết lặng như vùng đất hoang. Đến cổng Cung
điện Mùa Đông thì Evgeni gặp một toán Yunke và những tên sĩ quan Cô-dắc thuộc
đại đội bốn. Một tên trong số đó, viên đại đội trưởng gọi riêng Evgeni ra một
chỗ:
- Toàn đại đội đều cùng đi với ngài chứ?
- Vâng. Nhưng sao ngài lại hỏi thế?
- Các đại đội hai, năm và sáu không chịu đi, chúng nó cưỡng
lệnh, nhưng đội sứng máy còn theo chúng tôi. Bọn Cô-dắc như thế nào?
Evgeni khoát tay:
- Bi đát lắm. Thế còn Trung đoàn một và Trung đoàn bốn?
- Không có chúng nó đâu. Chúng nó không chịu đi. Ngài có
biết không, hôm nay phải đề phòng bọn Bolsevich nổi loạn đấy! Ma quỷ nào biết
được tình hình rồi sẽ ra sao! - Nói đến đây hắn buồn bực thở dài - Quẳng cha
những chuyện bát nháo này đấy, bỏ quách về vùng sông Đông cho xong…
Evgeni dẫn đại đội của hắn vào trong sân. Anh em Cô-dắc giá
súng lại rồi đi lang thang trên cái sân rộng mênh mông, nom chẳng khác gì một
quảng trường. Bọn sĩ quan kéo đến tụ tập ở một chái nhà đằng xa. Chúng hút
thuốc. Chúng chuyện gẫu.
Một giờ sau, trung đoàn Yunke và tiểu đoàn lính đàn bà cũng
kéo đến. Bọn Yunke đến đóng trong phòng ngoài của cung điện, chúng lôi cả những
khẩu đại liên vào trong đó. Bọn “Đột kích”(2) đứng túm tụm ngoài sân. Bọn lính
Cô-dắc láng cháng tới gần, chòng ghẹo chúng bằng những lời thô tục. Gã hạ sĩ
Arzanov vỗ vào lưng một ả lùn choằn choằn mặc một chiếc áo ca-pôt ngắn cũn:
- Này, bác gái, về nhà mà sinh con đẻ cái, sao lại làm công
việc của đàn ông?
- Anh về nhà mà đẻ? – “Bác gái” chẳng lịch sự chút nào, cho
luôn một câu, giọng trầm trầm.
- Này các em yêu dấu của anh! Các em cùng đi với chúng anh
nhé? - Chiukonov, một gã cựu giáo, vua tán gái cũng bám lấy bọn “Đột kích”.
- Nện cho các mụ này một trận, bọn yêu tinh!
- Lính với tráng gì mà toàn chân chữ bát!
- Chúi vào xó bếp có xong không! Ai vời đến mà mò ra đây?
- Súng kíp hai nòng?
- Nhìn đằng trước còn tạm là lính, nhưng nhìn đằng sau thì
chẳng ra cố đạo, cũng chẳng ra của nợ gì cả… Tởm chỉ muốn nhổ phẹt cho một bãi!
- Này cô nàng đột kích! Thu cái mông lại, không đây cho một
báng súng bây giờ.
Anh em Cô-dắc cứ nhìn bọn đàn bà mà cười khà khà, họ cảm
thấy vui vui. Nhưng đến giữa trưa thì không còn vui vẻ được nữa.
Bọn “Đột kích” chia thành từng trung đội, ra quảng trường
khiêng về những khúc thông to tướng làm vật cản, chặn cổng cung điện. Chỉ huy
bọn này là một mụ to béo, tạng người như đàn ông, áo ca-pôt may rất khéo, trên
ngực có một cái huân chương thánh Gioóc. Xe thiết giáp chạy trên quảng trường
mỗi lúc một nhiều, bọn Yunke lôi không biết ở đâu vào cung điện những hòm đạn
xách tay và những băng đạn súng máy.
- Nào, anh em đồng hương ạ, phải cứng cỏi lên mới được!
- Như thế là sẽ phải đánh nhau à?
- Thế cậu bảo sao hả? Xách cổ cậu đến đây để đú đởn với bọn
“Đột kích” đấy phỏng?
Một nhóm đồng hương, người hai trấn Bukanovskaia và
Slasevskaia đứng túm tụm chung quanh Laguchin. Họ bàn tán to nhỏ không biết
những gì rồi la cà hết chỗ nầy đến chỗ khác. Bọn sĩ quan đã chuồn đi đâu cả.
Trong sân, ngoài anh em Cô-dắc và bọn “Đột kích” chẳng còn ma nào nữa. Gần như
ngay bên cạnh cổng cung điện, còn chỏng gọng vài khẩu đại liên bị bọn lính súng
máy quẳng lại đấy, với những cái lá chắn ẩm ướt sáng lên một ánh bềnh bệch.
Sắp hoàng hôn thì sương muối bắt đầu rơi. Anh em Cô-dắc nháo
cả lên.
- Thế này thì còn nghĩa lý gì nữa: lôi cổ anh em đến đây,
bắt phơi mặt ngoài sân mà chẳng cho ăn uống gì thế này!
- Cần phải tìm Litnhitki mới được.
- Cậu đi mà tìm! Hắn đang ở trong cung điện, mà anh em mình
thì bọn Yunke không cho vào đâu.
- Phải cho một cậu đi tìm xe nhà bếp để chúng nó đánh về đây
mới được.
Hai anh chàng Cô-dắc được cử đi tìm xe nhà bếp.
- Đi thì chớ mang súng theo, chúng nó tước mất đấy. -
Laguchin khuyên.
Mọi người chờ xe nhà bếp chừng hai tiếng đồng hồ. Nhưng xe
nhà bếp chẳng thấy đến, hai anh chàng đi kiếm nó cũng mất tăm.
Vốn là chiếc xe vừa chạy trong sân ra thì bị ngay bọn lính
trung đoàn Semenovskaia đuổi về. Đến lúc trời sắp tối, bọn “Đột kích” ra tập
trung ở bên cạnh cổng và dàn thành một tuyến chiến đấu dày đặc. Chúng nằm sau
những khúc gỗ, bắt đầu nổ súng đì đẹt qua quảng trường, không biết vào những
chỗ nào. Anh em Cô-dắc mặc chúng, không bắn biếc gì cả. Mọi người cứ hút thuốc,
mặt ỉu xìu.
Laguchin gọi đại đội Cô-dắc đến tập trung bên bức tường. Anh
bắt đầu nói, nhưng chốc chốc lại đưa mắt về phía cửa sổ của cung điện, có ý e
ngại.
- Thế này này, anh em đồng hương ạ! Chúng ta chẳng ở đây làm
gì cả. Phải rời khỏi chỗ này thôi, nếu không chẳng làm gì nên tội mà cũng sẽ
phải giơ đầu chịu báng đấy. Họ sắp bắt đầu bắn vào cung điện, còn chúng ta ở
đây có ích gì? Bọn sĩ quan thì chẳng thấy bóng vía đâu nữa… Còn chúng ta, chẳng
nhẽ chúng ta là những thằng bị rủa sả, phải nằm đây chịu chết? Chuồn về nhà thôi,
tội gì đem máu mình ra rửa những bức tường nầy! Còn cái Chính phủ lâm thời… bọn
chúng mình mặc xác nó! Anh em thấy thế nào, anh em đồng hương?
- Ra khỏi sân thì bọn Xích vệ sẽ dùng súng máy quét cho đấy.
Chúng nó sẽ lấy đầu cho mà xem.
- Làm gì có chuyện ấy…
- Đến lúc đó sẽ biết?
- Không được, chúng ta cứ ngồi chờ ở đây, xong chuyện hẵng
hay.
- Cái kiếp bọn mình là kiếp con bò: ăn cho no rồi về chuồng.
- Ai thế nào không biết, chứ trung đội chúng mình về đây.
- Cả bọn mình cũng về!
- Bọn mình sẽ cho vài cậu đến chỗ bọn Bolsevich, bảo chúng
nó đừng động đến anh em mình, còn anh em mình cũng sẽ không động đến chúng nó.
Anh em Cô-dắc đại đội một và đại đội bốn kéo đến. Mọi người
bàn bạc với nhau, chỉ loáng cái là xong. Mỗi đại đội cử một anh chàng Cô-dắc, cả
ba cùng ra khỏi cổng, và một giờ sau họ trở về cùng với ba chàng thủy binh. Ba
chàng thủy binh nhảy qua những súc gỗ để ngổn ngang ở cổng, bước vào sân, điệu
bộ cố làm vẻ ngang tàng. Họ đi thẳng tới đám binh sĩ Cô-dắc, chào hỏi vài câu.
Có một anh chàng trẻ tuổi, da đen, đẹp trai len vào giữa đám
Cô-dắc, chiếc vét thủy binh bằng vải buồm phanh trước ngực, mũ lật ra sau gáy:
- Các đồng chí Cô-dắc! Chúng tôi là những đại diện của Hạm
đội cách mạng biển Ban-tích. Chúng tôi đến đây để đề nghị các đồng chí rời khỏi
Cung điện Mùa Đông. Các đồng chí chẳng có lý do gì để bảo vệ chính quyền cho
bọn tư sản, chính quyền ấy đâu phải là chính quyền của các đồng chí. Cứ mặc cho
con cái của giai cấp tư sản, cho bọn Yunke bảo vệ nó. Chẳng có một người lính
nào đứng lên bảo vệ Chính phủ lâm thời đâu, ngay những người anh em của các
đồng chí, anh em Cô-dắc trung đoàn một và trung đoàn bốn cũng đã đứng về phía
chúng tôi rồi. Đồng chí nào muốn đi với chúng tôi, xin mời đứng sang bên trái!
- Hượm đã, người anh em! - Một gã hạ sĩ đại đội một bước
lên, coi bộ rất ngang tàng. - Bỏ đi thì thằng này và các anh em đây rất sẵn
sàng… nhưng nếu bọn Xích vệ các anh cho về với ông bà ông vải thì sao?
- Các đồng chí! Nhân danh Uỷ ban quân sự cách mạng Petrograd , chúng tôi hứa đảm bảo cho các đồng chí được
hoàn toàn yên ổn. Sẽ không có ai động đến các đồng chí đâu.
Một anh chàng tướng ngũ đoản, mặt rỗ như tổ ong, đến đứng
bên cạnh chàng thủy binh ria đen. Anh ta xoay cái cổ bạnh như cổ bò nhìn anh em
Cô-dắc một lượt rồi tự đấm vào bộ ngực nở nang hằn rõ dưới cái áo va-rơi:
- Chúng tôi sẽ cùng đi với các đồng chí! Các người anh em
chẳng có gì phải nghi ngờ cả, người vô sản Petrograd
không phải là kẻ thù của các đồng chí, kẻ thù của các đồng chí là bọn kia kìa…
- Anh ta chìa ngón tay cái chỉ về phía cung điện rồi cười nhe hai hàm răng sát
sin sít.
Anh em Cô-dắc còn đang trù trừ thì bọn đàn bà “Đột kích” lởn
vởn đến nghe ngóng. Chúng nhìn anh em Cô-dắc một lượt rồi lại quay ra cổng.
- Này, các mụ kia? Có đi cùng với bọn này không? - Một anh
chàng Cô-dắc to lớn, râu ria xồm xoàm, hỏi to.
Bọn kia không trả lời gì cả.
- Dỡ súng, ta đi thôi! - Laguchin nói giọng kiên quyết.
Anh em Cô-đắc đều dỡ súng, tập hợp thành hàng.
- Súng máy cũng mang đi chứ? - Gã Cô-dắc giữ súng máy hỏi
chàng thủy binh ria đen.
- Các bạn mang hết đi. Đừng để lại cho bọn Yunke.
Trước khi các binh sĩ Cô-dắc ra đi, bọn sĩ quan các đại đội
kéo nhau ra không thiếu một tên nào. Chúng đứng sát nhau thành một đám, mắt
không rời mấy chàng thủy binh. Các đại đội tập hợp xong bắt đầu xuất phát. Đội
súng máy kéo mấy khẩu súng máy đi đầu.
Những cái bánh xe khẽ rít lên, lăn lọc cọc trên lớp đá ẩm.
Chàng thủy binh mặc áo vét vải buồm đi bên cạnh trung đội đầu của đại đội một.
Một gã Cô-dắc cao lớn, lông mày trắng phếch, người trấn Fodoseevskaia nắm lấy
tay anh chàng thủy binh, nói giọng cảm động như nhận lỗi:
- Anh bạn thân mến ạ, bọn mình có tự nguyện chống lại nhân
dân đâu! Chỉ vì ngu ngốc nên mới bị chúng nó xách cổ đến đây, nếu được biết
trước thì đã chẳng đi làm gì?- Gã lắc cái bờm tóc một cách đau khổ.- Anh có thể
tin lời tôi nói, nếu biết trước thì không đi đâu?
- Đúng thế đấy!
Đại đội bốn đi cuối cùng. Ra đến cổng, chỗ tất cả tiểu đoàn
đàn bà đứng lốc nhốc, thì gặp một chút trở ngại. Một anh chàng Cô-dắc lực lưỡng
leo lên đống gỗ, khua một ngón tay đen sì, móng dài một cách đầy ý nghĩa, cũng
đầy sức thuyết phục.
- Này cái bọn lính đàn bà kia, nghe thằng này nói đây! Bọn
này bỏ đi đây, với cái ngu xuẩn của đàn bà, các mụ ở lại thì cứ ở lại. Cũng
được thôi, nhưng chớ có dở trò ngu xuẩn gì đấy! Hễ bắn vào lưng bọn này thì bọn
này quay lại băm nát tất cả cho mà xem. Nói thế nghe đã đủ rõ chưa hử? Thôi
nhá. Tạm biệt nhá.
Rồi gã nhảy trên đống gỗ xuống, chạy đuổi theo anh em, nhưng
chốc chốc vẫn ngoái cổ nhìn lại.
Anh em Cô-dắc đã tiến gần tới giữa quảng trường. Một người
chợt quay nhìn lại rồi nói, giọng có ý e ngại:
- Xem kìa các cậu? Một tay sĩ quan đang đuổi theo bọn mình
kìa!
Nhiều người vừa đi vừa quay đầu lại. Một viên sĩ quan cao
lớn đang chạy trên quảng trường, một tay giữ gươm.
Viên sĩ quan vẫy tay.
- Atasikov đấy, hắn ở đại đội ba.
- Atasikov nào?
- Cao cao, có nốt ruồi trên mắt ấy mà.
- Hắn muốn bỏ đi với chúng mình đấy.
- Thằng cha trẻ và tốt đấy.
Chẳng mấy chốc Atasikov đã gần theo kịp đại đội, từ xa đã có
thể nhìn thấy một nét cười run run trên mặt anh ta. Anh em Cô-dắc vẫy tay, phá
lên cười.
- Cố lên chút nữa, ngài trung úy!
- Quàng quàng lên!
Chợt từ trong cổng cung điện vang ra một phát súng lẻ loi,
khô khan. Atasikov vung rộng hai tay, ngửa người ngã vật ra, hai chân đập đành
đạch trên mặt đường, ý chừng muốn đứng dậy. Như vừa nghe thấy một mệnh lệnh,
các đại đội đều quay mặt về phía cung điện. Các xạ thủ súng máy quỳ xuống bên
cạnh những khẩu súng máy chĩa ngược nòng lại. Có tiếng băng đạn lọat sọat.
Nhưng bên cạnh cổng cung điện, đằng sau các khúc gỗ thông, chẳng thấy bóng vía
một ai nữa. Phát súng tựa như đã liếm sạch bọn đàn bà “Đột kích” cũng như những
tên sĩ quan mới một phút trước đó còn đứng ụn cả ở đấy. Các đại đội Cô-dắc lại
vội vã tập hợp, tiếp tục đi, mỗi lúc một rảo bước hơn. Hai gã Cô-dắc chạy về từ
chỗ Atasikov ngã gục xuống, một gã kêu to cho toàn đại đội đều nghe thấy:
- Bị trúng ngay chỗ dưới xương bả vai bên trái. Ngỏm rồi!
Tiếng chân bước vang lên mỗi lúc một to, một rành rọt. Chàng
thủy binh mặc áo vải buồm ra lệnh:
- Vai trái đưa lên trước, đi đều… bước!
Các đại đội lượn khúc rẽ ra bên. Cung điện chết lặng âm thầm
nhìn theo họ.
--------------
Chú thích:
(1) Học sinh trường đào tạo sĩ quan (ND).
(2) Đột kích, đây là những mụ thuộc tiểu đoàn lính đàn bà
(tiểu đoàn cảm tử).(Lời chú của bản tiếng Nga).
20
Tiết trời mùa thu đã ấm hơn thỉnh thoảng lại mưa một trận.
Bên trên thành phố Bykhov, năm thì mười họa mới thấy ló ra một vừng mặt trời
nhợt nhạt như người bị băng huyết. Tháng mười, chim trời bắt đầu bay đi. Đến
đêm vẫn còn tiếng sếu hối hả gọi đàn, tiếng kêu đau khổ vang lên trên vùng đất
lạnh lẽo, đen ngòm, nghe đến là rạo rực. Từng đàn chim mùa vội vã trốn chạy
những băng giá sắp ập tới, những cơn gió bấc lạnh buốt hoành hành trên các tầng
cao.
Những kẻ bị bắt vì dính líu tới vụ án Kornilov rồi bị giam ở
Bykhov, đã chờ ngày xét xử một tháng rưỡi trời. Trong thời gian ấy cuộc sống
của họ trong nhà tù hình như chỉ ngưng đọng lại, với một hình thức nếu không
phải là hoàn toàn bình thường, thì dù sao cũng chỉ chặt chẽ theo một kiểu đặc
biệt. Sáng sáng, điểm tâm xong, các tướng lĩnh đi dạo chơi rồi về đọc thư từ,
tiếp những người họ hàng thân thuộc đến thăm, dùng bữa trưa, và sau giờ “chết”
người nào về làm việc riêng trong phòng người nấy. Tối tối họ thường tụ tập ở chỗ
Kornilov, chuyện trò bàn bạc rất lâu.
Dù sao trong cái trường trung học con gái chuyển thành nhà
giam nầy, họ sống cũng không thiếu tiện nghi.
Đảm nhiệm công việc canh gác, bên ngoài có tiểu đoàn
Georgievsky, bên trong có những tên lính của trung đoàn Turkestan .
Sự canh gác này kể ra cũng có gò bó đến mức nào đó và hạn chế tự do của những
kẻ bị giam, nhưng bù vào đó, nó lại có một ưu điểm hết sức căn bản: cách bố trí
canh phòng đã được sắp xếp để bất cứ lúc nào những kẻ bị giam cũng có thể bỏ
trốn một cách dễ dàng và an toàn nếu họ muốn. Suốt thời gian sống trong nhà
giam ở Bykhov, họ vẫn có thể liên lạc với thế giới bên ngoài mà không gặp trở
ngại gì cả, họ có thể gây áp lực với giới nhân sĩ tư sản, yêu cầu điều tra và
xét xử cho nhanh, làm phi tang cuộc nổi loạn, mò xem tinh thần của giới quân
quan hiện nay như thế nào, và chuẩn bị vượt ngục nếu tình huống chuyển hướng
tới một kết cục tệ hại.
Kornilov lo giữ bên cạnh hắn bọn lính trung đoàn Turkestan
từ xưa vẫn trung thành với hắn, vì thế hắn đã liên lạc với Kaledin, và tên này,
theo yêu cầu khẩn khoản của hắn, đã cấp tốc gửi đi Turkestan vài toa xe lúa mì
cho gia đình đang bị đói của bọn lính trong trung đoàn. Để giúp đỡ vợ con những
tên sĩ quan tham gia âm mưu chính biến, Kornilov đã viết cho những tên chủ nhà
băng kếch sù ở Moskva và Petrograd một bức thư hết sức gay gắt, thế là bọn này
lập tức gửi ngay vài vạn rúp, vì sợ có những lời phát giác không lợi cho mình.
Cho tới tháng mười một, Kornilov không ngừng trao đổi rất nhiều thư từ với
Kaledin. Trong một bức thư dài gửi cho Kaledin hồi trung tuần tháng mười, hắn
đã hỏi han về tình hình sông Đông và thái độ của dân Cô-dắc nếu hắn trốn về
vùng đó. Kaledin đã gửi cho hắn một bức thư trả lời với nội dung thuận lợi.
Cuộc chính biến tháng mười đã làm ngả nghiêng đất dưới chân
những kẻ bị giam ở Bykhov. Ngay hôm sau đã có những tên liên lạc được tung đi
các nơi, và chỉ một tuần sau trong bức thư Kaledin gửi cho tướng Dukhonin, một
Tổng tư lệnh tối cao tự phong, đã có thể nhận ra tiếng vang của tâm trạng lo
lắng cho số phận của những kẻ bị giam. Trong bức thư đó, Kaledin khẩn khoản xin
bảo lãnh cho Kornilov cùng những tên bị bắt khác. Đại bản doanh cũng nhận được
những lời đề nghị như thế của Hội đồng Hội liên hiệp các quân nhân Cô-dắc và Ủy
ban trung ương Hội liên hiệp sĩ quan Lục quân và Hải quân. Nhưng Dukhonin lần
lữa không giải quyết ngay.
Ngày mồng một tháng mười một, Kornilov gửi cho hắn một bức
thư. Những lời Dukhonin ghi bên lề bức thư chứng tỏ rõ ràng rằng Đại bản doanh
đang trong tình trạng bất lực như thế nào, và hồi này nó đã thực tế mất hết
quyền hành đối với quân đội, chỉ còn đờ đẫn sống cho qua những ngày cuối cùng.
“Kính gửi ngài Nicolai
Nicolaevich!
Định mệnh đã đặt Ngài
vào cương vị có thể quyết định sự chuyển biến của nhưng sự kiện diễn ra theo một
hướng nguy hại cho đất nước, chủ yếu do cái thói do dự bất quyết và dung túng
buông lỏng của các cấp chỉ huy bên trên. Đối với Ngài đang sắp tới giờ phút
người ta chỉ còn hai con đường, một là gan dạ dám làm, hai là rút lui nếu không
sẽ phải chịu trách nhiệm về việc nước nhà bị diệt vong và phải mang cái nhục về
sự tan rã hoàn toàn của quân đội.
Theo những tài liệu
không đầy đủ, phiến đoạn mà tôi được biết thì tình thế quả thật có gay go,
nhưng còn chưa mất hết lối thoát.
Nhưng tình thế sẽ trở
nên như thế, nếu Ngài để cho bọn Bolsevich chiếm được Đại bản doanh, hoặc nếu
Ngài tự nguyện công nhận chính quyền của chúng.
Trong tay Ngài hiện
giờ chỉ còn tiểu đoàn Georgievsky một nửa đã bị tuyên truyền làm tan rã, và
trung đoàn Turkesstan yếu ớt bất lực, lực lượng như thế hoàn toàn không thể coi
là đầy đủ
Dự kiến bước phát
triển sau này của các sự kiện, tôi nghĩ rằng Ngài cần phải lập tức thi hành
những biện pháp, như nắm vững Đại bản doanh, có thể tạo ra hoàn cảnh thuận lợi
để tổ chức việc đấu tranh sau này với tình trạng vô Chính phủỉ đang ập tới.
Tôi cho rằng các biện
pháp đó là:
1. Lập tức điều về
Mogilov một trong các trung đoàn Tiệp Khắc và trung đoàn kỵ binh nhẹ Ba Lan.
Lời ghi của Dukhonin:
Đại bản doanh không coi các đơn vị ấy là hoàn toàn đáng tin cậy. Các đơn vị nầy
nằm trong số các đơn vị đầu tiên giảng hòa với bọn Bolsevich.
2. Chiếm Orsa, Smolen,
Globin và Gomel với những đơn vị của Quân đoàn Ba Lan, sau khi tăng cường pháo
binh của các sư đoàn thuộc quân đoàn này bằng những đại đội pháo Cô-dắc ngoài
mặt trận.
Lời ghi: Với mục đích
chiếm Orsa và Smolen, đã tập trung Sư đoàn Kuban số 2 và một lữ đoàn Cô-dắc
Astrakhan. Không nên điều trung đoàn của sư đoàn Ba Lan số 1 ra khỏi Bykhov để
bảo đảm an toàn cho những người đang bị giam giữ. Các đơn vị của sư đoàn 1 có
những cán bộ rất yếu vì thế không thể coi là một lực lượng có thật. Quân đoàn
nầy đã nhất định không can thiệp vào các công việc nội bộ của nước Nga.
3. Với danh nghĩa điều
quân về Petrograd và Moskva, tập trung trên tuyên Orsa-Mogilov-Gbolin tất cả
các đơn vị của Quân đoàn Tiệp khắc - Slovak, trung đoàn Kornilov, cùng một hay
hai sư đoàn Cô-dắc chọn trong số các sư đoàn vững vàng nhất.
Lời ghi: Bọn Cô-dắc đã
dứt khoát giữ lập trường không đánh nhau với bọn Bolsevich.
4. Cũng trong khu vực
ấy, tập trung tất cả các xe thiết giáp của Anh và của Bỉ, thay tất cả các nhân
viên trên các xe ấy bằng những sĩ quan.
5. Tập trung ở Mogilov
và tại một trong những địa điểm gần nhất, có bảo vệ cẩn mật, một kho dự trữ
súng trường, đạn, súng máy, súng trường tự động và lựu đạn, để phân phát cho
các sĩ quan và những người tình nghyện, những người này nhất thiết phải tập
trung ở khu vực đã chỉ định.
Lời ghi: Làm như thế
có thể gây ra những việc quá khích.
6. Đặt liên hệ chặt
chẽ và hiệp đồng ăn khớp với các ataman các quân khu sông Đông, Chevek, và
Kuban, cũng như các Ủy ban Ba Lan và Tiệp khắc. Người Cô-dắc đã dứt khoát tuyên
bố ủng hộ việc lập lại trật tự trong nước. Còn đối với người Ba Lan và người
Tiệp Khắc thì vấn đề lập lại trật tự trong nước Nga… là vấn đề sống còn của
chính bản thân họ”.
* * *
Các tin tức nhận được mỗi ngày một thêm đáng lo ngại. Những
con người ở Bykhov ngày càng mất ăn mất ngủ. Xe hơi của những kẻ muốn giúp đỡ
Kornilov chạy như mắc cửi giữa Mogilov và Bykhov để yêu cầu Dukhonin thả những
người bị giam. Thậm chí Hội đồng Hội liên hiệp quân nhân Cô-dắc đã dùng đến
những lời đe dọa ngầm.
Bị đè nặng dưới những sự kiện dồn dập xảy đến, Dukhonin bắt
đầu dao động. Ngày mười tám tháng mười một, hắn đã ra lệnh chuyển những tên bị
giam về vùng sông Đông, nhưng lại lập tức thu hủy nó ngay.
Sáng hôm sau có một chiếc xe hơi bùn bắn bê bết chạy tới
cổng chính của trường trung học Bykhov dùng làm nhà giam: Gã lái xe mở cửa xe
với một vẻ vừa quị lụy vừa có ý đề phòng, rồi từ trong xe bước ra một viên sĩ
quan không còn trẻ nữa, nhưng người rất cân đối. Hắn đưa cho viên sĩ quan cảnh
vệ xem tờ chứng minh thư ghi tên đại tá Kusonsky ở Bộ tổng tư lệnh.
- Tôi ở Đại bản doanh đến, được ủy nhiệm đến gặp tướng quân
Kornilov đang bị giữ. Tôi có thể gặp ngài chỉ huy cảnh vệ ở đâu?
Viên chỉ huy cảnh vệ là trung tá Ergar thuộc trung đoàn Turkestan lập tức dẫn viên sĩ quan vừa tới đến chỗ
Kornilov. Tự giới thiệu xong, Kusonsky báo cáo giọng nhấn mạnh, và cũng có phần
làm vẻ quan trọng:
- Bốn tiếng đồng hồ nữa, Đại bản doanh sẽ rút khỏi Mogilov,
không có chiến đấu gì cả. Tướng quân Dukhonin ra lệnh cho tôi truyền đạt với
ngài rằng tất cả những người bị giam đều phải lập tức rời khỏi Bykhov.
Kornilov hỏi Kusonsky về tình hình Mogilov rồi cho mời viên
trung tá Ergar tới. Hắn nặng nề chống năm ngón tay của bàn tay trái xuống mép
bàn và nói:
- Ngài hãy lập tức thả ngay các vị tướng ra. Các binh sĩ
trung đoàn Turkestan phải chuẩn bị để sẵn sàng
lên đường lúc mười hai giờ đêm. Tôi sẽ cùng đi với trung đoàn.
Suốt hôm ấy, những cái bễ trong lò rèn dã chiến luôn luôn
kéo phì phì, than cháy đổ rực, búa đập chan chát, những con ngựa bực tức hí rầm
lên bên các cọc buộc ngựa. Bọn lính Turkestan
đóng lại tất cả các móng ngựa, sửa chữa dây cương, lau súng, làm tất cả các
việc chuẩn bị. Ban ngày, những tên tướng được thả ra lẻ tẻ rời khỏi nơi giam
giữ. Nhưng đến nửa đêm; lúc đã rất khuya, đến giờ lang sói hoành hành, lúc cái
tỉnh lỵ nhỏ bé này đã tắt hết đèn lửa và ngủ mê mệt, lúc đó mới thấy một đoàn
người ngựa xếp hàng ba, tiến ra khỏi trường trung học Bykhov, với những thân
hình đen như quạ hiện lên rõ mồn một như những bức tượng khắc nổi trên nền trời
màu thép. Những tên lính kỵ binh đội những chiếc mũ lông cừu rất cao, gù lưng
trên yên vì lạnh, giấu kín những bộ mặt nâu bóng nhấp nhoáng như dầu dưới những
chiếc mũ có tai, nom chẳng khác gì những con chim đen đang sù lông. Ở giữa đội
hình hàng dọc của trung đoàn, Kornilov gù gù lưng, ngồi lắc lư trên một con
ngựa cao rất khỏe, đi bên cạnh viên đại tá trung đoàn trưởng Kinghenghen. Mặt
hắn nhăn như bị dưới làn gió buốt lạnh thổi lùa qua những dãy phố nhỏ của
Bykhov, hai con mắt lươn nheo nheo nhìn lên bầu trời băng giá lấm tấm sao.
Tiếng những vó ngựa mới đóng lại móng vang lên lộp cộp trên
đường phố, ra đến ngọai ô thì lắng dần.
21
Trung đoàn rút lui đã sang ngày thứ hai. Rút lui từ từ, rút
lui có chiến đấu, nhưng dù sao vẫn là rút lui. Những đoàn xe vận tải quân Nga
và quân Rumani nối đuôi nhau trên những con đường đất đắp rất cao. Những đơn vị
của liên quân Đức - Áo vu hồi rất sâu hai bên sườn quân đội rút lui, cố khép
kín vòng vây.
Đến lúc trời sắp hoàng hôn thì có tin trung đoàn 12 cùng với
lữ đoàn Rumani ở bên cạnh nó có nguy cơ bị bao vây đến nơi. Lúc mặt trời lặn,
quân địch đã đánh bật quân Rumani ra khỏi làng Khovinneski và đã tiến tới cao
điểm “180” nằm ngay sát đèo Golsk.
Đến đêm, trung đoàn 12 được tăng cường bằng những đại đội
pháo của sư đoàn kỵ binh miền núi và nhận được mệnh lệnh chiếm lĩnh trận địa ở
những chỗ thấp dưới thung lũng Golsk. Sau khi đặt xong các đội cảnh giới, trung
đoàn chuẩn bị đối phó nếu xảy ra một trận tao ngộ chiến.
Đêm ấy, Miska Kosevoi có mặt ở một điểm cảnh giới bí mật
cùng với Aleksey Betnar, một gã đồng hương có phần ngốc nghếch.
Hai người nấp dưới cái hố đào cạnh một cái giếng lở bỏ không
dùng nữa. Không khí vừa loãng vừa lạnh buốt. Thỉnh thoảng có đàn ngỗng trời
chưa kịp chuyển xuống miền Nam bay qua bầu trời u ám, đầy những đám mây lồm
xồm. Những con ngỗng cảnh giới hối hả chỉ hướng cho đàn. Miska bực mình nhớ
rằng không được hút thuốc, bèn lầu bầu:
- Aleksey ạ, cuộc sống đến là kỳ quặc: Con người ta cứ mò
mẫm đi như một lũ mù, tụ tập lại với nhau rồi lại bỏ nhau đi mỗi kẻ một nơi, có
khi còn dẫm, còn đạp lẫn nhau. Bọn mình cứ sống như thế này, kề bên cái chết,
mà cứ lấy làm lạ không hiểu tất cả những sự phiền toái khổ sở như thế là để làm
gì? Theo mình thì trên đời nầy chẳng có gì đáng sợ hơn lòng dạ con người, cậu
chẳng có cách nào mò được tới đáy lòng của người khác đâu… Nói ngay như mình
đang nằm bên cạnh cậu đây, nhưng mình cũng chẳng biết cậu đang nghĩ những
chuyện gì, và từ trước đến nay cũng chưa tìm hiểu xem cuộc đời trước kia của
cậu như thế nào. Mình không biết về cậu, mà cậu cũng không biết về mình… Có thể
là ngay giữa lúc mình đang muốn giết cậu thì cậu lại đem lương khô cho mình ăn,
trong bụng chẳng nghi ngờ gì cả… Con người hiểu rất ít về bản thân mình. Mùa hè
vừa qua mình phải đi nằm quân y. Bên cạnh giường của mình có một anh chàng bộ
binh, dân Moskva. Thằng cha cái gì cũng tò mò muốn biết, cứ hỏi hết chuyện này
đến chuyện khác, cố tìm hiểu xem dân Cô-dắc chúng mình sinh sống như thế nào.
Thiên hạ nghĩ rằng dân Cô-dắc chúng mình chỉ biết có cái cặc bò, cứ tưởng dân
Cô-dắc dã man, không có tâm hồn, mà thay vào đó chỉ có một cái vỏ chai thuỷ
tinh. Nhưng chúng ta cũng là những con người: cũng yêu đàn bà, cũng thích gái,
khi đau khổ thì cũng khóc, người khác sung sướng cũng không vui… Cậu thấy thế
nào hả, Aleksey? Còn mình là một thằng hết sức thèm khát được sống. Hễ nhớ lại
rằng trên đời này có bao nhiêu người đàn bà đẹp là trong lòng mình lại nhoi nhói!
Mình cứ nghĩ rằng suốt đời mình cũng không đủ để yêu hết được họ. Mình yêu đàn
bà đến nỗi bất cứ con bé nào mình cũng yêu tha thiết… Đĩ thoã cũng không sao,
trăm chồng cũng không sao, chỉ cần đẹp là được rồi… Thế mà người ta lại tưởng
là thông minh lắm khi sắp xếp cuộc sống theo cái kiểu ghép cho bọn mình một ả
nào đó để cùng sống với nó cho đến chết… như thế thì làm gì chẳng chán ngấy! Mà
lại còn bày ra cái trò đánh nhau nữa chứ, và như vậy…
- Cái con bò nuôi để cúng thần nầy, lưng mày ăn gậy còn ít đấy!
- Betnar chửi nhưng không có ác ý gì cả.
Miska nằm ngửa ra, không nói gì nữa, mắt đăm đăm nhìn giờ
lâu những khoảng không cao tít, một nụ cười mơ mộng ở trên môi, hai bàn tay xao
xuyến âu yếm vuốt ve mặt đất lạnh giá, vô tri vô giác đến như không thể nào gần
được.
Trước lúc đổi gác một giờ, cả hai đã bị bọn Đức tập kích.
Betnar vừa kịp nổ một phát súng đã ngồi sụp xuống, răng nghiến ken két, lưng
uốn cong làm lễ trước khi chết: mũi lê kiểu lưỡi dao của quân Đức đã xuyên cắt
ruột gan hắn, xọc tọac bọng đái hắn rồi cắm vào cột xương sống và run bắn lên.
Miska thì bị địch đánh gục bằng báng súng. Một tên Landsturm (1) lực lưỡng vác
Miska đi nửa vec-xta. Miska tỉnh lại thấy mình đang bị sặc vì máu trong miệng,
bèn lấy lại hơi, thu hết sức lực, rồi nhảy bật từ trên lưng tên Đức xuống,
không khó khăn lắm. Bọn Đức nã theo một băng đạn, nhưng đêm tối và bụi rậm đã
giúp Miska quàng chân lên cổ chạy thoát.
Sau khi cuộc rút lui kết thúc và các đơn vị Nga, Rumani đã
ra khỏi vòng vây, trung đoàn 12 được điều từ tuyến lửa về hậu phương, đóng cách
khu vực trung đoàn phụ trách vài vec-xta về bên trái. Một bản mệnh lệnh đã được
phổ biến cho trung đoàn: làm nhiệm vụ ngăn chặn đào ngũ, phái những đội tuần
tiễu đi trên khắp các nẻo đường, theo dõi không cho những tên lính đào ngũ trở
về hậu phương, không ngại dùng vũ khí bắt giữ chúng rồi áp giải về sư đoàn bộ.
Miska Kosevoi nằm trong số những người đầu tiên bị cắt đi
làm việc đó. Từ sáng sớm, Miska cùng ba anh chàng Cô-dắc nữa đã ra khỏi một
thôn nhỏ, rồi theo lệnh lão quản đến bố trí ở cuối cánh đồng ngô, cách đường
cái không xa. Con đường chạy vòng cánh rừng nhỏ rồi mất hút trên một vùng đất
trống mấp mô gò đống, nham nhở những mảnh đất cày vuông vuông. Bốn anh chàng
Cô-dắc thay phiên nhau quan sát. Đến quá giữa trưa thấy một nhóm chừng mười ba
bộ binh đi về phía họ. Rõ ràng bọn lính bộ binh này định đi vòng, tránh cái
thôn nhỏ mà họ đã nhìn thấy dưới sườn núi. Khi đến ngang cánh rừng, họ dừng lại
hút thuốc, có lẽ để bàn bạc, rồi chuyển hướng, rẽ hẳn sang trái.
- Gọi chúng nó lại chứ? - Miska nhỏm lên từ trong đám ngô
rậm rạp, hỏi ba chàng Cô-dắc kia.
- Bắn một phát lên trời.
- Này, các cậu kia! Đứng lại!
Những người lính bộ binh đang đi cách nhóm Cô-dắc vài chục
xa-gien. Họ nghe thấy tiếng gọi, đứng lại một phút rồi lại đi, có phần như còn
do dự.
- Đứng la-a-ại! - Một gã Cô-dắc kêu lên, rồi liên tiếp bắn
lên trời hết một kẹp đạn.
Bốn anh chàng Cô-dắc cầm ngang súng trường, đuổi theo kịp
những người lính bộ binh đi lững thững.
- Mẹ khỉ, sao không đứng lại hử? Đơn vị nào? Các anh đi đâu?
- Cho xem giấy tờ! - Tên hạ sĩ Kolychev chỉ huy vọng tiêu
chạy tới kêu lên.
Toán bộ binh đứng lại. Ba người lừng khừng hạ súng trường
trên vai xuống.
Anh chàng đi sau cùng cúi xuống, dùng một đọan dây điện
thọai buộc lại bên gót ủng bị long. Cả bọn đều rách rưới bẩn thỉu không thể
tưởng tượng được. Mảy hoa vạn thọ nâu nâu bám đầy trên tà áo ca-pôt của họ.
Đúng là đêm qua cả bọn đã ngủ trong rừng, trong những bụi rậm. Hai người đội
cát-két mùa hạ, những người khác đều đội những chiếc mũ lông cừu non xám bẩn,
vành mũ bật khuy, đai mũ lõng thõng. Anh chàng đi sau cùng cao lớn, lưng gù gù
như ông lão có lẽ là người cầm đầu cả bọn. Anh ta hung hãn quát lên ồm ồm giọng
mũi, hai cái má nhẽo nhợt như hai cái túi run lên:
- Các anh muốn gì hử? Chúng tôi động gì đến các anh? Can gì,
mà các anh dính vào công việc của chúng tôi!
- Cho xem giấy tờ! - Gã hạ sĩ cố lấy giọng nghiêm khắc, cắt
lời anh chàng kia.
Một người lính bộ binh mắt mầu da trời, tóc đỏ rực như viên
gạch mới ra lò, rút quả lựu đạn lọ mực mắc trên thắt lưng, vung lên trước mũi
gã hạ sĩ, rồi vừa nhìn các bạn của anh ta vừa nói liến thoắng giọng Yaroslav:
- Đấy, cậu nhỏ, giấy tờ mà cậu muốn xem đây! Đây! Giấy công
tác dùng cho cả năm đấy! Liệu mà giữ lấy xác, kẻo thằng này đoàng một cái là
tim gan mề phổi không còn biết đâu mà tìm nữa. Hiểu chưa? Hiểu chưa hử? Hiểu
chưa?
- Này, chớ có giở trò. - Gã hạ sĩ cau mày đẩy vào ngực anh
chàng kia. - Chớ có giở trò mà cũng đừng hòng dọa dẫm bọn này, bọn này không dễ
dọa đâu. Còn anh là những thằng đào ngũ thì hãy quay về sư đoàn bộ đã. Trên ấy
đã có sẵn những món súp như thế này cho các anh xơi rồi đấy.
Những người lính bộ binh đưa mắt nhìn nhau rồi cùng hạ súng
trường xuống. Một anh chàng ria đen, mặt mày hốc hác, có vẻ thợ mỏ, vừa đưa cặp
mắt liều lĩnh hết nhìn Miska lại nhìn ba chàng Cô-dắc kia, vừa khẽ nói:
- Này hãy xem chúng tao cho chúng mày ăn lưỡi lê đây! Nào,
có cút đi không? Xéo ngay đi! Tao không nói đùa đâu, tao sẽ là thằng nổ phát
súng đầu tiên cho mà xem.
Anh chàng bộ binh mắt xanh quay tròn quả lựu đạn trên đầu;
anh chàng cao lớn lưng gù bước tới, mũi lưỡi lê han rỉ sát cả vào cái áo ca-pôt
dạ của gã hạ sĩ; còn anh chàng có vẻ thợ mỏ thì chửi rầm và vung báng súng lên
trước mặt Miska. Ngón tay Miska thì cứ run lên trên cò súng, cả má súng có khuỷu
tay ấn vào sườn mà vẫn nẩy bần bật. Một gã Cô-dắc túm lấy cổ áo ca-pốt của một
anh chàng bộ binh nhỏ bé lôi đi, nhưng vẫn sợ hãi ngoái nhìn những người khác
vì lo bị đánh sau lưng.
Lá ngô khô kêu lọat sọat trên những thân ngô. Mấy nhánh núi
hiện lên xanh xanh sau cánh đồng ngổn ngang gò đống. Vài con bò lông hung hung,
lang thang trên những bãi cỏ bên cạnh cái làng nhỏ.
Gió xoáy tròn một đám bụi sương muối sau cánh rừng. Bầu trời
tháng mười bềnh bệch, thanh thản như mơ ngủ. Mặt trời dè sẻn toả xuống cảnh vật
thiên nhiên và những khoảng sáng lốm đốm, đem lại một cảm giác thanh thản và
yên tĩnh. Thế mà ở gần con đường cái lại có nhiều con người dẫm chân bực bội
một cách vô lý, sẵn sàng đổ thêm máu mình xuống, làm độc cả chất đất mầu mỡ để
gieo hạt, đã ê hề nước mưa.
Mọi người đã có phần bớt nóng. Sau khi làm rầm lên một trận,
cả lính bộ binh lẫn lính Cô-dắc đều bắt đầu nói với nhau giọng ôn tồn hơn.
- Bọn này vừa được điều khỏi trận địa ba ngày chứ lâu la gì?
Chúng tôi có bỏ về hậu phương đâu! Thế mà các anh lại bỏ chạy, thật là xấu hổ!
Bỏ anh em lại! Thế còn ai giữ mặt trận bây giờ? Chà, những thằng như các anh!
Chính tôi có người bạn vừa bị chúng nó xọc lưỡi lê vào sườn kia kìa, Tôi và cậu
ấy đã phải giữ một vọng tiêu bí mật, thế mà anh lại bảo chúng tôi chưa ngửi mùi
chiến tranh. Anh hãy thử ngửi mùi chiến tranh như chúng tôi đã ngửi! - Miska
nói giọng tức tối.
- Thừa hơi mà phí lời như thế. - Một gã Cô-dắc ngắt lời
Miska, - Cứ lên sư đoàn Bộ đã, không một hai gì cả!
- Thôi anh em Cô-dắc ạ, hãy để cho chúng tôi đi! Nếu không
chúng tôi bắn cho mà xem, có Chúa chứng giám đấy! - Người lính bộ binh có vẻ
thợ mỏ cố khuyên.
Anh chàng hạ sĩ khoát rộng hai tay một cách tuyệt vọng.
- Chúng tôi không thể làm như thế được, người anh em ạ! Các
anh bắn vào chúng tôi thì bắn nhưng các anh sẽ không thoát đâu: đại đội chúng
tôi đóng ngay trong cái thôn kia kìa…
Người lính bộ binh vừa cao vừa gù hết dọa lại dỗ dành, có
lúc còn nhịn nhục van lơn. Cuối cùng anh ta hấp tấp lấy trong chiếc túi dết bẩn
thỉu ra một cái chai chung quanh tết rơm, rồi vừa nháy mắt lấy lòng Kosevoi vừa
khẽ nói:
- Anh em Cô-dắc thân mến ạ, chúng tôi xin biếu anh em ít
tiền và đây vodka của bọn Đức đây… chúng tôi còn có thể kiếm thêm vài thứ nữa…
Thôi cho chúng tôi đi đi, anh em hãy vì chúa… Nhà còn mấy cháu nhỏ, chính anh
em cũng hiểu được… Kiệt hết sức lực rồi, nhớ nhà chết đi được. Không biết bao
giờ mới hết tội hết nợ? Lạy Chúa tôi! Chẳng nhẽ anh em không để cho chúng tôi
đi hay sao? - Rồi anh ta vội vã moi trong ống ủng ra một cái túi đựng thuốc, giũ
ra hai tờ giấy bạc Kerensky nhầu nát, cố nhét vào tay Kosevoi. - Cầm lấy đi, cứ
cầm lấy đi! Nào, lạy Chúa tôi! Anh đừng ngại gì cả… không có tiền chúng tôi vẫn
có thể sống vất vưởng được! Tiền cũng chẳng làm quái gì… không có tiền cũng
được… Cứ cầm lấy đi! Chúng tôi còn gom góp thêm được nữa.
Ngượng đến chín cả người. Miska bước lùi lại, giấu hai tay
sau lưng, lắc đầu lia lịa. Máu bừng bừng dồn lên mặt làm anh chàng trào cả nước
mắt. “Lúc nãy mình làm hung như thế chỉ là vì Betnar mà thôi… Còn chính mình thì
sao? Mình cũng là một thằng chống chiến tranh cơ mà, thế mà mình lại giữ người
ta lại, mình có quyền gì để làm như thế? Lạy Đức mẹ, mình đã làm chuyện gì thế
nhỉ! Mình đã biến thành chó săn của chúng nó rồi hay sao?”
Miska lại gần gã hạ sĩ, kéo hắn ra một bên, rồi nói, nhưng
không nhìn vào mắt hắn:
- Thôi bọn mình cho họ đi vậy! Cậu thấy thế nào, Kolychev?
Cho họ đi nhé, mình nói thật đấy…
Gã hạ sĩ nhìn quanh nhìn quẩn như đang làm một việc nhục nhã
rồi nói:
- Thôi cho chúng nó đi… Đối với chúng nó thì còn làm thế
quái nào được nữa? Chính bọn mình rồi cũng sắp phải đi theo con đường ấy thôi…
Chẳng cần phải giấu giếm làm gì!
Rồi anh ta quay về phía toán lính bộ binh, quát lên giọng
phẫn nộ:
- Các anh là một bọn khốn nạn! Người ta coi các anh là những
con người đứng đắn, đối đãi lịch sự với các anh, thế mà các anh lại đưa tiền
cho chúng tôi! Sao thế hử, tưởng chúng tôi ít tiền đấy phỏng? - Rồi anh chàng
đỏ mặt tía tai. - Có cất túi tiền đi không thì lên sự đoàn bộ bây giờ!
Mấy người lính Cô-dắc đứng lui sang một bên. Miska đưa mắt
về phía những dãy phố hẹp vắng tanh trong cái thôn nhỏ đằng xa, rồi kêu với
theo toán lính bộ binh đang đi xa dần:
- Nầy, đàn ngựa cái kia! Sao lại cứ mò ra chỗ trống trải thế
hử. Có cánh rừng nhỏ đằng kia, ban ngày mò vào trong ấy mà nghỉ, đến đêm hãy đi
tiếp! Nếu không lại đâm đầu vào một vọng tiêu khác cho chúng nó tóm cổ bây giờ!
Bọn lính bộ binh đưa mắt nhìn quanh, nhún nhún vai ra vẻ do
dự, rồi nối đuôi nhau như một đàn sói lăn xuống khoảng đất trũng mọc đầy những
cây liễu hoàn điệp lồm xồm, nhìn ra nom họ cứ như một chuỗi những mắt xích xám
xịt bẩn thỉu.
* * *
Đến đầu tháng mười một thì những tin đồn hết sức trái ngược
về cuộc chính biến ở Petrograd bắt đầu lọt đến tai các binh sĩ Cô-dắc. Những
tên lính hầu trong các ban chỉ huy thường được biết tin tức sớm hơn mọi người.
Chúng chắc chắn rằng Chính phủ lâm thời đã bỏ chạy sang Mỹ, còn Kerensky thì bị
anh em thủy binh tóm cổ. Họ cạo trọc đầu hắn, bôi đầy nhựa chưng lên như một
con đĩ rồi bêu rong hai ngày qua các phố Petrograd.
Sau đó, khi đã được thông báo chính thức về việc Chính phủ
lâm thời bị lật đổ, chính quyền chuyển sang tay thợ thuyền và dân cày, anh em
Cô-dắc đều lặng đi trong tâm trạng căng thẳng chờ đợi.
Nhiều người sung sướng mong ngày chiến tranh chấm dứt, song
lại có những tin đồn ngấm ngầm reo rắc hoang mang, nói rằng Quân đoàn kỵ binh
số ba cùng với Kerensky và tướng Kornilov đang tiến về Petrograd, còn Kaledin
thì đang từ phía nam đánh thúc lên vì hắn đã kịp điều một số trung đoàn Cô-dắc
về vùng sông Đông.
Mặt trận đã tan vỡ. Hồi tháng mười binh lính còn rời khỏi
mặt trận thành những nhóm lẻ tẻ, vô tổ chức, nhưng đến cuối tháng mười một, đã
có những đại đội, tiểu đoàn, trung đoàn rút khỏi tuyến lửa. Có những đơn vị bỏ
đi không mang theo gì cả nhưng phần lớn đều chiếm đọat tài sản của trung đoàn,
phá các kho tàng, bắn giết bọn sĩ quan, rồi ầm ầm đổ về quê hương như nước lũ,
không còn bị ai kiềm chế nữa, đi đến đâu cướp bóc đến đấy.
Tình hình đã chuyển biến đến bước như thế mà còn trao cho
trung đoàn mười hai nhiệm vụ ngăn chặn các binh lính đào ngũ thì thật không còn
nghĩa lý gì nữa. Vì thế trung đoàn lại bị điều động trở lại tuyến lửa, hòng lấp
một cách hoài công vô ích các lỗ hổng và các chỗ rách hình thành ở những nơi bộ
binh rời bỏ các khu vực của họ.
Nhưng đến tháng chạp, trung đoàn cũng bỏ mặt trận nốt, hành
quân bằng ngựa tới nhà ga gần nhất, rồi đưa lên các toa tàu tất cả tài sản của
trung đoàn, súng máy, đạn dược dự trữ, ngựa, kéo về trung tâm nước Nga lúc này
đã sôi sục trong các trận chiến đấu…
Các đoàn tàu nhà binh của trung đoàn 12 chạy qua xứ Ukraina
về vùng sông Đông. Ở một nơi cách Donamenca không xa mấy, các chiến sĩ Xích vệ
định tước vũ khí của trung đoàn. Cuộc đàm phán kéo dài nửa tiếng đồng hồ. Miska
Kosevoi cùng năm anh em Cô-dắc, chủ tịch các Uỷ ban cách mạng đại đội, đề nghị
cho trung đoàn mang theo vũ khí.
- Các anh cần đến vũ khí làm gì? - Các ủy viên trong Xô viết
các đại biểu của nhà ga hỏi.
- Để đánh bọn tư sản và tướng tá vùng chúng tôi! Để chặt
đuôi thằng Kaledin! - Miska trả lời thay tất cả.
- Vũ khí chúng tôi mang theo là của quân khu, chúng tôi
không trao được! - Anh em Cô-dắc nhao nhao.
Đoàn tàu đã được phép chạy qua. Ở Kremenchuk người ta lại
định tước vũ khí của họ. Mãi tới khi bọn Cô-dắc giữ súng máy đặt các khẩu súng
máy ở các cửa toa xe mở toang, nhằm vào nhà ga, và một đại đội tản khai thành
tuyến chiến đấu bố trí trên đường sắt, người ta mới đồng ý cho đi. Nhưng đến
Ekaterinoslav(2) thì bắn nhau với đội Xích vệ cũng không thu được kết quả,
trung đoàn vẫn bị tước một phần vũ khí: các cỗ súng máy, hơn một trăm hòm đạn,
các máy điện thọai dã chiến và vài cuộn dây điện đã bị tịch thu. Khi đội Xích
vệ đề nghị bắt các sĩ quan thì anh em Cô-dắc không đồng ý. Suốt chặng đường, họ
chỉ mất một sĩ quan là tên phó quan của trung đoàn Trirkovsky. Chính anh em
Cô-dắc đã tuyên án xử tử tên nầy, bản án trao cho “Tóc trái đào” cùng một anh
chàng thuỷ binh Xích vệ nào đó chấp hành.
Ngày mười bảy tháng chạp, ở nhà ga Sineniki, anh em Cô-dắc
lôi tên phó quan trên toa xe xuống lúc trời sắp nhá nhem.
- Chính thằng nầy đã phản lại anh em Cô-dắc à? - Anh chàng
thủy binh Hắc hải rỗ nhằng rỗ nhịt vui vẻ hỏi. Anh ta đeo một khẩu “Mauser”(3)
và một khẩu súng trường Nhật.
- Cậu tưởng bọn mình nhầm hay sao? Không, bọn mình nhằm
không sai đâu, lôi cổ nó ra? – “Tóc trái đào” thở hổn hển nói.
Tên phó quan cấp thượng úy, còn trẻ. Hắn hoảng hốt nhìn
quanh như một con thú bị vây bắt và đưa bàn tay đẫm mồ hôi lên vuốt tóc.
Lạnh cháy mặt, báng súng đập bình bịch, hắn cũng chẳng cảm
thấy gì cả. “Tóc trái đào” và anh chàng thủy binh đẩy hắn ra xa toa xe một
chút.
- Chính vì cái bọn quỷ này mà người ta phải làm loạn, chính
vì chúng nó mà cách mạng đã nổ ra… Này này, anh bạn yêu quý của tôi ơi chớ có
run, không lại vụn ra như cám bây giờ, - “Tóc trái đào” nói giọng rủ rỉ rồi bỏ
chiếc mũ cát-két xuống, làm dấu phép. - Cứng rắn lên một chút, ngài thượng úy?
- Sửa soạn xong chưa? - Anh chàng thuỷ binh nghịch nghịch
khẩu “Mauser” nhe hàm răng trắng lóa cười một cách tinh quái và hỏi.
- Xong!
“Tóc trái đào” làm dấu phép lần nữa, liếc nhìn anh chàng
thủy binh dạng chân, nâng khẩu “Mauser” lên, tập trung tinh thần nheo mắt nhắm.
“Tóc trái đào” cười gằn, nổ súng trước.
Tới gần Travlin, trung đoàn lớ ngớ thế nào bị lôi cuốn vào
một trận chiến đấu giữa bọn vô chính phủ và bọn Ukraina, bị giết mất ba gã
Cô-dắc, rồi mất không biết bao nhiêu hơi sức mới giải tỏa được con đường bị
những đoàn tàu nhà binh của một sư đoàn khinh binh nào đó chiếm lĩnh, chạy
thoát ra được, Sau ba ngày ba đêm, đoàn tàu đầu tiên của trung đoàn đã đổ người
ngựa và vũ khí xuống ga Minlerovo. Còn bao nhiêu đều ứ lại ở Lugansk.
Trung đoàn về tới thôn Kargin, quân số chỉ còn một nửa (nửa
kia đã phân tán về nhà từ các ga trước). Hôm sau, người ta đem bán đấu giá
chiến lợi phẩm tức là những con ngựa cướp được của quân Áo đem từ mặt trận về,
chia nhau các món tiền của trung đoàn cùng các đồ quân trang quân dụng.
Miska Kosevoi cùng những anh chàng Cô-dắc khác ở thôn
Tatarsky lên đường về nhà lúc trời đã xế chiều. Mọi người cho ngựa lên núi. Bên
dưới, thôn Kargin, thôn đẹp nhất của vùng thượng lưu sông Đông, nằm dài trên
một khúc sông Tria băng kết trắng lóa.
Khói phụt lên thành những quả bóng nhỏ rất dễ vỡ trên ống
khói của nhà máy xay chạy bằng hơi nước. Từng đám người đứng đen nghịt trên cái
bãi giữa thôn: chuông nguyện kinh chiều đã dóng. Sau ngọn đồi của thôn Kargin,
thấp thoáng hiện ra ngọn những cây liễu của thôn Klimovsky. Sau đám liễu ấy,
sau đường chân trời băng tuyết xanh xanh như màu ngải cứu, ráng chiều mung lung
như khói lấp lánh đỏ rực nửa bầu trời.
Mười tám chàng cưỡi ngựa đi sát ba cây táo dại đầy sương
muối, vòng qua ngọn kurgan, cho ngựa thanh thản chạy nước kiệu về hướng
đông-bắc, đệm yên cọt kẹt. Màn đêm băng giá len lén mò đến náu mình sau ngọn
đồi. Anh em Cô-dắc kéo tai mũ xuống kín mặt, thỉnh thoảng lại chuyển sang nước
đại như trên mặt trận. Móng ngựa đập lộp cộp vang lên rành rọt làm trong lòng
nhoi nhói. Dưới vó ngựa, một con đường bằng phẳng tuôn ra về phía nam. Hai bên
đường lớp tuyết mỏng đã kết băng bị nước tuyết tan mấy ngày gần đây xô đẩy, vẫn
còn bám lấy những thân cỏ, lấp loáng thành những vạch sáng dài dưới ánh trăng.
Các chàng Cô-dắc lặng lẽ thúc ngựa. Con đường vẫn cứ tuôn về
nam, còn khu rừng thì chạy vòng sang đông về phía cái khe cây sồi.
Vết chân thỏ đan vào nhau như những mắt lưới, lấp loáng bên
cạnh các vó ngựa. Bên trên đồng cỏ, sông Ngân Hà huy hoàng bao quanh bầu trời
một dải thắt lưng Cô-dắc chạm trổ tinh vi.
-----------------
Chú thích:
(1) Lính dự bị loại ba của quân Đức và Áo (Tiếng Đức:
Landsturm) (ND)
(2) Nay đổi tên là Dnepropetrovsk
(3) Một kiểu súng ngắn của Đức, có hộp gỗ lắp vào được
thành báng, ở ta trước kia gọi là “poọc-hoọc” (ND).
----------------
Tiếp p5a:
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét